Dni krzyżowe w polskiej religijności ludowej

• Authors: Zdzisław Kupisiński

Title variants

EN

Rogation Days in Polish Folk Religiosity

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W kalendarzu liturgicznym Kościoła katolickiego przy wspomnieniach świętych powstało wiele zwyczajów i obrzędów religijnych związanych z pracami agrarnymi. W okresie wiosennym takim świętem w religijności ludowej był dzień św. Marka (25.04), kiedy to modlono się o urodzaje i zachowanie od wszelkich klęsk żywiołowych, a także Dni krzyżowe obchodzone przed uroczystością Wniebowstąpienia Pańskiego (poniedziałek, wtorek, środa). Początek tych zwyczajów obserwujemy w V wieku w Galii (Francja), a od VI wieku również w Rzymie. Podczas procesji błagalnych zatrzymywano się przy kaplicach i krzyżach przydrożnych, śpiewano wezwania litanijne, a od IX wieku „Litanię do Wszystkich Świętych”, antyfony i psalmy ku czci patrona czy innych świętych cieszących się szczególnym nabożeństwem w danej parafii bądź diecezji. Procesja kończyła się w kościele, gdzie odprawiano Mszę świętą. Obecnie w Polsce obchodzi się święto Wniebowstąpienia Pańskiego w niedzielę przed Uroczystością Zesłania Ducha Świętego. Dni krzyżowe bywają nazywane dniami modlitw o dobre urodzaje oraz w intencji krajów głodujących. Poleca się organizowanie procesji błagalnych oraz odprawienie Mszy wotywnej kolejno: w poniedziałek „w okresie zasiewów”, we wtorek „o uświęcenie pracy ludzkiej”, a w środę – „za głodujących”.

EN

In the liturgical calendar of the Catholic Church on the festivals of saints there is a number of customs and religious rituals related to the agrarian work. In the spring one of this kind of celebration in the folk religion was the Feast of St. Mark's (25.04), when people prayed for abundant harvest and protection from all natural disasters, as well as Rogation Days celebrated before the feast of the Ascension (Monday, Tuesday, Wednesday). These customs have their origins in the fifth century in Gaul (France), from the sixth century they were also practiced in Rome. During supplicatory procession the faithful stopped at the roadside chapels and crosses, chanting litanies, and from the ninth century this was “Litany of the Saints”, antiphons and psalms in honor of a patron saint or other saints who enjoyed a particular devotion in a given parish or diocese. The procession ended in a church, where Mass was celebrated. Currently in Poland the feast of the Ascension is celebrated on the Sunday before Pentecost. Rogation Days are also called days of prayer for good harvests and in the intention of countries suffering starvation. It is recommended to organize supplicatory processions and celebration of the votive Mass on Monday “in the period of sowing”, on Tuesday – “the sanctification of human labor” and on Wednesday – “for the hungry.”

Keywords

PL

Dni krzyżowe; krzyże i kapliczki; religijność ludowa; procesje błagalne; modlitwy o urodzaje

EN

Rogation Days; crosses and shrines; folk religiosity; supplicatory processions; prayers for the harvests

• Publisher: Towarzystwo Naukowe KUL & Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Wydział Teologii
• Journal: Roczniki Teologiczne
• Year: 2017
• Volume: 64
• Issue: 9: Teologia fundamentalna i religiologia
• Pages: 123-135

Contributors

author

Zdzisław Kupisiński

• Katedra Religiologii i Misjologii w Instytucie Teologii Fundamentalnej KUL

References

• Agenda liturgiczna diecezji opolskiej. Nabożeństwa, poświęcenia i błogosławieństwa, Wydawnictwo Św. Krzyża, Opole 1981.
• Droga do nieba (modlitewnik diecezji opolskiej), Wydawnictwo Św. Krzyża, Opole 2007(57).
• Dudek A., Zwyczaje, obrzędy i wierzenia doroczne na ziemi pszczyńskiej, Lublin 1986 (mps KUL).
• Eliade M., Traktat o historii religii, Wydawnictwo OPUS, Łódź 1993(2).
• Ferenc E., Polskie tradycje świąteczne, Księgarnia Św. Wojciecha, Poznań 2000.
• Fros H., Martyrologium czyli wspomnienia świętych przypadające na poszczególne dni roku, Akademia Teologii Katolickiej, Warszawa 1984.
• Gagacz T., Milerski B., Dni krzyżowe, w: Religia. Encyklopedia PWN, t. III, red. T. Gagacz, B. Milerski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2001, s. 234-235.
• Gloger Z., Encyklopedia staropolska ilustrowana, t. II, Wiedza Powszechna, Warszawa 1972(2).
• Hołodok S., Wniebowstąpienie Pańskie, w: http://www.opoka.org.pl/biblioteka/T/TA/TAL/w_s lu zbie_05_2009_wniebowstapienie.html (dostęp: 28.02.2017).
• Jędrak F., Zwyczaje, obrzędy i wierzenia doroczne w dekanacie gorzowskim (diecezja opolska), t. I, Lublin 2000 (mps KUL).
• Karasińska W., Zwyczaje i obrzędy związane z uprawą roślin w parafii Opoczno, Lublin 1986 (mps KUL).
• Kowalewski M., Mały słownik teologiczny, Księgarnia Św. Wojciecha, Poznań–Warszawa–Lublin 1960.
• Kruszyński T.P., Wiosenne procesje błagalne o urodzaj pól, „Kurier Literacko-Naukowy” 9(1932), nr 17, s. 1-2.
• Kupisiński Z., Śmierć jako wydarzenie eschatyczne. Zwyczaje, obrzędy i wierzenia pogrzebowe oraz zaduszkowe mieszkańców regionu opoczyńskiego i radomskiego, Wydawnictwo KUL, Lublin 2007.
• Kupisiński Z., Wielki post i Wielkanoc w regionie opoczyńskim. Studium religijności ludowej, Verbinum Wydawnictwo Księży Werbistów, Warszawa 2000.
• Kupisiński Z., Wiosenne zwyczaje i obrzędy agrarne w Opoczyńskiem, „Lud” 1998, t. 82, s. 177-192.
• Kupisiński Z., Zwyczaje, obrzędy i wierzenia od adwentu do Wielkanocy w regionie opoczyńskim, t. I, Lublin 1994 (mps KUL).
• Lewandowski P., Dni krzyżowe, http://www.ministranci.archidiecezja.katowice.pl/?s=rok/dni_krzyzowe.php (dostęp: 25.01.2017).
• Marlewski F. (red.), Rok Boży w liturgii i tradycji Kościoła świętego z uwzględnieniem obrzędów i zwyczajów ludowych oraz literatury polskiej. Księga ku pouczeniu i zbudowaniu wiernych katolików, Wydawnictwo Św. Stanisława, Katowice 1932(2).
• Nadolski B., Liturgika, t. II. Liturgia i czas, Pallottinum, Poznań 1991.
• Ogrodowska O., Zwyczaje, obrzędy i tradycje w Polsce. Mały słownik, Verbinum Wydawnictwo Księży Werbistów, Warszawa 2000.
• Perszon J., Na imię Bosczi. Zwyczaje i obrzędy agrarne na Ziemi Wejherowskiej. Studium etnograficzne, Luzino 1992.
• Perszon J., Na Jastra. Wielki post i okres Wielkanocy w Wejherowskiem, Pektor, Luzino 1992.
• Pisarzak M., Obrzędowość wiosenna w dawnych wiekach w związku z recepcją „święconego” w Polsce, „Lud” 1978, t. 62, s. 53-74.
• Schenk W., Dni krzyżowe, w: Encyklopedia Katolicka, t. III, red. R. Łukaszyk, L. Bieńkowski, F. Gryglewicz, TN KUL, Lublin 1979, kol. 1362-1363.
• Schenk W., Dni kwartalne, w: Encyklopedia Katolicka, t. III, red. R. Łukaszyk, L. Bieńkowski, F. Gryglewicz, TN KUL, Lublin 1979, kol. 1363.
• Schenk W., Rok liturgiczny, w: Wprowadzenie do liturgiki, red., F. Blachnicki, W. Schenk, R. Zieleski, Księgarnia Św. Wojciecha, Poznań 1967, s. 432-466.
• Uryga J., Rok polski w życiu, tradycji i obyczajach ludu, Wydawnictwo Duszpasterstwa Rolników, Włocławek 2013(3).
• Wierusz-Kowalski J., Liturgika, PAX, Warszawa 1956.
• Zadrożyńska A., Homo faber i homo ludens. Etnologiczny szkic o pracy w kulturach tradycyjnej i współczesnej, PWN, Warszawa 1983.
• Zadrożyńska A., Świętowania polskie. Przewodnik po tradycji, Wydawnictwo Książkowe TWÓJ STYL, Warszawa 2002.
• Zadrożyńska A., Braun K., Zielnik świętowań polskich, Wydawnictwo Książkowe TWÓJ STYL, Warszawa 2003.
• Zaleski W., Rok kościelny. Święta Pańskie, Matki Bożej, Apostołów, Świętych i Błogosławionych Polskich, oraz dni okolicznościowe, Wydawnictwo Salezjańskie, Warszawa 1989.

Identifiers

DOI

10.18290/rt.2017.64.9-10