Znaczenie diagnozy zaburzeń ze spektrum autyzmu oraz oddziaływań psychoedukacyjnych dla samowiedzy dorosłych osób autystycznych

• Authors: Kanar Mirosława , Bąbka Jarosław

Title variants

EN

The significance of autism spectrum disorder diagnosis and psychoeducational interventions for self-awareness in adults with autism

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Osoby ze spektrum autyzmu ze względu na swoisty neurotyp mogą doświadczać trudności w procesie poznawania siebie oraz budowania wiedzy o sobie. W opracowaniu omówiono istotę samowiedzy człowieka jako zbioru sądów zakodowanych w pamięci na temat właściwościv osobowościowych, behawioralnych oraz emocjonalnych, a także relacji z innymi ludźmi oraz aspiracji życiowych. Dokonano przeglądu wyników badań dotyczących wybranych aspektów wiedzy o sobie dorosłych osób ze spektrum autyzmu ze szczególnym uwzględnieniem znaczenia diagnozy oraz psychoedukacji dla samowiedzy analizowanej grupy. Problem badawczy ukierunkowano na poznanie i opisanie znaczenia diagnozy spektrum autyzmu oraz psychoedukacji dla samowiedzy dorosłych osób autystycznych. Badania zrealizowano z wykorzystaniem metody dialogowej. Materiał badawczy zinterpretowano zgodnie z założeniami fenomenografii. W artykule zaprezentowano wyniki badań dotyczące samowiedzy 25 dorosłych osób ze spektrum autyzmu w normie intelektualnej oraz komunikujących się werbalnie. Diagnoza zaburzeń ze spektrum autyzmu, w zależności od etapu życia, w którym jest uzyskiwana, pełni dla wiedzy osób ją otrzymujących różne funkcje: od prorozwojowej po powodującą zamęt tożsamościowy aż po neutralną i utrwalającą występujący wcześniej sposób myślenia o sobie. Badania pozwoliły ukazać dwa zaznaczające się podejścia edukacyjno-terapeutyczne odnoszące się do osób ze spektrum autyzmu: psychoedukacja ukierunkowana na rozwój samoakceptacji i samoświadomości oraz psychoedukacja ukierunkowana na normalizację. Uzyskane wyniki badań mogą być wykorzystywane pod kątem wspierania osób autystycznych w procesie całożyciowego uczenia się oraz budowania wiedzy o sobie, a także dostosowywania programów psychoedukacyjnych do ich potrzeb oraz możliwości poznawczych.

EN

Individuals with autism spectrum disorder, characterised by their unique neurotype, may encounter challenges in processes of self-discovery and developing self-knowledge. This paper discusses the essence of human self-awareness as a collection of memory encoded judgments regarding own personality, behavioural and emotional traits, as well as relationships with others and life aspirations. The paper reviews research results related to selected aspects of self-knowledge of adults with autism spectrum disorder, with a particular focus on the importance for the study group of diagnosis and psychoeducation for self-awareness. This research aims to understand and describe the significance of diagnosis and psychoeducation for self-awareness in adults with autism spectrum disorder. The study utilized a dialogical method, and the research material was interpreted based on phenomenographic principles. The article presents research findings on the self-awareness of 25 intellectually normal and verbally communicative adults with autism spectrum disorder. Depending on the life stage in which the diagnosis of autism is obtained, the diagnosis serves various functions for the individuals receiving it: it can have prodevelopmental effects, cause identity confusion, it may neutralize or reinforce previously existing self-perceptions. The research results highlight two distinct educational-therapeutic approaches for individuals on the autism spectrum: psychoeducation focused on developing self-acceptance and self-awareness, and psychoeducation aimed at promoting normalization, fostering adaptation to social norms and expectations. The results of the research can be used to support autistic people in the process of lifelong learning and building knowledge about themselves, as well as to adapt psychoeducational programs to their needs and cognitive abilities.

Keywords

PL

diagnoza; dorosłość; psychoedukacja; samowiedza; spektrum autyzmu

EN

diagnosis; adulthood; psychoeducation; self-awarenes; autism spectrum disorder

• Publisher: Uniwersytet Zielonogórski. Oficyna Wydawnicza
• Journal: Dyskursy Młodych Andragogów / Adult Education Discourses
• Year: 2024
• Volume: 25
• Pages: 305-325

Dates

published

2024

Contributors

author

Kanar Mirosława

• Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Wydział Pedagogiczno- Artystyczny w Kaliszu, Zakład Nauk o Edukacji

• https://orcid.org/https%3A//0000-0002-5426-4066

author

Bąbka Jarosław

• Uniwersytet Zielonogórski, Instytut Pedagogiki, Zakład Pedagogiki Specjalnej i Profilaktyki Społecznej

• https://orcid.org/https%3A//0000-0002-8675-553X

References

• Argyle, M. (1967) The psychology of interpersonal behaviour. London: Penguin Books.
• Babbie, E. (2009) Podstawy badań społecznych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Baron-Cohen, S., Howlin, P. i Hadwin, J. (2010) Jak uczyć dzieci z autyzmem czytania umysłu. Praktyczny poradnik dla nauczycieli i rodziców. Kraków: Wydawnictwo Jak.
• Bąk, W. (2015) Standardy Ja. Hierarchiczny model samowiedzy. Warszawa: Liberi Libri.
• Beart, S., Hardy, G. i Buchan, L. (2005) How People with Intellectual Disabilities View Their Social Identity: A Review of the Literature. Journal of Applied Research in Intellectual Disabilities [online], 18, 47-56. Dostępny na: https://doi.org/10.1111/j.1468-3148.2004.00218.x.
• Biskas, M., Sirois, F.M. i Webb, T.L. (2023) Does Psychoeducation Help People to Respond to Goal Lapses With Self-Compassion? Journal of Psychoeducational Assessment [online], 0(0). Dostępny na: https://doi.org/10.1177/07342829231189010.
• Błeszyński, J. (2020) Co osoby z autyzmem mówią o sobie. Raport z badań. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
• Coutelle, R., Goltzene, M.A., Bizet, E. i in. (2020) Self-concept Clarity and Autobiographical Memory Functions in Adults with Autism Spectrum Disorder Without Intellectual Deficiency. Journal of Autism and Developmental Disorders [online], 50, 3874-3882. Dostępny na: https://doi.org/10.1007/s10803-020-04447-x.
• Crane, L., Hearst, C., Ashworth, M. i in. (2023) Evaluating the online delivery of an autistic-led programme to support newly diagnosed or identified autistic adults. Autism & Developmental Language Impairments [online], 8. Dostępny na: https://doi.org/10.1177/23969415231189608.
• Denzin, N.K. i Lincoln, Y.S. (2010) Wprowadzenie. Dziedzina i praktyka badań jakościowych. W: N.K. Denzin i Y.S. Lincoln (red.) Metody badań jakościowych. T. 1. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 19-64.
• Erikson, E.H. (2004) Tożsamość a cykl życia. Tłum. M. Żywicki. Poznań: Z-sk i Spółka.
• Franke, A. i Dahlgren, L.O. (1996) Conceptions of mentoring: an empirical study of conceptions of mentoring during the school-based teacher education. Teaching and Teacher Education [online], 12(6), 299-316. Dostępny na: doi.org/10.1016/S0742-051X(96)00004-2.
• Frith, U. (2004) Autism: Explaining the enigma. Malden: Blackwell Publishing.
• Groenendijk, E., Van Heijst, B. i Geurts, H. (2023) Short report: A co-designed psychoeducation for older autistic adults-a multiple case study. Autism [online], 27(4), 1163-1169. Dostępny na: https://doi.org/10.1177/13623613221138691.
• Hacking, I. (2009) Autistic autobiography. Philosophical transactions of the Royal Society B:Biological Sciences [online], 364(1522), 1487-1473. Dostępny na: https://doi.org/10.1098/rstb.2008.0329.
• Hughes, P. (2012) An autoethnographic approach to understanding Asperger’s syndrome: a personal exploration of self-identity through reflexive narratives. British Journal of Learning Abilities [online], 40(2), 94-100. Dostępny na: https://doi.org/10.1111/j.1468-3156.2012.00738.x.
• Hurrelmann, K. (1994) Struktura społeczna a rozwój osobowości. Wprowadzenie do teorii socjalizacji. Tłum. M. Roguszka. Poznań: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.
• Huws, J.C. i Jones, R. (2008) Diagnosis, disclosure, and having autism: An interpretative phenomenological analysis of the perceptions of young people with autism. Journal of Intellectual & Developmental Disability [online], 33(2)99-107. Dostępny na: https://doi.org/10.1080/13668250802010394.
• Jackson, P., Skirrow, P. i Hare, D.J. (2012) Asperger through the looking glass: an exploratory study of self-understanding in people with Asperger’s syndrome. Journal of Autism and Developmental Disorders [online], 42(5), 697-706 Dostępny na: https://doi.org/10.1007/s10803-011-1296-8.
• Kanar, M. (2019) Samoświadomość w ujęciu kognitywnym a spektrum autyzmu. Progress, (5), 76-89. Dostępny na: https://doi.org/10.26881/prog.2019.5.06.
• Kawa, R., Słowińska, M. i Pisula, E. (2015) Spostrzeganie siebie u osób z zaburzeniami ze spektrum autyzmu. W: B. Szczupał, A. Giryński i G. Szumski (red.) W poszukiwaniu indywidualnych dróg wspierających wszechstronny rozwój osób z niepełnosprawnością. Warszawa: Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej, 22-37.
• Kociuba, J. (2016) Kulturowe tło dysfunkcji tożsamości jednostki. Kultura i Wartości [online], 18, 15-35. Dostępny na: http://dx.doi.org/10.17951/kw.2016.18.15.
• Kon, I. (1987) Odkrycie Ja. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
• Kosslyn, S.M. (1994) Image and Brain: The Resolution of the Imagery Debate. Cambridge: MIT Press.
• Kozielecki, J. (1986) Psychologiczna teoria samowiedzy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Kupferstein, H. (2018) Evidence of increased PTSD symptoms in autistics exposed to applied behavior analysis. Advances in Autism. [online], 4(1), 19-29. Dostępny na: https://doi.org/10.1108/AIA-08-2017-0016.
• Levinson, D.J i Gooden, W.E. (1985) The life cycle. W: H.I. Kaplan i B. Sadock (red.) Comprehensive Textbook of Psychiatry. Baltimore, MD: Williams & Wilkins, 1-13.
• Lodziński, K. (2018) Responsywność w terapii dzieci ze spektrum autyzmu. Forum Logopedy [online], (23). Dostępny na: https://forumlogopedy.pl/artykul/responsywnosc-w-terapiidzieci-ze-spektrum-autyzmu [20.05.2023].
• Ławicka, J. (2019) Człowiek w spektrum autyzmu. Podręcznik pedagogiki empatycznej. Opole: Fundacja Prodeste.
• Łobocki, M. (2001) Wprowadzenie do metodologii badań pedagogicznych. Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
• Łukaszewski, W. (1974) Osobowość: struktura i funkcje regulacyjne. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• MacLeod, A. (2019) Interpretative Phenomenological Analysis (IPA) as a tool for participatory research within Critical Autism Studies: A systematic review. Research in Autism Spectrum
• Disorder [online], 64, 49-62. Dostępny na: https://doi.org/10.1016/j.rasd.2019.04.005.
• MacLeod, A., Lewis, A. i Robertson, C. (2013) ‘Why should I be like bloody Rain Man?!’Navigating the autistic identity. British Journal of Special Education [online], 40, 41-49. Dostępny na: https://doi.org/10.1111/1467-8578.12015.
• Majewicz, P. (2017), Psychoedukacja w procesie rehabilitacji osób z niepełnosprawnością i chorobą przewlekłą. Lubelski Rocznik Pedagogiczny [online], 36(2), 117-130. Dostępny na: https://doi.org/10.17951/lrp.2017.36.2.117
• Marton, F. (1981) Phenomenography – describing conceptions of the Word around us.Instructional Science [online], 10, 177-200. Dostępny na: https://doi.org/10.1007/BF00132516.
• Marton, F. i Booth, S. (1997) Learning and awareness. Mahwah, New York: Lawrence Erlbaum Associates.
• Minczakiewicz, E. (2017) Autyzm w biegu życia jednostki. Namysł osób z zaburzeniami ze spektrum autyzmu nad stanem samoświadomości oraz nad własną przeszłością i przyszłością. W: K. Patyk i M. Panasiuk (red.) Wsparcie młodzieży i dorosłych z zaburzeniami ze spektrum autyzmu. Teoria i praktyka. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, 49-65.
• Norris, J.E., Crane, L. i Maras, K. (2020) Interviewing autistic adults: Adaptations to support recall in police, employment, and healthcare interviews. Autism [online], 24(6), 1506-1520. Dostępny na: https://doi.org/10.1177/1362361320909174.
• Olechnowicz, H. i Wiktorowicz, R. (2012) Dziecko z autyzmem: wyzwalanie potencjału rozwojowego. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Pahnke, J., Hirvikoski, T., Bjureberg i in. (2019) Acceptance and commitment therapy for autistic adults: An open pilot study in a psychiatric outpatient context, Journal of Contextual Behavioral Science [online], 13, 34-41. Dostępny na: https://doi.org/10.1016/j.jcbs.2019.04.002.
• Pasikowski, S. (2015) Granice teoretycznego nasycenia. Rocznik Lubuski, 41(1), 33-40.
• Pawlik, S. (2019) Diagnoza spektrum autyzmu jako biograficzny przełom. Kultura i Edukacja [online], 1(123), 216-229. Dostępny na: https://doi.org/10.15804/kie.2019.01.13.
• Pietras, T., Mokros, Ł., Król, M.D. i in. (2022) Spektrum ASD – pozycja nozologiczna, charakterystyka kliniczna i diagnoza. W: T. Pietras, D. Podgórska-Jachnik, K. Sipowicz i A. Witusik (red.) Spektrum autyzmu – od diagnozy i terapii do integracji i inkluzji. Wrocław: Continuo, 60-100.
• Pisula, E. (2015) Od badań mózgu do praktyki psychologicznej – Autyzm. Sopot: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
• Podgórska-Jachnik, D. i Tłoczkowska, D. (2009) Ruch self-adwokatów jako rozwijanie kompetencji w zakresie rzecznictwa własnego osób z niepełnosprawnością intelektualną. W: D. Podgórska-Jachnik (red.) Problemy rzecznictwa i reprezentacji osób niepełnosprawnych. Łódź: Wydawnictwo Naukowe WSP, 181-193.
• Punshon, C., Skirrow, P. i Morphy, G. (2009) Psychological reactions to a diagnosis of Asperger syndrome in adulthood. Autism, 13(3), 265-283.
• Pylyshyn, Z.W. (1981) The imagery debate: Analogue media versus tacit knowledge. Psychological Review [online], 88(1), 16-45. Dostępny na: https://doi.org/10.1037/0033-295X.88.1.16.
• Rorty, R. (2013) Filozofia a nadzieja na lepsze społeczeństwo. Tłum. J. Grygieńć, S. Tokariew. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK.
• Shepard, R. i Cooper, A. (1982) Mental Images and Their Transformations. Cambridge: MIT.
• Shkedy, G., Shkedy, D. i Sandoval-Norton, A.H. (2021) Long-term ABA Therapy Is Abusive: A Response to Gorycki, Ruppel, and Zane. Adv Neurodev Disord [online], 5, 126-134. Dostępny na: https://doi.org/10.1007/s41252-021-00201-1.
• Solarczyk-Ambrozik, E. (2018) Całożyciowe uczenie się jako idea edukacyjna, polityka, strategie działań i zmieniający się krajobraz edukacyjny rzeczywistości. Studia Edukacyjne [online], 51, 23-37. Dostępny na: https://doi.org/10.14746/se.2018.51.2.
• Suchowierska, M., Ostaszewski, P. i Bąbel, P. (2012) Terapia behawioralna dzieci z autyzmem. Teoria, badania i praktyka stosowanej analizy zachowania. Sopot: GWP.
• Światowa Organizacja Zdrowia (2009) Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych. ICD-10 [online], Dostępny na: https://stat.gov.pl/Klasyfikacjedoc/icd10/pdf/ICD10TomI.pdf [15.05.2023].
• Waligórska, A. i Waligórski, M. (2015) Naturalistyczne interwencje rozwojowo-behawioralne jako konsensus w terapii autyzmu. W: A. Rozetti i F. Rybakowski (red.) Spektrum autyzmu –neurorozwojowe zaburzenia współwystępujące. Łódź: Krakowskie Towarzystwo Autyzmu,115-123.
• Williams, D. (2010) Theory of own mind in autism: Evidence of a specific deficit in self-awareness?. Autism [online], 14(5), 474-94. Dostępny na: https://doi.org/10.1177/1362361310366314.
• Witkowski, L. (1989) Rozwój i tożsamość w cyklu życia. Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
• Zaborowski, Z. (2000) Teoria treści i form samoświadomości. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Żak.

Identifiers

ISSN

2084-2740

DOI

doi.org/10.61824/dma.vi25.726