Zmiany w statusie języka kaszubskiego od połowy XX wieku do początku XXI wieku

• Authors: Zieniukowa Jadwiga

Title variants

EN

Changes in the status of the Kashubian language from the mid-20th to the early 21st century

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

O statusie języka jako środka werbalnego porozumiewania się ludzi we wspólnocie komunikatywnej decydują: struktura (leksyka i gramatyka), społeczne funkcjonowanie oraz prestiż, tj. wartościujące postrzeganie danego języka. Zdobywanie prestiżu jest uwarunkowane tworzeniem normy ponaddialektalnej (języka literackiego, standardowego), rozwojem piśmiennictwa, zakresem funkcjonowania języka (język żywy, zdolny do tworzenia tekstów stylu wysokiego). Artykuł ukazuje zmiany w statusie kaszubszczyzny od końca II wojny światowej do dziś, przejście od wielojęzyczności Kaszub (dawniej 4 kody: gwarowy kaszubski, polski standardowy, niemiecki standardowy, dolnoniemiecki) do bilingwizmu kaszubskopolskiego oraz od kaszubszczyzny dialektalnej do języka literackiego. Autorka wyróżnia tu dwa okresy: 1) od 1945 r. do ok. 1975 r. -- cechuje go zagrożenie dominacją języka polskiego, niski prestiż języka kaszubskiego, osłabienie przekazu międzypokoleniowego (ale rozwój badań kaszubszczyzny); 2) od ok. 1975 r. (przyjęcie zasad pisowni kaszubskiej) do dziś – charakteryzuje go ożywienie kaszubszczyzny, tendencje emancypacyjne, formowanie języka literackiego, wielość kanałów jego upowszechniania, polityka językowa prowadzona przez instytucje, wzrost prestiżu języka kaszubskiego (od 2005 r. ma prawny status języka regionalnego w Polsce).

EN

The status of a language as a verbal means of communication is determined by its structure (lexis and grammar), its social position and its prestige, i.e. evaluative social reception. High prestige is requires the emergence of a super-dialectal norm (a literary or standard variety), a development of literature and other writings, the scope of the language’s application (a living tongue, used for the creation of texts in high style). The article shows changes in the status of the Kashubian language since the end of WWII until today, a transition from the multilingualism of the region (formerly four codes: regional Kashubian, standard Polish, standard German and Low German) to Kashubian-Polish bilingualism, and from dialectal to literary Kashubian. Two periods are distinguished: from 1945 to 1975, a period characterized by the threat of Polish dominance, a low prestige of Kashubian, a weakening of generation-to-generation language transfer (but also a development of research on things Kashubian), and from 1975 (a standardization of Kashubian orthography) onwards, a period characterized by a revival of Kashubian culture, a desire for emancipation, the emergence of literary Kashubian, a multitude of the channels of its dissemination, language politics, and a rise in the prestige of the language (since 2005 an officially recognized regional language in Poland).

Keywords

PL

język kaszubski; Kaszuby; bilingwizm; dialekt; język literacki; prestiż języka

EN

Kashubian; Kashubia; bilingualism; dialect; literary variety of language; linguistic prestige

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
• Year: 2009
• Volume: 21
• Pages: 259-269

Contributors

author

Zieniukowa Jadwiga

• Instytut Slawistyki PAN w Warszawie

References

• Atlas językowy kaszubszczyzny i dialektów sąsiednich, 1964–1978, red. Zdzisław Stieber, Hanna Popowska-Taborska, t. wstępny, t. 1--15, Wrocław: Ossolineum [skrót: AJK].
• Boryś Wiesław, Popowska-Taborska Hanna, 1994--2006, Słownik etymologiczny kaszubszczyzny, t. 1--5, Warszawa: SOW [skrót: SEK].
• Borzyszkowski Józef, Mordawski Jan, Treder Jerzy, 1999, Historia, geografia, język i piśmiennictwo Kaszubów, red. Jan Mordawski; Bòrzëszkòwsczi J., Mòrdawsczi J., Tréder J., Historia, geògrafia, jãzëk i pismienizna Kaszëbów, pòd redakcją Jana Mòrdawsczégò, [na kaszubski] tłumaczył Jerzy Treder; tłomaczënk Jerzi Tréder, Gdańsk – Gduńsk: Wydawnictwo M. Rożak [tekst paralelny w języku polskim i kaszubskim].
• Breza Edward, 1997, Kształtowanie się kaszubskiego języka literackiego, [w:] Obraz językowy słowiańskiego Pomorza i Łużyc. Pogranicza i kontakty językowe, red. Jadwiga Zieniukowa, Warszawa: SOW.
• Cybulski Marek, 2006, Praktyczne aspekty „Ustawy o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym”, [w:] Kaszubszczyzna w przeszłości i dziś…, s. 63--72.
• Gołąb(e)k Eugeniusz, 2005, Kaszëbsczi słowôrz normatiwny, Gdańsk: Oficyna Czëc.
• Język kaszubski. Poradnik encyklopedyczny, 2002, red. (i główny autor) Jerzy Treder, Gdańsk: Uniwersytet Gdański, wyd. 2. poprawione i poszerzone 2006.
• Języki mniejszości i języki regionalne, 2003, red. Elżbieta Wrocławska, Jadwiga Zieniukowa, Warszawa: SOW.
• Kaszubszczyzna. Kašëbizna, 2001, red. Edward Breza, Opole: Uniwersytet Opolski (w serii: Najnowsze dzieje języków słowiańskich, red. Stanisław Gajda) [streszczenie w języku niemieckim i kaszubskim].
• Kaszubszczyzna w przeszłości i dziś. Kašëbizna dôwni ë dzys, 2006, red. Jerzy Treder, Warszawa: Komitet Historii Nauki i Techniki PAN [streszczenia w języku kaszubskim].
• Labuda Aleksander, 1981, Słowôrz kaszëbsko-polsczi, opracowanie nauk. Edward Breza; Słownik polsko-kaszubski, oprac. nauk. Jerzy Treder, Gdańsk.
• Majewicz Alfred F., 1996, Kashubian choices, Kashubian prospects: a minority language situation in northern Poland, „International Journal of the Sociology of Language”, 120, pp. 39--53.
• Mordawski Jan, 2005, Statystyka ludności kaszubskiej. Kaszubi u progu XXI wieku, Gdańsk: Instytut Kaszubski.
• Obracht-Prondzyński Cezary, 2004, Bibliografia do studiowania spraw kaszubsko-pomorskich, Gdańsk: Instytut Kaszubski.
• Popowska-Taborska Hanna, 1980, Kaszubszczyzna. Zarys dziejów, Warszawa: PWN.
• Popowska-Taborska Hanna, 1998, Szkice z kaszubszczyzny. Leksyka. Zabytki. Kontakty językowe, Gdańsk: Gdańskie Towarzystwo Naukowe [tu m.in. Neologizmy leksykalne powstające w trakcie tworzenia kaszubskiego języka literackiego, s. 110--116].
• Popowska-Taborska Hanna, 2006, Szkice z kaszubszczyzny. Dzieje badań. Dzieje języka. Zabytki. Etymologie, Gdańsk: Instytut Kaszubski.
• Popowska-Taborska Hanna, Boryś Wiesław, 1996, Leksyka kaszubska na tle słowiańskim, Warszawa: SOW.
• Problem statusu językowego kaszubszczyzny, 1992, red. Edward Breza, Gdańsk: Wojewódzki Ośrodek Kultury, Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie.
• Ramułt Stefan, 2003, Słownik języka pomorskiego, czyli kaszubskiego, scalił i znormalizował Jerzy Treder, Gdańsk: Oficyna Czec.
• Rogowska-Cybulska Ewa, 2006, Poliwalencja kaszubszczyzny a kultura masowa (Przyczynek do roli gatunku tekstów jako argumentu w dyskusji nad statusem językowym kaszubszczyzny), [w:] Kaszubszczyzna w przeszłości i dziś…, s. 73--98.
• Rzetelska-Feleszko Ewa, 2003, Rola nazw własnych dla samoidentyfikacji mniejszości narodowych i etnicznych (na przykładzie Kaszub i Łużyc), [w:] Języki mniejszości i języki regionalne…, s. 49--59.
• Stieber Zdzisław, 1956, Stosunek kaszubszczyzny do dialektów Polski Ludowej, [w:] Konferencja pomorska (1954). Prace językoznawcze, red. Zdzisław Stieber, Warszawa, s. 37--48.
• Stone G., 1972, The Language of Cassubian Literature and the Question of a Literary Standard, “The Slavonic and East European Review”, vol. 50, 121, pp. 521--529.
• Sychta Bernard, 1967--1976, Słownik gwar kaszubskich na tle kultury ludowej, t. 1--7, Wrocław: Ossolineum.
• Topolińska Zuzanna, 1980, Kashubian, [in:] A. M. Schenker., E. Stankiewicz (eds.), The Slavic Literary Languages: Formation and Development, New Haven, Conn., Yale Consilium.
• Trepczyk Jan, 1994, Słownik polsko-kaszubski, naukowo opracował Jerzy Treder, t. 1--2, Gdańsk: Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie.
• Treder Jerzy, 2002, zob. Język kaszubski. Poradnik encyklopedyczny.
• Treder Jerzy, 2005, Historia kaszubszczyzny literackiej. Studia, Gdańsk: Uniwersytet Gdański.
• Treder Jerzy, Breza Edward, 2000, Sytuacja socjolingwistyczna kaszubszczyzny, [w:] Kultura – Język – Edukacja, t. 3, red. Robert Mrózek, Katowice: UŚ, s. 139--166.
• Wicherkiewicz Tomasz S., 2000, Kashubian, [in:] J. Wirrer (Hgs.), Minderheiten- und Regionalsprachen in Europa, Wiesbaden, Westdeutscher Verlag, pp. 213--221.
• Zasady pisowni kaszubskiej, 1976, red. Edward Breza, Jerzy Treder, Gdańsk: Zrzeszenie KaszubskoPomorskie, wyd. 2. 1984.
• Zieniukowa Jadwiga, 1998, Nowe zjawisko w kulturze polskiej – liturgia słowa w języku kaszubskim, [w:] Funkcja słowa w ewangelizacji, red. Maria Kamińska, Elżbieta UmińskaTytoń, Łódź: Archidiecezjalne Wydawnictwo Łódzkie, s. 111--124.
• Zieniukowa Jadwiga, 2001, Ewolucja poglądów na status kaszubszczyzny, [w:] Kaszubszczyzna. Kašëbizna, s. 61--70.
• Zieniukowa Jadwiga, 2001a, Kaszubszczyzna, [w:] Język polski, red. Stanisław Gajda, Opole: Uniwersytet Opolski, s. 477--491 (w serii: Najnowsze dzieje języków słowiańskich, red. Stanisław Gajda).
• Zieniukowa Jadwiga, 2001b, O badaniach nowych, wprowadzonych pod koniec XX wieku, form komunikacji w języku kaszubskim, [w:] Badania kaszuboznawcze w XX wieku, red. Józef Borzyszkowski, Cezary Obracht-Prondzyński, Gdańsk: Instytut Kaszubski, s. 260--271.
• Zieniukowa Jadwiga, 2001c, Współczesna kaszubszczyzna w tekstach stylu wysokiego, [w:] Między kulturą „niską” a „wysoką”. Zjawiska językowe, literackie, kulturowe, red. Małgorzata Korytkowska, Zdzisław Darasz, Georgi Minczew, Łódź: Uniwersytet Łódzki, s. 315--326.
• Zieniukowa Jadwiga, 2002, Tworzenie tekstów religijnych jako środek budowania prestiżu języka mniejszościowego. Na przykładzie kaszubszczyzny, [w:] O doskonałości, red. Agnieszka Maliszewska, cz. I. Łódź: Archidiecezjalne Wydawnictwo Łódzkie, s. 413--427.
• Zieniukowa Jadwiga, 2004, Kashubian – Forming the Literary Standard, „Cassubia Slavica”. Internationales Jahrbuch für Kaschubische Studien. Oldenburg, II, s. 98--106.
• Zieniukowa Jadwiga, 2005, Kaszubskość i polskość w komunikacji językowej i świadomości Kaszubów, [w:] Wielokulturowość: postulat i praktyka, red. Leszek Drong, Wojciech Kalaga, Katowice: UŚ, s. 209--219.
• Zieniukowa Jadwiga, 2006, Nowe zjawiska w komunikacji w języku kaszubskim, [w:] Kaszubszczyzna w przeszłości i dziś…, s. 99--118.
• Zieniukowa Jadwiga, 2007, Od dialektu do języka literackiego. Casus kaszubszczyzny, [w:] Gwary dziś. 4. Konteksty dialektologii, red. Jerzy Sierociuk, Poznań: Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, s. 153--162.

Notes

Treść artykułu stanowi (z minimalnymi zmianami) tekst referatu wygłoszonego przez autorkę na konferencji „Ratyfikacja przez Polskę Europejskiej karty języków regionalnych lub mniejszościowych wyzwaniem dla administracji publicznej i organizacji mniejszości” (Warszawa, 17.04.2008, Senat RP). Konferencja została zorganizowana przez Kaszubski Zespół Parlamentarny we współpracy ze Zrzeszeniem KaszubskoPomorskim, miała charakter naukowy i pragmatyczny, przypadła w końcowym etapie prac rządowych i parlamentarnych nad ratyfikowaniem wymienionej „Europejskiej karty języków…” uchwalonej przez Radę Europy w 1992 r. (krótkie sprawozdanie z konferencji zob. www.senat.gov.pl/k7/senat/zespol/kaszub/080417.htm).