Sublime (w) historii. Wzniosłość jako narzędzie i przedmiot badań

• Authors: Kościesza Iwona

Title variants

EN

Sublime (in) history. The sublime as a tool and object of research

• Languages of publication: PL

Abstracts

EN

The relation between a historian and the past can be described in terms of nostalgia and searching, therefore the Sublime in history is connected with the longing for a presence that evokes fascination and fear at the same time. When analysing historical writing, one ought to take into account both the linguistic aspects of the sublime and the related philosophical and aesthetical reflection. As a result, this category, referred to as one of the so-called fundamental myths (after Jerzy Topolski), might lead to using this reflection on the sublime to better understand historiography as a record of experiencing the world. As an analysis category, it allows for showing that historians can experience the same events in various ways, and the differences are visible at the level of creating images of the past. The Sublime category is a form of the initial referencing of humans to the past, but it also one of the most important elements of criticism of traditional history. The ruminations on the sublime are connected with the interest of postmodernists in the style and rhetoric of historical narration that influences emotions. The rhetoric of the sublime is an immanent element of persuasion. It is mainly about convincing and persuading emotions. As a result, it is a significant element of historical narration. Transferring the sublime from the aesthetics dimension (which we perceive trans-historically) to the area of historiography resulted from, among others, noticing the rhetoric dimension of a historical work understood as a construction in which the dimension of human moral experiences is reflected. Rhetoric understood as a method of text construction that is at the same time a method of reality construction, plays an important role in historical writing. It formulates the bases in relation to history, it makes us aware that the historical perspective is not fixed. As a result, the sublime, transferred to the dimension of historiography, becomes an issue of historical optics. The construction of the works of historians can be analysed in terms of the construction of the sublime both in particular scenes and in the entire work. In historiography, especially in programme and scientistic historiography, the sublime usually is not an end in itself, but a means of reaching a goal. It is connected with

• Publisher: Instytut Pamięci Narodowej, Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu
• Journal: Pamięć i Sprawiedliwość
• Year: 2012
• Issue: 2(20)
• Pages: 115-137

Contributors

author

Kościesza Iwona

References

• M. Zaleski, Formy pamięci, Gdańsk 2004, W. Tatarkiewicz, Dzieje sześciu pojęć, Warszawa 2006, ; H. Podbielski, „Wzniosłość czy styl wzniosły”? – w traktacie Pseudo-Longinosa Περί ϋψους [w:] Philosophiae Itinera, red. A. Pacewicz, A. Olejarczyk, J. Jaskóła, Wrocław 2009, s. 441–453, . Słownik języka polskiego t. 10, red. W. Doroszewski, Warszawa 1997, Mały słownik języka polskiego red. S. Skorupka, H. Auderska, Z. Łempicka, Warszawa 1989, P. Shaw, The Sublime, New York 2006, A.J. Elias, Sublime desire: history and post-1960s fiction, Baltimore 2001, ; - Sticky Sublime, red. B. Beckley, New York 2001, K. Axelsson, The Sublime: Precursors and British Eighteenth Century Conceptions, Bern 2007, C. Crockkett, Interstices of the Sublime. Theology and Psychoanalytic Theory, New York 2007, . J. Płuciennik, Retoryka wzniosłości w dziele literackim, Kraków 2000, ; J. Płuciennik, Figury niewyobrażalnego. Notatki z poetyki wzniosłości w literaturze polskiej, Kraków 2002, D.B. Morris, Gothic Sublimity, „New Literary History” 1985, t. 16, nr 2, s. 299–319. G. Shapiro, From the Sublime to the Political: Some Historical Notes, „New Literary History” 1985, t. 16, nr 2, s. 213–235 K. Zamorski, Nostalgia i wzniosłość a refleksja krytyczna o dziejach. Kiedy „polityka historyczna” ma sens? [w:] Pamięć i polityka historyczna. Doświadczenia Polski i jej sąsiadów, red. S.M. Nowinowski, J. Pomorski, R. Stobiecki, Łódź 2008, s. 53–63, . J.H. Balfe, Sociology and the Sublime, „New Literary History” 1985, t. 16, nr 2, s. 37–49. F. Ferguson, The Nuclear Sublime, „Diacritics” 1984, nr 2, s. 5 Pseudo-Longinos, O górności, [w:] Trzy poetyki klasyczne. Arystoteles. Horacy. Pseudo-Longinos, Przeł. i oprac. T. Sinko. Wrocław 1951, s. 100. Dociekania filozoficzne o pochodzeniu naszych idei wzniosłości i piękna, tłum. P. Graff, Warszawa 1968, Krytyka władzy sądzenia, tłum. J. Gałecki, Warszawa 1986, R. Nycz, Rehabilitowanie wzniosłości, „Teksty Drugie” 1996, nr 2–3, s. 3. M. Wilczyński, Postmodernistyczna wzniosłość: Derrida i Lyotard, „Poznańskie Studia z Filozofii Nauki” 1993, z. 13, s. 167–187. G. Sircello, How Is a Theory of The Sublime Possible?, „The Journal of Aesthetics and Art Criticism” 1993, t. 51, nr 4, s. 541 A.T. Delehanty, From Judgment to Sentiment: Changing Theories of the Sublime, 1674–1710, „Modern Language Quarterly” 2005, t. 66, nr 2, s. 156-158 S. Guerlac, Longinus and the Subject of the Sublime, „New Literary History” 1985, t. 16, nr 2, s. 277. S.H. Monk, The Sublime. A study of criticals theories in the XVIII-century England, Michigan 1960, T. Kostkiewiczowa, Odległe źródła o wzniosłości: co się stało między Boileau a Burke’em, „Teksty Drugie” 1996, nr 2–3, s. 9–10 D. Hume, Traktat o naturze ludzkiej, tłum. C. Znamierowski, Warszawa 1963, S. Morawski, O podstawowych zagadnieniach estetyki angielskiej XVIII wieku [w:] S. Morawski, Studia z historii myśli estetycznej XVIII i XIX wieku, Warszawa 1961, s. 51–140, S. Morawski, Teoria estetyczna E. Burke’a [w:] S. Morawski, Studia z historii myśli estetycznej XVIII i XIX wieku, Warszawa 1961, s. 19–50, A. Grzeliński, Specyfika doświadczenia estetycznego w teoriach Shaftesbury’ego, Addisona i Burke’a, „Filo-Sofija” 2001, nr 1, s. 138–140 E. Burke, Dociekania filozoficzne o pochodzeniu naszych idei wzniosłości i piękna, tłum. P. Graff, Warszawa 1968, K. Wawrzonkowski, Wyobraźnia i wzniosłość: teoriopoznawcze podstawy wybranych brytyjskich koncepcji estetycznych XVIII wieku, Toruń 2010, P. Crowther, Critical Aesthetics and Postmodernism, Oxford 1993, Clarendon Press E. Burke, Rozważania o rewolucji we Francji, tłum. D. Lachowska, Warszawa 2008, H. White, Polityka interpretacji historycznej. Dyscyplina przeciwko wzniosłości, tłum. E. Kledzik, „Porównania” 2010, nr 7, s. 19 L. Gibbons, Edmund Burke and Ireland. Aestetics, politics and the colonial sublime, Cambridge 2010, I. Kant, Rozważania o uczuciu piękna i wzniosłości, tłum. D. Pakalski, M. Żelazny [w:] I. Kant, Pisma przedkrytyczne, Toruń 1999, s. 7-8, M. Armstrong, The Effects of Blackness: Gender, Race, and the Sublime in Aesthetic Theories of Burke and Kant, „The Journal of Aesthetics and Art Criticism” 1996, t. 54, nr 3, s. 213–236 I. Kant, Krytyka praktycznego rozumu, tłum. B. Bronstein, Kęty 2002, I. Kant, Krytyka władzy sądzenia, tłum. J. Gałecki, Warszawa 2004, E. Wolicka, Rozważania wokół Kanta. Prolegomena do filozofii kultury jako krytyki władz podmiotu, Lublin 2002, K. Kaśkiewicz, Piękno i wzniosłość w filozofii Fryderyka Schillera, Toruń 2004, L. Barakońska, M. Nitka, A Reading of Distance in the Kantian Sublime [w:] „The Most Sublime Act”: Essays on the Sublime, red. T. Rachwał, T. Sławek, Katowice 1994, s. 22–23, G.W.F. Hegel, Wykłady o estetyce, tłum. J. Grabowski, A. Landman, t. 1, Warszawa 1964, F. Schiller, O wzniosłości [w:] F. Schiller, Listy o estetycznym wychowaniu człowieka i inne rozprawy, tłum. I. Krońska, J. Prokopiuk, Warszawa 1972, s. 174-190, F. Schiller, O patetyczności [w:] F. Schiller, Listy o estetycznym wychowaniu człowieka i inne rozprawy, tłum. I. Krońska, J. Prokopiuk, Warszawa 1972, s. 197-228, J. Derrida, Prawda w malarstwie, tłum. M. Kwietniewska, Gdańsk 2003, J.F. Lyotard, Odpowiedź na pytanie: co to jest postmodernizm? [w:] Postmodernizm. Antologia przekładów, red. R. Nycz, Kraków 1997, s. 55–60, J.F. Lyotard, Lessons on the Analytic Sublime, Stanford 1994, M. Kwiek, Rorty i Lyotard w labiryntach postmoderny, Poznań 1994, J.F. Lyotard, The Sign of History [w:] J.F. Lyotard, The Differend: Phrases in Dispute, Minnesota 1988, s. 151–165, S. Žižek, Wzniosły obiekt ideologii, tłum. J. Bator, P. Dybel, Warszawa 2001, P. Lipszyc, Wzniosłość i popkultura, „Res Publica Nowa” 2004, nr 3, s. 92. S. Žižek, Patrząc z ukosa. Do Lacana przez kulturę popularną, Warszawa 2005, Jerzy Topolski, Jak się pisze i rozumie historię. Tajemnice narracji historycznej, Warszawa 1996, M.P. Markowski, Pragnienie obecności. Filozofia reprezentacji od Platona do Kartezjusza, Gdańsk 1999, G. Dziamski, Przepracowanie nowoczesnej estetyki (Lyotard) [w:] G. Dziamski, Postmodernizm wobec kryzysu estetyki współczesnej, Poznań 1996, s. 149, E. Domańska, Frank Ankersmit: From Narrative to Experience, tłum. M. Zapędowska, „Rethinking History” 2009, t. 13, nr 2, s. 175–195. T. Pękala, Estetyczne doświadczenie przeszłości [w:] Nowoczesność jako doświadczenie: dyscypliny – paradygmaty – dyskursy, red. A. Zeidler-Janiszewska, R. Nycz, Warszawa 2008, s. 150–169, F.R. Ankersmit, Sublime Historical Experience, Stanford 2005, K. Zamorski, Dziwna rzeczywistość. Wprowadzenie do ontologii przeszłości, Kraków 2008, F.R. Ankersmit, Pochwała subiektywności [w:] Pamięć, etyka i historia. Anglo-amerykańska teoria historiografii lat dziewięćdziesiątych, red. E. Domańska, Poznań 2006, s. 62–63, H. White, Tekst historiograficzny jako artefakt literacki [w:] H. White, Poetyka pisarstwa historycznego, red. E. Domańska, M. Wilczyński, tłum. M. Wilczyński, Kraków 2000, s. 94-95, J. Pomorski, Czy scjentyzm w historiografii końca XX wieku jest całkiem passe?, „Historyka” 2000, nr 30, s. 23. M. Marody, Technologie intelektu, Warszawa 1987, M. Woźniak, Doświadczenie historii. Kulturowy i społeczny wymiar mitu rewolucji, Lublin 2003, Słownik terminów literackich, red. J. Sławiński, Wrocław 1998, M. Korolko, Sztuka retoryki. Przewodnik encyklopedyczny, Warszawa 1998, H. Lausberg, Retoryka literacka. Podstawy wiedzy o literaturze, oprac. i tłum. A. Gorzkowski, Bydgoszcz 2002, Arystoteles, Poetyka [w:] Trzy poetyki klasyczne, oprac. i tłum. T. Sinko, Wrocław 1951, s. 44, M.R. Mayenowa, Poetyka teoretyczna. Zagadnienia języka, Wrocław 2000, W. Werner, Poznawcza rola metafory w polskim dyskursie historyczno-politycznym po 1989 roku [w:] Pamięć i polityka historyczna. Doświadczenia Polski i jej sąsiadów, red. S.M. Nowinowski, J. Pomorski, R. Stobiecki, Łódź 2008, s. 91-94, M. Black, Metafora, „Pamiętnik Literacki” 1971, nr 62, z. 3, s. 232 P. Ricoeur, Metafora i symbol [w:] P. Ricoeur Język, tekst, interpretacja, oprac. K. Rosner, Warszawa 1989, s. 126-133, G. Lakoff, M. Johnson, Metafory w naszym życiu, Warszawa 2010, E. Domańska, Metafora – mit – mimesis, „Historyka” 1992, nr 22, s. 29-44, W. Wrzosek, Historia – kultura – metafora. Powstanie nieklasycznej historiografii, Wrocław 1995, R. Stobiecki, Bolszewizm a historia. Próba rekonstrukcji bolszewickiej filozofii dziejów, Łódź 1998, René Girard, Kozioł ofiarny tłum. M. Goszczyńska, Łódź 1987, M. Woźniak, Kulturowe przesłanki fenomenu kozła ofiarnego, czyli historyk miedzy mitem a rzeczywistością, „Res Historica” 2005, z. 19, s. 87–112 K. Burke, Tradycyjne zasady retoryki, tłum. K. Biskupski [w:] Studia z teorii literatury. Archiwum przekładów „Pamiętnika Literackiego”, Wrocław 1988, s. 102, J. Maćkiewicz, Kategoryzacja a językowy obraz świata [w:] Językowy obraz świata, red. J. Bartmiński, Lublin 1990, s. 48, J. Pomorski, Problem doniosłości dziejowej wydarzenia historycznego, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Lublin–Polonia” 1978–1979, Sectio F, t. 33–34, s. 151