Powierzchnia i głębia wywiadu. Dyskursowa organizacja opowieści o trudnej biografii

• Authors: Stachowiak Jerzy

Title variants

EN

The Surface and Depth of Interview. Discursive Organisation of the Narrative on a Difficult Biography

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Artykuł przedstawia przeprowadzoną w duchu psychologii dyskursowej analizę fragmentu wywiadu biograficznego, którego tematem jest trudna przeszłość narratorki będącej w procesie terapii. Celem pracy jest rekonstrukcja dyskursowej organizacji wywiadu. Omówione zostają dwa tryby opowiadania, określone w artykule jako „bycie doświadczoną przez życie” oraz „bycie kompetentną biograficznie”. Oparcie opowieści na tych trybach pozwala tak ją opracować, aby dawała się zaprezentować, a następnie odebrać jako narracja o trudnej biografii. Artykuł broni tezy, że rozpatrywany materiał jest przykładem wywiadu, w którym można odnaleźć bogactwo pracy retorycznej i środków rozgrywania opowieści jako opowieści o trudnej biografii. Środki te wywodzą się z dyskursu potocznego, są dostępne w społecznym obiegu, a przy tym znajdują systematyczne i złożone zastosowanie. Stąd próba badania biografii narratorki na podstawie takiego wywiadu nie może od obecności tych środków abstrahować. Z kolei wzięcie ich pod uwagę nakazywałoby zachować rezerwę wobec traktowania wypowiedzi (powierzchni) jako miejsca ekspresji doświadczenia biograficznego (głębi).

EN

In the article, a fragment of the biographical interview reflecting on the difficult past of the narrator who is undergoing therapy is analysed in the spirit of discursive psychology. Two modes of storytelling are discussed: ‘being battered by life’ and ‘being biographically competent’. They help develop the narrative so that it can be presented and then received as a narrative about a difficult biography. The article argues that in this narrative one can find a wealth of rhetorical work and means of playing out the story so that it is recognised as a story about a difficult biography. These means originate from everyday discourse and are publicly available; besides, they are used in systematic and complex ways. The presence of these means cannot be ignored, if studying the narrator’s biography is to be based on such an interview. However, accounted for these means would warrant cautiousness in treating the statements (surface) as an expression of biographical experience (depth).

Keywords

PL

badania biograficzne; psychologia dyskursowa; terapia; wywiad nar- racyjny; analiza dyskursu

EN

biographical studies; discursive psychology; therapy; narrative interview; discourse analysis

• Publisher: Institute of Philosophy and Sociology, Polish Academy of Sciences
• Journal: Studia Socjologiczne
• Year: 2025
• Issue: 2
• Pages: 63-88

Contributors

author

Stachowiak Jerzy

• Uniwersytet Łódzki

References

• Billig, M. (1987). Arguing and Thinking. A Rhetorical Approach to Social Psychology. Cambridge University Press.
• Byford, J., Tileagă, C. (2017). Accounts of a Troubled Past: Psychology, History, and Texts of Experience. Qualitative Psychology, 4(1), 101-117. [https://doi.org/10.1037/qup0000047](https://www.google.com/search?q=https://doi.org/10.1037/qup0000047)
• Button, G., Lynch, M., Sharrock, W. (2022). Ethnomethodology, Conversation Analysis and Constructive Analysis: On Formal Structures of Practical Action. Routledge.
• Campbell, B., Manning, J. (2018). The Rise of Victimhood Culture: Microaggressions, Safe Spaces, and the New Culture Wars. Palgrave Macmillan.
• Caetano, A., Nico, M. (2018). Forever Young: Creative Responses to Challenging Issues in Biographical Research. Journal of the Academy of Social Sciences, 14(3-4), 361-378. [https://doi.org/10.1080/21582041.2018.1510134](https://doi.org/10.1080/21582041.2018.1510134)
• Cieślikowska-Ryczko, A. (2023). Dorosłe dzieci więźniów. Analiza doświadczeń biograficznych. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
• Coulter, J. (1999). Discourse and Mind. Human Studies, 22, 163-181.
• Correia, S. B., Caetano A. (2023). What is Left Unsaid: Omissions in Biographical Narratives. Current Sociology, 72(7), 1396-1413.
• Czyżewski, M., Rokuszewska-Pawełek, A. (2016). Analiza autobiografii Rudolfa Hössa. W: R. Dopierała, K. Waniek (red.), Biografia i wojna. Metoda biograficzna w badaniu procesów społecznych (s. 373-445). Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
• Demasi, M. (2020). Post-truth Politics and Discursive Psychology. Social and Personality Psychology Compass, 14(9), 14:e12556. [https://compass.onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/spc3.12556](https://compass.onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/spc3.12556)
• Edley, N. (2001). Analysing Masculinity: Interpretative Repertoires, Ideological Dilemmas and Subject Positions. W: M. Wetherell, S. Taylor, S. J. Yates (red.), Discourse as Data: A Guide for Analysis Edited (s. 189-228). Sage.
• Edwards, D. (1997). Discourse and Cognition. Sage.
• Edwards, D. (2023a). Psychologia dyskursowa (J. Stachowiak, tłum.). Przegląd Socjologiczny, 73(2), 17-42.
• Edwards, D. (2023b). Dyskurs, poznanie i praktyki społeczne: Bogactwo językowej i interakcyjnej powierzchni (J. Stachowiak, tłum.). Przegląd Socjologiczny, 73(2), 43-54.
• Edwards, D., Potter, J. (1992). Discursive Psychology. Sage.
• Edwards, D., Potter J. (2001). Sociolinguistics, Cognitivism, and Discursive Psychology. W: N. Coupland, S. Sarangi, Ch. N. Candlin (red.), Sociolinguistics and Social Theory (s. 88-103). Pearson Education.
• Edwards, D., Potter, J. (2005). Discursive Psychology, Mental States and Descriptions. W: H. te Molder, J. Potter (red.), Talk and Cognition: Discourse, Cognition and Social Interaction (s. 241-278). Cambridge University Press.
• Edwards, D., Potter J. (2020). A Word is Worth a Thousand Pictures: Language, Interaction, and Embodiment. W: S. Wiggins, K. Osvaldsson Cromdal (red.), Discursive Psychology and Embodiment. Beyond Subject-Object Binaries (s. 275-301). Springer Nature.
• Fairclough, N. (2003). Analysing Discourse: Textual Analysis for Social Research. Routledge.
• Filipkowski, P. (2014). Historia mówiona jako historia ratownicza: doświadczenie, opowieść, egzystencja. Teksty Drugie, 5, 27-46.
• Fischer, W. (2012). Praca biograficzna i biograficzne strukturyzowanie we współczesnych społeczeństwach (P. Palak, tłum.). W: K. Kaźmierska (red.), Metoda biograficzna w socjologii (s. 551-569). Nomos.
• Gałęziowski, J. (2022). Niedopowiedziane biografie. Polskie dzieci urodzone z powodu wojny. Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
• Granosik, M. (2019). Metoda biograficzna a emancypacyjna praktyka. Perspektywa społeczno-pedagogiczna. Przegląd Socjologii Jakościowej, 15(2), 118-130. [https://doi.org/10.18778/1733-8069.15.2.07](https://doi.org/10.18778/1733-8069.15.2.07)
• Helling, I. (1990). Metoda badań biograficznych. W: J. Włodarek, M. Ziółkowski (red.), Metoda biograficzna w socjologii (s. 13-37). Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Hepburn, B., Bolden, G. B., (2013). The Conversation Analytic Approach to Transcription. W: S. Jack, S. Tanya (red.), The Handbook of Conversation Analysis (s. 57-76). Blackwell Publishing.
• Jefferson, G. (2004). Glossary of Transcript Symbols with an Introduction. W: G. H. Lerner (red.), Conversation Analysis: Studies from the First Generation (s. 13-23). John Benjamins.
• Jonda, B., Sackmann, R. (2016) Koherencja badań biograficznych i analiz biegu życia. Tradycje. Perspektywy. Metody. W: M. Piorunek (red.), Badania biograficzne i narracyjne w perspektywie interdyscyplinarnej. Aplikacje Egzemplifikacje Dylematy metodologiczne (s. 17-44). Wydawnictwo Naukowe UAM.
• Kaźmierska, K. (2008). Biografia i pamięć na przykładzie pokoleniowego doświadczenia ocalonych z Zagłady. Nomos.
• Kaźmierska, K. (2012). Wprowadzenie do rozdziału II. W: K. Kaźmierska (red.), Metoda biograficzna w socjologii (s. 107-121). Nomos.
• Kaźmierska, K., Waniek, K. (2020). Autobiograficzny wywiad narracyjny. Metoda technika - analiza. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
• Latour, B., Woolgar, S. (2020). Życie laboratoryjne. Konstruowanie faktów naukowych. Narodowe Centrum Kultury.
• Lynch, M. (1993). Scientific Practice and Ordinary Action. Ethnomethodology and Social Studies of Science. Cambridge University Press.
• Mautner, G. (2011). Analiza gazet, czasopism i innych mediów drukowanych (D. Przepiórkowska, tłum.). W: R. Wodak, M. Krzyżanowski (red.), Jakościowa analiza dyskursu w naukach społecznych (s. 51-85). Łośgraf.
• Mrozowicki, A., Trappmann, V., Seehaus, A., Kajta, J. (2019). Who Is a Right-Wing Supporter? On the Biographical Experiences of Young Right-Wing Voters in Poland and Germany. Qualitative Sociology Review, 15(4), 212-235. DOI: [http://dx.doi.org/10.18778/1733-8077.15.4.10](http://dx.doi.org/10.18778/1733-8077.15.4.10)
• O'Neill, M., Harindranath, R., (2006). Theorising Narratives of Exile and Belonging: the Importance of Biography and Ethno-mimesis in "Understanding" Asylum. Qualitative Sociology Review, (1), 39-53.
• Nurse, L., O'Neill, M., Moran, L. (red.). (2024). Biographical Research and New Social Architectures Challenges and Opportunities for Creative Applications across Europe. Policy Press.
• Parker, I. (2015). Critical Discursive Psychology. Palgrave Macmillan.
• Piotrowski, A. (2010). Tożsamość zbiorowa jako temat dyskursu polityki (analiza przypadku). W: M. Czyżewski, S. Kowalski, A. Piotrowski (red.), Rytualny chaos. Studium dyskursu publicznego (s. 185-220). Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne.
• Potter, J. (1996). Representing Reality: Discourse, Rhetoric and Social Construction. Sage.
• Potter, J., Edwards, D. (2003). Rethinking Cognition: On Coulter on Discourse and Mind. Human Studies, 26, 165-181. [https://doi.org/10.1023/A:1024008104438](https://doi.org/10.1023/A:1024008104438)
• Potter, J., Hepburn, A., Edwards, D. (2020). Rethinking Attitudes and Social Psychology - Issues of Function, Order, and Combination in Subject-side and Object-side Assessments in Natural Settings. Qualitative Research in Psychology, 17(3), 336-356. [https://doi.org/10.1080/14780887.2020.1725952](https://doi.org/10.1080/14780887.2020.1725952)
• Potter, J., Wetherell, M. (1987). Discourse and Social Psychology. Beyond Attitudes and Behaviour. Sage.
• Potter, J., Wetherell, M. (1988). Accomplishing Attitudes: Fact and Evaluation in Racist Discourse. Text, 8(1-2), 51-68. [https://doi.org/10.1515/text.1.1988.8.1-2.51](https://doi.org/10.1515/text.1.1988.8.1-2.51)
• Rose, N. (1998). Inventing Our Selves. Psychology, Power, and Personhood. Cambridge University Press.
• Rose, N. (1999). Powers of Freedom: Reframing Political Thought. Cambridge University Press.
• Rosenthal, G. (1993). Reconstruction of Life Stories: Principles of Selection in Generating Stories for Narrative Biographical Interviews. The Narrative Study of Lives, 1(1), 59-91.
• Riemann, G., Schütze, F. (2012). „Trajektoria" jako podstawowa koncepcja teoretyczna w analizach cierpienia i bezładnych procesów społecznych (Z. Bokszański, A. Piotrowski, tłum.). W: K. Kaźmierska (red.), Metoda biograficzna w socjologii (s. 389-414). Nomos.
• Rosenthal, G. (2012). Badania biograficzne. W: K. Kaźmierska (red.), Metoda biograficzna w socjologii (s. 279-308). Nomos.
• Sacks, H. (1992). Lectures on Conversation. Tom 2. Blackwell Publishing.
• Schütze, F. (2012). Analiza biograficzna ugruntowana empirycznie w autobiograficznym wywiadzie narracyjnym. Jak analizować autobiograficzne wywiady narracyjne (K. Waniek, tłum.). W: K. Kaźmierska (red.), Metoda biograficzna w socjologii (s. 415-458). Nomos.
• Schütze, F. (2014). Autobiographical Accounts of War Experiences. An Outline for the Analysis of Topically Focused Autobiographical Texts - Using the Example of the "Robert Rasmus" Account in Studs Terkel's Book, "The Good War", Qualitative Sociology Review, 10(1), 224-283.
• Skórzyńska I., Dobre, C. F., Jonda, B., Wachowiak, A. (2016). O złożonej relacji badaczek i narratorek w kontekście badań historii życia kobiet w Polsce, Rumunii i byłej NRD okresu komunizmu. W: M. Piorunek (red.), Badania biograficzne i narracyjne w perspektywie interdyscyplinarnej Aplikacje - Egzemplifikacje - Dylematy metodologiczne (s. 45-58). Wydawnictwo Naukowe UAM.
• Stachowiak, J. (2023). Od tłumacza: psychologia dyskursowa i jej język. Przegląd Socjologiczny, 72(2), 9-15.
• Taylor, S., Littleton, K. (2006). Biographies in Talk: A Narrative-Discursive Research Approach. Qualitative Sociology Review, 2(1), 22-38.
• Tileagă, C. (2018). Representing Communism After the Fall. Discourse, Memory, and Historical Redress. Springer Nature.
• Waniek, K. (2023). Kilka uwag o dobrym życiu w biograficznym doświadczeniu i jego nadmiernej terapeutyzacji. Studia Socjologiczne, 1(248), 31-58.
• Waniek, K. (2025). Dyskurs terapeutyczny i psychologizacja życia codziennego w relacjach autobiograficznych. Obserwacje badawcze i wyzwania metodologiczne dla socjologii biografistycznej (w przygotowaniu).
• Weatherall, A. (2011). 'I don't know as a prepositioned epistemic hedge'. Research on Language & Social Interaction, 44, 317-337.
• Wetherell, M., Potter, J. (1992). Mapping the Language of Racism: Discourse and the Legitimation of Exploitation. Harvester Wheatsheaf.
• Wieder, L. D. (1974). Language and Social Reality. The Case of Telling the Convict Code. Mouton.
• Wittgenstein, L. (1998). Niebieski i brązowy zeszyt (A. Lipszyc, Ł. Sommer, tłum.). Spacja.
• Woolgar, S. (1988). Science. The Very Idea. Tavistock Books.

Identifiers

DOI

DOI: 10.24425/sts.2025.154897