Prawicowy populizm jako wyzwanie dla edukacji religijnej w Polsce

• Authors: Chrostowski Mariusz

Title variants

EN

Right-Wing Populism as a Challenge for Religious Education in Poland

Abstracts

PL

Prawicowi populiści w Polsce od lat poddają instrumentalizacji Kościół ka-tolicki i religię chrześcijańską. Czynią to, aby możliwie skutecznie osiągnąć założone plany polityczne za pomocą licznych manipulacji i kłamstw, a także potęgując dychotomie społeczne i postawy ksenofobiczne w polskim społeczeństwie. Owe problema-tyczne zjawiska szerzą się dziś szczególnie wśród młodych Polaków i należy je tym sa-mym uznać za naglące wyzwanie dla szkolnej edukacji religijnej. W tym kontekście celem niniejszego artykułu jest nie tylko teoretyczna analiza zjawiska prawicowego populizmu w Polsce, z uwzględnieniem jego oddziaływania na demokrację, Kościół katolicki, młodych ludzi, jak i samą edukację religijną, lecz także, w efekcie, zaproponowanie koncepcyjnych i praktycznych implikacji przeciwdziałania prawicowemu populizmowi.

EN

Right-wing populists in Poland have been instrumentalising the Catholic Church and the Christian religion for years to advance their political agendas through numerous manipulations and falsehoods while also exacerbating social dichotomies and fostering xenophobic attitudes in Polish society. These problematic phenomena are increasingly prevalent, especially among young Poles, and should be recognised as a significant challenge for religious education in schools. Therefore, this article aims not only to theoretically analyse the phenomenon of right-wing populism in Poland, considering its implications for democracy, the Catholic Church, young people and religious education, but also to propose conceptual and practical measures to counter right-wing populism.

Keywords

PL

edukacja religijna; prawicowy populizm; demokracja

EN

religious education; right-wing populism; democracy

• Publisher: Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu. Wydawnictwo UMK
• Journal: Paedagogia Christiana
• Year: 2024
• Volume: 1/53

Contributors

author

Chrostowski Mariusz

• Katholische Universität Eichstätt-Ingolstadt

• https://orcid.org/0000-0002-5817-2687

References

• Badora, B., Głowacki, A. i Herrmann, M. (2019). Młodzież o polityce i demo-kracji. W: M. Grabowska i M. Gwiazda (red.), Młodzież 2018 (s. 99–139). Warszawa: CBOS, Krajowe Biuro do Spraw Przeciwdziałania Narkomanii.
• Bagrowicz, J. (2010). Dialog w edukacji religijnej. Paedagogia Christiana, 26(2), 215–232.
• Bartoszewicz, W. (2019). Nacjonalizm na przykładzie Młodzieży Wszechpol-skiej. Biuletyn Kryminologiczny, 26, 161–175.
• Becker, G. (2018). Rechtspopulismus und Christentum. Pobrano 12 grudnia 2023 z: http://www.proscientia.at/Datei-Download/402/Gudrun+BECKER%2C+Rechtspopulismus+und+Christentum%2C+22.10.2018%2C+Linz.pdf.
• Brezinka, W. (2005). Wychowanie i pedagogika w dobie przemian kulturowych. Kraków: Wydawnictwo WAM.
• Buzalka, J. (2008). Europeanisation and Post-Peasant Populism in Eastern Eu-rope. Europe Asia Studies, 60(5), 757–771.
• Cevera-Marzal, M. (2024). A Populist Turn in the European Left. What is New, and What is Not? European Politics and Society, 25(2), 249–265.
• Chrostowski, M. (2021a). „Bezbożny sojusz”? Populizm i wiodące religie mo-noteistyczne. Przegląd Politologiczny, 26(2), 89–103.
• Chrostowski, M. (2021b). Edukacja w obliczu populizmu: trudności i perspektywy. Pedagogika Społeczna, 81–82(3– 4), 171–189.
• Chrostowski, M. (2021c). Schulpastoral für alle! Religionspädagogische und pastorale Impulse deutscher Schulpastoral für ein schulpastorales Modell in Po-len (am Beispiel der Diözese Lomza). Berlin: LIT.
• Chrostowski, M. (2021d). Niewykorzystana szansa? O inkluzywnym potencjale niemieckiej koncepcji duszpasterstwa szkolnego jako źródle inspiracji dla Kościoła w Polsce. Teologia i Człowiek, 54(2), 9–25.
• Chrostowski, M. (2022a). O potrzebie wzmożonej edukacji międzykulturowej w obliczu prawicowego populizmu w Polsce. Edukacja Międzykulturowa, 29(3), 191–203.
• Chrostowski, M. (2022b). The Effects of Religious Education on Prodemocratic Positions in the Face of the Right-Wing Populism in Poland: Theoretical Analysis and Clues for Educational Practices. Journal of Religious Education, 70, 43–62.
• Chrostowski, M. (2022c). Duszpasterstwo szkolne dla wszystkich! Niemiecka „Schulpastoral” jako źródło inspiracji dla działalności Kościoła katolickiego w polskiej szkole (na przykładzie Diecezji Łomżyńskiej). Berlin: LIT.
• Chrostowski, M. (2022d). „Nieobecny dyskurs”: o potencjale politycznym edukacji religijnej w Polsce. Łódzkie Studia Teologiczne, 29(3), 11–27.
• Chrostowski, M. (2023a). “Unholy Alliance”: Identification and Prevention of Ideological and Religious Frames Between Right-Wing Populism and Christi-anity in Poland. Zeitschrift für Religion, Gesellschaft und Politik, 7, 321–348.
• Chrostowski, M. (2023b). Populismus als Herausforderung für religiöse Bildung in Polen – Empirische Analyse der Nähe und Distanz zu den populistischen Ein-stellungen bei Abiturientinnen und Abiturienten in Polen und ihre Relevanz für sozial- und religionspädagogische Praxis. Herne: Gabriele Schäfer Verlag 2023.
• Cooperman, A., Sahgal, N. i Schiller, A. (2017). Religious Belief and National Belonging in Central and Eastern Europe. Pobrano 12 lutego 2024 z: http://as-sets.pewresearch.org/wp-content/uploads/sites/11/2017/05/15120244/CEUP--FULL-REPORT.pdf.
• Cywiński, P., Katner, F. i Ziółkowski, J. (2019). Zarządzanie strachem. Jak prawica wygrywa debatę publiczną w Polsce. Pobrano 15 marca 2024 z: https://www.batory.org.pl/upload/files/Programy%20operacyjne/Forum%20Idei/Zarzadzanie%20strachem.pdf
• Ćwiek-Świdecka, J. (2023). Wybory 2023. PiS zaoferowało młodym przepełnione szkoły i Przemysława Czarnka. Pobrano 15 marca 2024 z: https://www.rp.pl/opinie-polityczno-spoleczne/art39273721-joanna-cwiek-wybory--2023-pis-zaoferowalo-mlodym-przepelnione-szkoly-i-przemyslawa-czarnka.
• Dłuska, K. (2017). Nauka religii w szkole publicznej – kościelny przywilej czy służba demokracji? NURT SVD, 51(2), 336 –353.
• Dziekoński, S. (2010). Wychowanie jako zadanie szkolnej lekcji religii katolic-kiej. Studia Katechetyczne, 7, 149 –165.
• Dzwończyk, J. (2006). Postawy populistyczne w społeczeństwie polskim. Zeszyty Naukowe Akademii Ekonomicznej w Krakowie, 706, 27– 42.
• Gapski, H., Oberle, M. i Staufer, W. (red.). (2017). Medienkompetenz Heraus-forderung für Politik, politische Bildung und Medienbildung. Bonn: Bundeszen-trale für politische Bildung.
• Gierszewski, D. i Tomala, J. (2020). Przestrzenie edukacji obywatelskiej dorosłych – aktywizacja środowiska w działaniach Kościoła katolickiego. Edukacja Ustawiczna Dorosłych, 3, 99–108.
• Goździak, E. M. i Márton, P. (2018). Where the Wild Things Are: Fear of Islam and the Anti-Refugee Rhetoric in Hungary and in Poland. Central and Eastern European, 7(2), 125–151.
• Griepentrog, W. (2014). Glaubwürdigkeit und Effizienz – Anregungen für ein Kommunikationsmanagement mit Prinzipien. Pobrano 20 marca 2024 z: https://glaubwuerdigkeitsprinzip.de/glaubwuerdigkeit-und-effizienz-anregungen-fuer-ein-kommunikationsmanagement-mit-prinzipien/.
• Griepentrog, W. (2016). Rezepte gegen Populismus? Anregungen für Kommu-nikationsmanager. Pobrano 19 marca 2024 z: https://glaubwuerdigkeitsprin-zip.de/kommunikationsrezepte-gegen-populismus/.
• Gründl, J. (2020). Populist Ideas on Social Media: A Dictionary-Based Meas-urement of Populist Communication. New Media & Society, 0(00), 1–19.
• Hall, D. i Mikulska-Jolles, A. (2016). Uprzedzenia, strach czy niewiedza? Młodzi Polacy o powodach niechęci do przyjmowania uchodźców. Warszawa: Stowarzyszenie Interwencji Prawnej.
• Hartleb, F. (2013). Rechtspopulisten als Krisengewinnler in West- und Osteu- ropa? Gesellschaft – Wirtschaft – Politik, 1, 69–80.
• Hennig, A. (2016). Analyse: Hofiert und ideologisch gespalten. Die katholische Kirche und die PiS-Regierung. Pobrano 20 marca 2024 z: https://www.bpb.de/235700/analyse-hofiert-und-ideologisch-gespalten-die-katholische-kirche-und-die-pis-regierung.
• Herbert, D. (2019). Religion and the Dynamics of Right Wing Populism in Po-land: Impacts, Causes, Prospects. Religion and Society in Central and Eastern Europe, 12(1), 2 3 –37.
• Horowski, J. (2019). Education for Forgiveness in the Context of Developing Prudence. Ethics and Education, 14(3), 316 –332 .
• Horowski, J. (2024). Educational Dimension of Acts of Political Forgiveness. W: K. Wrońska i J. Stern (red.), Defending the Value of Education as a Public Good: Philosophical Dialogues on Education and the State (s. 66–80). Abing-don, New York: Routledge.
• Hudsky, J. (2021). Populizm a praworządność: między władzą ludu a „reguła-mi gry”. Studia nad Autorytaryzmem i Totalitaryzmem, 43(2), 281–293.
• Ivanov, D. (2024). Left Authoritarianism and Positional Shifts of Populist Par-ties in Central and Eastern Europe. East European Politics, 1–26 (Ahead-of--print).
• Jakubowska, U. (2004). Zainteresowanie polityką i postrzeganie własnej sytu-acji życiowej a postawy populistyczne. W: R. Markowski (red.), Populizm a de-mokracja (s. 173–202). Warszawa: Instytut Studiów Politycznych PAN.
• Jedynak, W. (2018). Nauczanie religii w polskich szkołach – sukces czy porażka? Poznańskie Studia Teologiczne, 32(1), 2 0 7–2 2 8 .
• Junes, T. (2020). Polish Youth, Nationalism, and the Far Right. Pobrano 20 marca 2024 z: https://en.zois-berlin.de/publications/polish-youth-natio-nalism-and-the-far-right.
• Klimski, W. (2021). Przyszłość lekcji religii w trzydziestą rocznicę powrotu do szkoły. Konteksty socjologiczne. Studia Humanistyczne AGH, 20(3), 33 –50.
• Konferencja Episkopatu Polski. (2010a). Podstawa programowa katechezy Ko-ścioła katolickiego w Polsce. Kraków: Wydawnictwo WAM.
• Konferencja Episkopatu Polski. (2010b). Program nauczania religii rzymskokatolickiej w przedszkolach i szkołach. Kraków: Wydawnictwo WAM.
• Konferencja Episkopatu Polski. (2018). Podstawa programowa katechezy Ko-ścioła katolickiego w Polsce. Częstochowa: Edycja św. Pawła.
• Konferencja Episkopatu Polski. (2019). Program nauczania religii rzymskoka-tolickiej w przedszkolach i szkołach. Częstochowa: Edycja św. Pawła.
• Korolczuk, E. (2020). The Fight against ‘Gender’ and ‘LGBT Ideology’: New De-velopments in Poland. European Journal of Politics and Gender, 3(1), 165 –167.
• Kostkiewicz, J. (2013). Kierunki i koncepcje pedagogiki katolickiej w Polsce 1918–1939. Kraków:Impuls.
• Krzemiński, I. (2017). Radio Maryja and Fr. Rydzyk as a Creator of the National Catholic Ideology. W: S. Ramet i I. Borowik (red.), Religion, Politics, and Values in Poland: Continuity and Change Since 1989 (s. 85 –112). New York: Palgrave Macmillan.
• Krzyżanowska, N. i Krzyżanowski, M. (2018). ‘Crisis’ and Migration in Poland: Discursive Shifts, Anti-Pluralism and the Politicisation of Exclusion. So-ciology, 52(3), 612– 618.
• Leimgruber, S. (2008). Feinde oder Freunde. Wie können Christen und Muslime miteinander umgehen. Kevelaer: Lahn.
• Lesch, W. (2020). Visible Religion and Populism: An Explosive Cocktail. Reli-gions, 11(8), 1–11.
• Leśniczak, R. (2024). Die Parlamentswahlen in Polen 2023. Wahlkampf ber-ichterstattung in katholischen Wochenzeitungen. Communicatio Socialis (ComSoc), 57(2), 259–271.
• Lipiński, A. (2020). Podejścia jakościowe w badaniach nad populizmem: anali-za ideologii, teoria dyskursu i podejście dyskursywno-historyczne. W: A. Stę-pińska i A. Lipiński (red.), Badania nad dyskursem populistycznym: wybrane podejścia (s. 49–70). Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM w Poznaniu.
• Lipiński, A. i Stępińska, A. (2020). Przegląd badań nad populizmem w Polsce. W: A. Stępińska i A. Lipiński (red.), Badania nad dyskursem populistycznym: wybrane podejścia (s. 23–48). Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM w Po-znaniu.
• Łabendowicz, S. (2020). Edukacja religijna w szkole w świetle założeń progra-mowych katechezy Kościoła katolickiego w Polsce po 1990 r. Zeszyty Formacji Katechetów, 80(4), 24 –38.
• Małek, M. K. (2018). Obecność edukacji medialnej i mediów w funkcjonują-cych gimnazjalnych podręcznikach katechetycznych. Studia Katechetyczne,14, 179–218.
• Manzel, S. (2017). Medienkompetenz als Schlüsselkompetenz für politische Urteils- und Handlungsfähigkeit. Pobrano 23 czerwca 2024 z: https://www.bpb.de/shop/buecher/schriftenreihe/medienkompetenz-schriftenreihe/257617/medienkompetenz-als-eine-schluesselkompetenz-fuer-politische-urteils-und-handlungsfaehigkeit/
• Mårdh, A. i Tryggvason, Á. (2017). Democratic Education in the Mode of Pop-ulism. Studies in Philosophy and Education, 36, 601– 613.
• Marzouki, N. D., McDonnell, D. i Roy, O. (2016). Saving the People: How Popu-lists Hijack Religion. London: Hurst & Company.
• Matuschek, K. i Morcos, S. (2016). MuP-Praxishilfe: Rechtspopulismus durch-schauen und Paroli bieten! Zusammenhänge verstehen und demokratisch handeln. Pobrano 20 marca 2024 z: http://library.fes.de/pdf-files/akademie/mup/13663-20190225.pdf.
• Mąkosa, P. (2015). State School as an Entity Providing Catholic Religious Edu-cation? Rocznik Teologii Katolickiej, 15(2), 7–18.
• Merkel, W. i Scholl, F. (2018). Illiberalism, Populism and Democracy in East a nd We st . Politologický časopis – Czech Journal of Political Science, 25(1), 28–44.
• Mole, R. C. M., Golec de Zavala, A. i Ardag, M. M. (2021). Homophobia and National Collective Narcissism in Populist Poland. European Journal of Sociol-ogy, 62(1), 37–70.
• Morieson, N. (2021). Religion and the Populist Radical Right: Secular Christianism and Populism in Western Europe. Delaware, Malaga: Vernon Presss.
• Mral, B., Khosravinik, M. i Wodak, R. (red.). (2013). Right-Wing Populism in Europe: Politics and Discourse. London: Bloomsbury Academic.
• Mudde, C. (2007). Populist Radical Right Parties in Europe. Cambridge: Cam-bridge University Press.
• Murzańska, A. (2011). Badania nad populizmem w Polsce. Krakowskie Studia Międzynarodowe, 4, 349–354.
• Noury, A. i Roland, G. (2020). Identity Politics and Populism in Europe. Annu-al Review of Political Science, 23, 421– 439.
• Ofmański, A. (2010). Ewangelizacja jako zadanie szkolnej lekcji religii katolic-kiej. Studia Katechetyczne, 7, 192–214 .
• Olczak, A. (2015). Uczenie się demokracji od dzieciństwa – kaprys czy potrze-ba współczesności? Problemy Wczesnej Edukacji, 31(4), 92–10 0.
• Orłowska, B. (2012). Edukacja religijna jako podstawa dialogu między kultura-mi. Spojrzenie pedagoga. Perspectiva. Legnickie studia teologiczno-historyczne, 21(2), 130 –143.
• Petrie, M., McGregor, C. i Crowther, J. (2019). Populism, Democracy and a Pedagogy of Renewal. International Journal of Lifelong Education, 38(5), 488–502.
• Rebenstorf, H. (2018). „Rechte” Christen? – Empirische Analysen zur Affinität christlich-religiöser und rechtspopulistischer Positionen. Zeitschrift für Reli-gion, Gesellschaft und Politik, 2, 313–333.
• Rezmer, K. (2018). Papież Franciszek wobec problemu uchodźstwa w latach 2014–2018. Krakowskie Studia Małopolskie, 23, 196 –209.
• Sadurski, W. (2018). How Democracy Dies (in Poland): A Case Study of Anti-Constitutional Populist Backsliding. Pobrano 20 marca 2024 z: https://rule-of law.pl/how-democracy-dies-in-poland-a-case-study-of-anti-constitutional-populist-backsliding/.
• Sińczuch, M., Michalski, P. i Piotrowski, M. (2021). Inequalities Among Youth and Support for Right-Wing Populism in Poland. W: M. Giugni i M. Grasso (red.), Youth and Politics in Times of Increasing Inequalities. Palgrave Studies in Young People and Politics (s. 231–257). Cham: Palgrave Macmillan.
• Spichal, J. i Reimann, G. (2019). Politische Dimensionen religiöser Bildung. Ta-gungsrückblick. Theo-Web. Zeitschrift für Religionspädagogik, 18(2), 106 –112 .
• Starnawski, M. (2017). Populizm antyislamski a socjalizacja polityczna w kon-tekście polskim. Praktyka Teoretyczna, 26(4), 63 –92 .
• Stępińska, A., Lipiński, A., Hess, A. i Piontek, D. (2017). Poland. A Fourth Wave of Populism?W:T. Aalberg, F. Esser, C. Reinemann, J. Strömbäck i C. H. de Vreese (red.), Populist Political Communication in Europe (s. 311– 325). New York: Routledge.
• Surzykiewicz, J. (2007). Klimat a społeczna skuteczność szkoły. Edukacja Zdrowotna i Promocja Zdrowia w Szkole, 12, 6–25.
• Surzykiewicz, J. (2015). Religia, religijność i duchowość jako zasoby osobowe i kapitał społeczny w pedagogice społecznej/pracy socjalnej. Pedagogika Spo-łeczna, 55(1), 2 3 –71.
• Sydow, K. (2016). Troska, strach, wrogość. Dyskurs o uchodźcach i migrantach w Polsce i Niemczech. Pobrano 20 marca 2024 z: https://pl.boell.org/pl/2016/07/25/troska-strach-wrogosc-dyskurs-o-uchodzcach-i-migrantach-w-polsce-i-niemczech.
• Szelewa, D. (2021). Populism, Religion and Catholic Civil Society in Poland: The Case of Primary Education. Social Policy and Society, 20(2), 310–325.
• Śliwerski, B. (2011). Czy oświata potrzebuje przewrotu kopernikańskie-go? W: J. Szomburg (red.), Rozwój i edukacja. Wielkie przewartościowanie (s. 73– 84). Gdańsk: Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową.
• Telewizja Opolskie. (2016). Prezes Młodzieży Wszechpolskiej w Nysie o uchodźcach. Pobrano 29 marca 2023 z: https://www.youtube.com/watch ?v=MmHS1vwgC50.
• Tronina, D. (2020). Unholy Alliances? A Case Study of Cooperation between Churches and the Radical Right Group Młodzież Wszechpolska in Poland. Polish Political Science Review, 8(1), 6 8 – 8 6 .
• Turska-Kawa, A. i Wojtasik, W. (2020). The Importance of Religiosity in the Formation of Populist Attitudes: The Case of Poland. Journal for the Study of Religions and Ideologies, 19, 34–52.
• Tyrała, M. (2018). Wpływ populizmu na demokrację liberalną...: na przykładzie prawicy (PiS i Kukiz’15) w wyborach parlamentarnych w Polsce w 2015 roku. Studia Politologica, 20, 13–24.
• Wojda, W., Wdowiak, K., Witas, A., Drogoń, J. i Brakowiecki, W. (2021). The Impact of Social Media on the Lifestyle of Young People. Polish Journal of Pub-lic Health, 130(1), 8 –13.
• Yermakova, O. (2021). PiS vs LGBT: The “Othering” of the LGBT Movement as an Element of Populist Radical Right Party Discourse in Poland. Sprawy Narodościowe, 53, 1–28.
• Yilmaz, I. i Morieson, N. (2021). A Systematic Literature Review of Populism, Religion and Emotions. Religions, 12, 1–22.
• Yilmaz, I., Morieson, N. i Demir, M. (2021). Exploring Religions in Relation to Populism: A Tour around the World. Religions, 12, 1–26.
• Zając, M. (2015). XXV lat nauczania religii w polskiej szkole. Między nadzieją a rzeczywistością. Lublin: Wydawnictwo Natan.

Identifiers

DOI

10.12775/PCh.2024.009