Żeńskie oddziały sabotażowo-dywersyjne w strukturach armii podziemnej w latach 1940–1944 na podstawie relacji i wspomnień ich członkiń

• Authors: Marcinkiewicz-Kaczmarczyk Anna

Title variants

EN

Female Sabotage Troops in the Underground Army in 1940–1944, Based on the Relations and Memories of their Members

• Languages of publication: PL

Abstracts

EN

Female Sabotage Troops in the Underground Army in 1940–1944, Based on the Relations and Memories of their Members The tradition of Polish women participating in pro-independence activities dates back to the nineteenth century. Since the beginning of the twentieth century, they had joined political parties and participated in the military preparations undertaken by these parties. In 1918 they even created the first female military formation – the Voluntary Legion of Women, which took part in the war on the border of the Second Republic. The next phase was their participation in the preparation of defence during the interwar period, followed by service in the Polish Victory Service/Union for Armed Struggle/Home Army (SZP-ZWZ-AK) in 1939–1945. A female unit, code-named ‘Cooperative’, was established in the structures of the SZP’ s Department I (Organisational) Chief Command, and led by Col. Maria Wittek. The most important organisational development of the Women’ s Military Service took place in 1942. After renaming the Union for Armed Struggle (ZWZ) to the Home Army (AK), the Commander of Home Army issued order No. 59 on 25 February 1942, which formally established the WSK (Women’ s Military Service) and published detailed guidance on its operation. As an official task, it was foreseen that – in addition to sanitary service, communications, administrative, and economic and educational propaganda – women would also take part in acts of sabotage, intelligence and combat. For this reason women in the underground army were not only invited to join male sabotage subunits, but they also created their own ones. The latter teams included the Women Mining Patrol (KPM) and the Women’ s Department of Subversion and Sabotage, code-named ‘Discus’. The KPM was established in March 1940. Until 1942 they were part of the Union of Retaliation, and in November of that year they joined the Kedyw. The commander was Zofia Franio. ‘Discus’ was also established (in April 1942) within the structures of the Union of Retaliation, and then Kedyw, under the command of Lt. Wanda ‘Lena’ Gertz. Sabotage tasks by both troops began as early as 1942. The largest level of action by the KPM took place in 1942–1943, and ‘Discus’ in 1943–1944. In late 1943, members of both troops were withdrawn from diversionary actions and redirected toward preparations for the uprising, which included aiding in the production of incendiary bottles and gathering them in specially prepared quarters. At the outbreak of the uprising, the two female sabotage and diversion troops were reorganised. KPM ceased to operate within the structures of the Kedyw Warsaw District and was recreated into 16-member Female Branch of Sappers led by Dr. Franio, with the remaining mine layers sent to various male branches. The ‘Discus’ unit passed to the structures of Lt.-Col. Jan ‘Radosław’ Mazurkiewicz. It is difficult to precisely determine the number of women performing diversionarysabotage tasks, as many of them were not registered. During the occupation, ‘Discus’ consisted of approx. 100 members and KPM approx. 50. During the uprising, in total there were around 100 women performing these tasks, which accounted for only 1.4% of the women fighting in the Army at that time. Most members of the underground army acted as messengers or nurses, or performed other auxiliary tasks.

Keywords

PL

II wojna światowa; armia podziemna; Wojskowa Służba Kobiet ZWZ- AK; Kobiece Patrole Minerskie; Oddział Dywersji i Sabotażu Kobiet krypt. Dysk; Wanda Gertz; Zofia Franio

EN

World War II; underground army; Women’ s Military Service; Home Army; Women Mining Patrols; Women’ s Department of Sabotage and Diversion – code-named ‘Discus’; Wanda Gertz; Zofia Franio

• Publisher: Instytut Pamięci Narodowej, Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu
• Journal: Pamięć i Sprawiedliwość
• Year: 2015
• Issue: 2(26)
• Pages: 115-138

Contributors

author

Marcinkiewicz-Kaczmarczyk Anna

References

• Armia Krajowa w dokumentach 1939-1945. Wrzesień 1939-1945, red. H. Czarnocka, J. Garliński, K. Iranek-Osmecki, Londyn 1994.
• Grabowski W., Kobiety na rzecz okupowanego Kraju, „Biuletyn Informacyjny AK”, czerwiec 2015.
• Barańska A., Kobiety polskie w powstaniu listopadowym 1830-1831, Lublin 1998.
• Biernacka M., Kobiece Patrole Minerskie [w:] Służba Polek na frontach II wojny światowej, cz. 2, red. E. Zawacka, Toruń 1998, s. 162-164.
• Bońkowska F., Kabzińska K., Dziewczęta ze stalagu VIC Oberlangen, Warszawa 1998.
• Borkiewicz-Celińska A., Kobiety w dywersji, „Więź”, październik 1976, nr 10, s. 110-115.
• Bukalska P., Sierpniowe dziewczęta 44, Warszawa 2013.
• Ceysinger H., Ochotnicza Legia Kobiet. Szkic historyczny, Lwów 1921.
• Chylińska J.B, Wspomnienia, Warszawa 2014.
• Cieślikowa A., Ochotnicza Legia Kobiet 1918-1922, Warszawa 1998.
• Dębska A., Zawodowa służba wojskowa kobiet w Polsce po 1989 roku, Piotrków Trybunalski 2011.
• Dufrat J., Kobiety w kręgu lewicy niepodległościowej, Warszawa 1999.
• Gajowniczek A., Strzembosz T., Zarys historii Oddziału „Dysk”, „Rocznik Warszawski”, 1979, t. 15, s. 425-480.
• Gen. bryg. prof. dr hab. Elżbieta Zawacka (1909-2009). Materiały do biografii., red. K. Minczykowska, Toruń 2010.
• Grzebalska W, Płeć Powstania Warszawskiego, Warszawa 2014.
• Herbich A., Dziewczyny z powstania. Prawdziwe historie, Kraków 2014.
• Iwańska A., Kobiety z firmy, Londyn 1995.
• Jarmoszko S., Korczak M., Wojskowa partycypacja kobiet w perspektywie historycznej, prawnej i socjologicznej, „Wojsko i Wychowanie” 2000, s. 7.
• Jurga T., Kobiety we wrześniu 1939 r., [w:] By nie odeszły w mrok zapomnienia. Udział kobiet polskich w II wojnie światowej, Materiały z sesji popularnonaukowej zorg. w Warszawie, 26-27 kwietnia 1971 r. przez Zarząd Główny Ligi Kobiet, Związek Bojowników o Wolność i Demokrację oraz Wojskowy Instytut Historyczny, Warszawa 1976, s. 44.
• Kaczyńska D., Dziewczęta z Parasola, Warszawa 1993.
• Kałwa D., Kobieta aktywna w Polsce międzywojennej. Dylematy środowisk kobiecych, Kraków 2001.
• Kedyw Okręgu Warszawa Armii Krajowej. Dokumenty – rok 1944, oprac. H. Rybicka, Warszawa 2009.
• Kiedrzyńska W., Zarys historii wojennej Pułków Polskich 1918-1920. Ochotnicza Legia Kobiet, Warszawa 1931.
• Ceysinger H., Ochotnicza Legia Kobiet. Szkic historyczny, Lwów 1921.
• Klasicka M., Kobiety-powstańcy warszawscy w niewoli niemieckiej (1944-1945), Opole 2008.
• Kobiety i historia. Od niewidzialności do sprawczości, red. E. Błażewska, D. Korczyńska-Partyka, A. Wódkowska, Gdańsk 2015.
• Krzywobłocka B., O czarnej sukience i powstańczej dwururce, Warszawa 1960.
• Krzywobłocka B., Emilia Plater i inne uczestniczki powstania listopadowego, Warszawa 1982.
• Kusiak-Brownstein A., Płeć kulturowa, „doświadczenie” i wojna – kilka metodologicznych uwag o wykorzystaniu relacji wspomnieniowych [w:] Kobieta i rewolucja obyczajowa. Społeczno-kulturowe aspekty seksualności. Wiek XIX i XX, red. A. Żarnowska, A. Szwarc, t. IX, Warszawa 2006, s. 409-420.
• Łączność, sabotaż, dywersja. Kobiety w Armii Krajowej, red. H. Czarnocka, Londyn 1985.
• Marcinkiewicz-Gołaś A., Ochotnicza Legia Kobiet (1918-1922), Warszawa 2006.
• Markert A.E., Przysposobienie Wojskowe Kobiet (1922-1939), Warszawa 2002.
• Minczykowska K., Elżbieta Zawacka „Zelma”, „Sulica”, „Zo”, Toruń 2007.
• Minczykowska K., Cichociemna. Generał Elżbieta Zawacka „Zo” 1909-2009, Toruń-Warszawa 2014.
• Modelski Ł., Dziewczyny wojenne. Prawdziwe historie, Kraków 2011.
• Ney-Krwawicz M., Komenda Główna Armii Krajowej 1939-1945, Warszawa 1990.
• Nowakowska A., Wanda Gertz. Opowieść o kobiecie żołnierzu, Kraków 2009.
• Oddział kobiecy Warszawskiego Kedywu. Dokumenty z lat 1943-1945, oprac. H. Rybicka, Warszawa 2002.
• Piwońska H., Przysposobienie wojskowe kobiet, Warszawa 1979.
• Piwowarski S., Okręg Krakowski Służby Zwycięstwo Polski, Związku Walki Zbrojnej, Armii Krajowej. Wybrane zagadnienia organizacyjne, personalne i bojowe, Kraków 1994.
• Podrygałło J., Ach te dziewczęta. „Dysk” we wspomnieniach i relacjach, Warszawa 1996.
• Podrygałło J., Dywersja i sabotaż kobiet [w:] Służba Polek na frontach II wojny światowej, cz. 2, red. E. Zawacka, Toruń 1998, s. 140.
• Roszkiewicz-Litwinowicz A., Trudne Decyzje. Kontrwywiad Okręgu Warszawa AK 1943-1944. Więzienie 1949-1954, Warszawa 1991.
• Sadurska W., Kobiety w łączności Komendy Głównej i Okręgu Warszawskiego ZWZ AK, Warszawa 2002.
• Sierakowska K., Kobieta-żołnierka. Kilka uwag o konstruowaniu pamięci o walkach kobiet w latach pierwszej wojny światowej, w: Polska w XIX i XX w – społeczeństwo i gospodarka, red. W. Caban, M.B. Markowski, J. Muszyńska, M. Przeniosło, Kielce 2013, s. 329-335.
• Sierakowska K., Wpływ powstania styczniowego na zakres patriotycznych obowiązków kobiet, „Rocznik Antropologii Historii”, 2014, nr 2.
• Słownik biograficzny kobiet odznaczonych Orderem Wojennym Virtuti Militari, t. 3, red. E. Zawacka, Toruń 2007.
• Strzembosz T., Oddziały szturmowe konspiracyjnej Warszawy (1939-1944), Warszawa 1983.
• Strzembosz T., Akcje zbrojne podziemnej Warszawy 1939-1944, Warszawa 1978.
• Urbanek B., Pielęgniarki i sanitariuszki w Powstaniu Warszawskim 1944 r., Warszawa 1988.
• Wachowicz B., Bohaterki Powstańczej Warszawy, Warszawa 2014.
• Wiśniewska M., Przygotowania obronne kobiet w Polsce w latach 1921-1939, Toruń 2007.
• Wittek M., Wojskowa Służba Kobiet w SZP-ZWZ-AK, Warszawa 1975.
• Zawacka E., Czekając na rozkaz. Pogotowie Społeczne Organizacji Przysposobienia Wojskowego Kobiet, Lublin 1992.
• Zawacka E., Szkice z dziejów wojskowej służby kobiet, Toruń 1992.
• Złotorzycka M., O kobietach żołnierzach w powstaniu styczniowym, Warszawa 1972.
• Żarnowska A., Kobieta i rodzina w przestrzeni wielkomiejskiej na ziemiach polskich w XIX i XX wieku, Warszawa 2013.