Semantyka ziarna w inicjalnych rytach siewnych

• Authors: Niewiadomski Donat

Title variants

EN

The semantics of grain in initial sowing rituals

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Określenie sensu rytów siewnych jest możliwe wtedy, gdy zwróci się uwagę na kulturowe znaczenie żniw i dożynek. Żniwa rozgrywały się w czasie szczególnie symbolicznym, będącym punktem szczytowym dorocznego cyklu gospodarczego i biegnącego równolegle wobec niego cyklu zachowań kulturowych. Dopełnieniem symbolicznych zabiegów żniwnych są dożynki. Autor przedstawia zachowania kulturowe, w których sakralna moc ziarna widoczna jest w czasie świąt katolickich, zwłaszcza święta Matki Boskiej Zielnej. Poza rytami siewnymi ziarno występuje jeszcze w licznych sytuacjach kulturowych, gdzie wykazuje się wieloraką symboliką. Za najciekawsze autor uważa znaczenia niesione przez ziarno w cyklu zwyczajów rodzinnych (chrzestnych i pogrzebowych), dorocznych (ryty odbywane w okresie Bożego Narodzenia) oraz przy okazjonalnych praktykach gospodarczych i zabiegach leczniczych. Przytoczony materiał kulturowy pokazuje, że w rytach siewnych wspólną płaszczyznę tematyczną ziarna stwarzają jego odniesienia przyszłościowe. Ku nim prowadzą sensy nasion, ujawniające się w konkretnych działaniach ludowych. Poszczególne funkcje ziarna: odrodzeńcza, ochronna, adopcyjna, wróżebna, inicjalna, wywoływania płodności, jednoczą się w znaczeniowym planie nowego życia, zarówno doczesnego, jak wiecznego, ludzkiego i roślinnego.

EN

It is possible to determine the meaning of sowing rituals when one pays attention to the cultural meaning of harvest and the harvest festival of dożynki. Harvest has always took place in an especially symbolic period, which marks the most important point in the annual agricultural cycle, and the cycle of cultural behaviour that runs parallel to it. The harvest festival of dożynki complements the symbolic harvest activities. The author depicts cultural behaviours in which the sacral power of grain is visible during Catholic holidays, especially during the Feast of the Assumption [Matki Boskiej Zielnej]. Apart from sowing rituals, grain appears in multiple cultural contexts in which it takes on various symbolic meanings. The author thinks that the meanings of grain within the cycle of family customs (such as baptism and burial), annual rituals (the rituals that take place in the period of Christmas), or during occasional agricultural practices and medicinal practices are the most interesting. The cultural material presented in the article shows that in the case of sowing rituals the common thematic plane of grain creates its future references. The meanings of grain that are displayed in concrete folk activities lead to these future references. Particular functions of grain, i.e. the renewing function, the protective function, the adoptive function, the foreseeing function, and the initial function, the function of initiating fertility, are united in the meaning plane of a new – earthly as well as eternal – life, be it human or plant life.

Keywords

PL

obrzędy agrarne; siew; ziarno; symbolika; semantyka kulturowa

EN

agrarian rituals; sowing; grain; symbolism; cultural semantics

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
• Year: 1991
• Volume: 4
• Pages: 83–103

Contributors

author

Niewiadomski Donat

References

• Bartmiński J., Motywy orki i siewu w XIX-wiecznym folklorze polskim i ich transformacja we współczesnej literaturze ludowej, Lublin 1984.
• Biegeleisen H., Wesele, Lwów 1927.
• Bogdanowicz A., Przeżytki pierwotnego światopoglądu na Białej Rusi, Grodno 1895.
• Bravo B., Wipszycka E., Historia starożytnych Greków, t. 1: Do końca wojen perskich, Warszawa 1988.
• Brückner A., Mitologia polska. Studium porównawcze, [w:] tegoż, Mitologia słowiańska i polska, Warszawa 1980.
• Brykczyński A., Zapiski etnograficzne z Polesia Wołyńskiego, ,,Zbiór Wiadomości do Antropologii Kulturowej” 1888, t. 12.
• Bystroń J. S., Zakładziny domów, [w:] Studia nad zwyczajami ludowymi, Kraków 1917.
• Bystroń J. S., Zwyczaje żniwiarskie w Polsce, Kraków 1916.
• Caillois R., Żywioł i ład, tłum. A. Tatarkiewicz, Warszawa 1973.
• Chevalier J., Gheerbrant A., Dictionnaire des Symboles. Mythes, reves, coutumes, gestes, formes, figures, couleurs, nombres, Paris 1973.
• Dworakowski S., Kultura społeczna ludu wiejskiego na Mazowszu nad Narwią, cz. I, [w:] Zwyczaje doroczne i gospodarcze, Białystok 1964.
• Eliade M., Traktat o historii religii, tłum. J. Wierusz Kowalski, Warszawa 1966.
• Frazer J. G., Złota gałąź, tłum. H. Krzeczkowski, Warszawa 1978.
• Gieysztor A., Mitologia Słowian, Warszawa 1982.
• Gołębiowski Ł., Gry i zabawy różnych stanów, Warszawa 1831.
• Gołębiowski Ł., Lud polski, jego zwyczaje, zabobony, Warszawa 1830.
• Guardini R., Znaki święte, tłum. J. Birkenmajer, Wrocław 1982.
• Guriewicz A., Kategorie kultury średniowiecznej, tłum. J. Dancygier, Warszawa 1976.
• Hubert H., Mauss M., Mélanges d'histoire des religions, Paris 1909.
• Jeleńska E., Wieś Komarowicze w powiecie mozyrskim, ,,Wisła” 1891, t. 5.
• Kantor J., Czarny Dunajec. Monografia etnograficzna, MAAE 1907, t. 9.
• Kolberg O., Dzieła wszystkie, t. 15, Wielkie Księstwo Poznańskie, cz. VII, Wrocław – Poznań 1962.
• Kolberg O., Dzieła wszystkie, t. 16, Lubelskie, cz. I, Wrocław – Poznań 1962.
• Kolberg O., Dzieła wszystkie, t. 18, Kieleckie, cz. I, Wrocław – Poznań 1963.
• Kolberg O., Dzieła wszystkie, t. 19, Kieleckie, cz. II, Wrocław – Poznań 1963.
• Kolberg O., Dzieła wszystkie, t. 2, Sandomierskie, Wrocław – Poznań 1962.
• Kolberg O., Dzieła wszystkie, t. 20, Radomskie, cz. I, Wrocław – Poznań 1964.
• Kolberg O., Dzieła wszystkie, t. 23, Kaliskie, cz. I, Wrocław – Poznań 1964.
• Kolberg O., Dzieła wszystkie, t. 24, Mazowsze, cz. I, Wrocław – Poznań 1963.
• Kolberg O., Dzieła wszystkie, t. 28, Mazowsze, cz. V, Wrocław – Poznań 1964.
• Kolberg O., Dzieła wszystkie, t. 29, Pokucie, cz. I, Wrocław – Poznań 1962.
• Kolberg O., Dzieła wszystkie, t. 3, Kujawy, cz. I, Wrocław – Poznań 1962.
• Kolberg O., Dzieła wszystkie, t. 33, Chełmskie, cz. I, Wrocław – Poznań 1964.
• Kolberg O., Dzieła wszystkie, t. 34, Chełmskie, cz. II, Wrocław – Poznań 1964.
• Kolberg O., Dzieła wszystkie, t. 40, Mazury Pruskie, Wrocław – Poznań 1966.
• Kolberg O., Dzieła wszystkie, t. 43, Śląsk, Wrocław – Poznań 1970.
• Kolberg O., Dzieła wszystkie, t. 48, Tarnowskie – Rzeszowskie, Wrocław – Poznań 1967.
• Kolberg O., Dzieła wszystkie, t. 49, Sanockie – Krośnieńskie, cz. I, Wrocław – Poznań 1974.
• Kolberg O., Dzieła wszystkie, t. 49, Sanockie – Krośnieńskie, cz. I, Wrocław – Poznań 1974.
• Kolberg O., Dzieła wszystkie, t. 52, Białoruś – Polesie, Wrocław – Poznań 1968.
• Kolberg O., Dzieła wszystkie, t. 53, Litwa, Wrocław – Poznań 1966.
• Kolberg O., Dzieła wszystkie, t. 56, Ruś Czerwona, cz. I, Wrocław – Poznań 1976.
• Kolberg O., Dzieła wszystkie, t. 7, Krakowskie, cz. III, Wrocław – Poznań 1962.
• Kolberg O., Dzieła wszystkie, t. 8, Krakowskie, cz. IV, Wrocław – Poznań 1962.
• Kolberg O., Dzieła wszystkie, t. 9, Wielkie Księstwo Poznańskie, cz. I, Wrocław – Poznań 1963.
• Kopernicki I., Przyczynek do etnografii ludu ruskiego na Wołyniu z materiałów zebranych przez p. Z. Rokossowską we wsi Jurkowszczyźnie w pow. zwiahelskim, ,,Zbiór Wiadomości do Antropologii Kulturowej” 1887, t. 11.
• Kosiński W., Zapiski etnologiczne zebrane w Jurkowie i okolicy, ,,Wisła” 1890, t. 4.
• Kościałkowski S., Pieśni ludowe z powiatu sokólskiego, ,,Wisła” 1901, t. 15.
• Kotula F., Folklor słowny osobliwy Lasowiaków, Rzeszowiaków i Podgórzan, Lublin 1969.
• Kotula F., Hej, leluja, czyli o wygasających starodawnych pieśniach kolędniczych w Rzeszowskiem, Warszawa 1970, s. 117-118, nr 24.
• Mannhardt W., Antike Wald – und Feldkulte, t. 1-2, Berlin 1904–1905.
• Mify narodov mira. Encyklopedija, red. S. A. Tokarev, t. 1, Moskwa 1980.
• Moszyński K., Kultura ludowa Słowian, cz. II: Kultura duchowa, z. 1, Kraków 1934.
• Moszyński K., Polesie wschodnie. Materiały etnograficzne ze wschodniej części byłego powiatu mozyrskiego oraz z powiatu rzeczyckiego, Warszawa 1928.
• Niewiadomski D., Orka złotym pługiem, „Twórczość Ludowa” 1987, nr 4.
• Niewiadomski D., Więź rozrodcza ziemi i człowieka. W kręgu symboliki fallicznej, „Twórczość Ludowa” 1988, nr 1.
• Nilsson M. P., Geschichte der griechischen Religion, t. 1, München 1955.
• Nowakowski J., Persefona i Charon. Z młodopolskich dziejów motywów mitycznych, [w:] Młodopolski świat wyobraźni. Studia i eseje, pod red. M. Podrazy-Kwiatkowskiej, Kraków 1977.
• Pettazoni R., Wszechwiedza bogów, tłum. B. Sieroszewska, Warszawa 1967.
• Piątkowska I., Z życia ludu wiejskiego w Ziemi Sieradzkiej, ,,Wisła” 1889, t. 3.
• Schenk W., Z dziejów liturgii w Polsce, [w:] Księga tysiąclecia katolicyzmu w Polsce, t. 1, Lublin 1969.
• Siarkowski W., Materiały do etnografii ludu polskiego z okolic Kielc, cz. II, ,,Zbiór Wiadomości do Antropologii Kulturowej”, t. 3, 1879.
• Sławski F., Słownik etymologiczny języka polskiego, t. 1, Kraków 1952–1956.
• Stelmachowska B., Rok obrzędowy na Pomorzu, Toruń 1933.
• Thomas W. I., Znaniecki F., Chłop polski w Europie i Ameryce, t. 1, [w:] Organizacja grupy pierwotnej, tłum. M. Metelska, Warszawa 1976.
• Thomson G., Aischylos i Ateny. Studium nad społeczną genezą dramatu, tłum. A. Dębnicki, Warszawa 1956.
• Toeppen M., Wierzenia mazurskie, ,,Wisła” 1893, t. 7.
• Tyszkiewicz E., Opisanie powiatu borysowskiego, Wilno 1847.
• Ulanowska S., Boże Narodzenie u górali zwanych ,,Zagórzanami”, ,,Wisła” 1888, t. 2.
• Uxkull v. W., Die Eleusinischen Mysterien. Versuch einer Rekonstruktion, Büdingen 1957.
• Wawrzeniecki M., Wieś Mysłaków. Notaty ludoznawcze, ,,Materiały Antropologiczno-Archeologiczne i Etnograficzne” 1907, t. 9.
• Wierusz-Kowalski J., Dramat a kult, Warszawa 1977.
• Zawiliński R., Przyczynek II do etnografii górali polskich na Węgrzech, ,,Materiały Antropologiczno-Archeologiczne i Etnograficzne” 1896, t. 1.