Niechęć do wyznawania. O kulturze autobiografii w Polsce

• Authors: Hellich Artur

Title variants

EN

The unwillingness to confess. On the culture of autobiography in Poland

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Autor stawia tezę, że na szeroką skalę autobiografie pojawiły się w Polsce dopiero u schyłku XX wieku – ich miejsce zajmowały przedtem liczne przedsięwzięcia pamiętnikarskie. W celu udowodnienia tej tezy autor w pierwszej kolejności zarysowuje różnicę pomiędzy autobiografią a pamiętnikiem, sytuując te formy wypowiedzi intymnej w obrębie odmiennych tradycji antropologiczno-filozoficznych. Następnie dokonuje przeglądu recepcji autobiografii w Polsce, by wskazać, że właściwa autobiografii optyka wewnętrzpodmiotowa była – ze względów historyczno-politycznych oraz kulturowych – traktowana jako akt ekshibicjonizmu. Znacznie lepiej w kontekst polski wpisywała się natomiast forma wypowiedzi pamiętnikarskiej, która akcentuje relacyjne usytuowanie podmiotu (określa go wobec narodu, historii, społeczeństwa itd.).

EN

The author argues that autobiographies appeared in Poland on a large scale in the late 20th century – unlike the memoirs which were previously the most popular form of intimate expression. In order to prove the point the author explains at first the distinction between autobiography and memoirs by situating them within different philosophical and anthropological traditions. Subsequently, he reviews the reception of autobiographies in Polish culture arguing that so far – due to historical, political and cultural reasons – an introvert point of view which is an inherent attribute of autobiography was treated like an act of exhibitionism. The extrovert point of view proper to memoirs in which the subject is defined in relation to somebody or something (nation, history, society) seems to suit better the Polish context.

Keywords

PL

autobiografia; pamiętnik; wspomnienia; podmiot; konfesyjność

EN

autobiography; memoirs; subject; confession

• Publisher: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego
• Journal: Autobiografia. Literatura. Kultura. Media
• Year: 2016
• Issue: 2(7)
• Pages: 15–37

Contributors

author

Hellich Artur

• Uniwersytet Warszawski

References

• Anderson Linda, Autobiography, Routledge, London–New York 2011. Augustyn, św., Wyznania, przeł. Michał Bohusz Szyszko, [druk.] Józef Zawadzki, Wilno 1844. Augustyn, św., Wyznania, przeł. Piotr Pękalski, Drukarnia Uniwersytecka, Kraków 1847. Autobiografie (po)graniczne, red. Inga Iwasiów, Tatiana Czerska, Universitas, Kraków 2016. Bachtin Michał, Estetyka twórczości słownej, przeł. Danuta Ulicka, opracowanie przekładu i wstęp Eugeniusz Czaplejewicz, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1986. Balcerzan Edward, Perehenia i słoneczniki, wstępem poprzedził Sergiusz Sterna-Wachowiak, Stowarzyszenie Pisarzy Polskich, Poznań 2003. Balcerzan Edward, Zuchwalstwa samoświadomości, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 2005. Bednarz Irena, Rousseau w refleksji autorów polskich, „Przegląd Filozoficzny” 2012, nr 4. Biernacki Andrzej, Portrety uczonych polskich, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1974. Cieński Andrzej, Pamiętnikarstwo polskie XVIII wieku, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1981. Cieński Andrzej, Z dziejów pamiętników w Polsce, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opole 2002. Czermińska Małgorzata, Autobiografia i powieść, czyli pisarz i jego postacie, Wydawnictwo Morskie, Gdańsk 1987. Czermińska Małgorzata, Autobiograficzny trójkąt. Świadectwo, wyznanie i wyzwanie, Universitas, Kraków 2000. Czuj Jan, Życiorys św. Augustyna, Św. Augustyn, Wyznania, przeł., wstępem i komentarzem opatrzył ks. prof. Jan Czuj, Księgarnia Krakowska, Kraków 1949. Dąbrowski Jan Henryk, Wyprawa Generała Jana Henryka Dąbrowskiego do Wielkiej Polski roku 1794 przez niego samego opisana tudzież wyjątek z autobiografii jego, Wydane przez Edwarda Raczyńskiego, Poznań 1839. De Man Paul, Autobiografia jako od-twarzanie, przeł. Maria Fedewicz, „Pamiętnik Literacki” 1986, t. LXXVIII. Eldridge Michael, The German Bildung Tradition, „UNC Charlotte”, http://www.philosophy.uncc. edu/mleldrid/SAAP/USC/pbt1.html [dostęp 12.12.2016]. Encyklopedia powszechna, t. 2, Wydawnictwo Samuela Orgelbranda, Warszawa 1860. Fiszerowa Wirydianna, Dzieje moje własne i osób postronnych. Wiązanka spraw poważnych, ciekawych i błahych, przeł. Edward Raczyński, Świat Książki, Warszawa 1998. Franus Edward, Autobiografia naukowa, w: Historia psychologii polskiej w autobiografiach, cz. III, red. Teresa Rzepa, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 1998. Höffding Harald, Jan Jakób Rousseau. Życie i dzieła, przeł. Zygmunt Heryng, [wyd.] Bronisław Natanson, Warszawa 1900. Irzykowski Karol, Autobiografizm, „Rocznik Literacki” 1936. Iwaszkiewicz Jarosław, Książka moich wspomnień, Zysk i S-ka, Poznań 2010. Kott Jan, Przyczynek do biografii. Po zawale, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1995. Lubas-Bartoszyńska Regina, Style wypowiedzi pamiętnikarskiej, Wyższa Szkoła Pedagogiczna, Kraków 1983. Lyotard Jean-François, Kondycja ponowoczesna, przeł. Małgorzata Kowalska, Jacek Migasiński, Fundacja Aletheia, Warszawa 1997. Maliszewski, Edward, Bibljografia pamiętników polskich i Polski dotyczących (druki i rękopisy), Towarzystwo Miłośników Historji, Warszawa 1928. Mickiewicz Adam, Literatura słowiańska. Kurs drugi, w: Adam Mickiewicz, Dzieła, t. X, Czytelnik, Kraków 1952. Mill John Stuart, Autobiografia, [b.a.p.], Drukarnia Przeglądu Tygodniowego, Warszawa 1882. Miłosz Czesław, Rodzinna Europa, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2001. Nyczek Tadeusz, Jan Kott: na wielkiej scenie, [wstęp do:] Jan Kot, Pisma wybrane, t. 1, Wydawnictwo Krąg, Warszawa 1991. Pasek Jan Chryzostom, Pamiętniki, opracowanie Roman Pollak, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1987. Pastuszka Józef, Pierwiastki nowoczesne w filozofii św. Augustyna, „Ateneum Kapłańskie” XV, 1929. Peretiatkowicz Antoni, Filozofja społeczna J.J. Rousseau, Fiszer i Majewski, Poznań 1921. Plater Stanisław, Mała encyklopedia polska, t. 1, Ernest Günther, Leszno–Poznań 1841. Rzadkowa Ewa, Przedmowa, w: Jan Jakub Rousseau, Wyznania, t. 1, przeł. Tadeusz Żeleński-Boy, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1956. Sienkiewicz Henryk, Szkice literackie, t. 2, w: Henryk Sienkiewicz, Dzieła, t. XLVI, red. Julian Krzyżanowski, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1951. Skimborowicz Hipolit, Wstęp, w: Kazimierz Brodziński, Wspomnienia mojej młodości, „Przegląd Naukowy” 1844, t. 3. Skwarczyńska Stefania, Człowiek zagubiony w świecie, „Znak” 1946, nr 1. Skwarczyńska Stefania, Genezis z ducha wobec Confessiones, „Pamiętnik Literacki” 1930, t. XXVII. Sławińska Irena, Szlakami moich wód…, Wydawnictwo Norbertinum, Lublin 1998. Sobol Roman, Zamiast wstępu, w: Franciszek Karpiński, Historia mego wieku i ludzi, z którymi żyłem, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1987. Szyjkowski Marian, Myśl Jana Jakóba Rousseau w Polsce XVIII wieku, Akademia Umiejętności, Kraków 1913. Szyszko Michał Bohusz, Wiadomość o życiu i pismach św. Augustyna, w: Św. Augustyn, Wyznania, przeł. Michał Bohusz Szyszko, Gebethner i Wolff, Warszawa 1892. Tretiak Józef, Słowa od wydawcy, w: Kazimierz Brodziński, Wspomnienia mojej młodości, Spółka Wydawnicza Polska, Kraków 1901. Warchala Michał, Autentyczność i nowoczesność. Idea autentyczność od Rousseau do Freuda, Universitas, Kraków 2006. Wisłocka-Remerowa Krystyna, O Wyznaniach świętego Augustyna, „Słowo Polskie”, 15.10.1930 [cz. pierwsza]. Wisłocka-Remerowa Krystyna, O Wyznaniach świętego Augustyna, „Słowo Polskie”, 17.10.1930 [cz. druga]. Wisłocka-Remerowa Krystyna, Wstęp, w: Św. Augustyn, Wyznania, przeł. i wstępem zaopatrzyła dr Krystyna Wisłocka-Remerowa, Nakładem Krakowskiej Spółki Wydawniczej, Lwów 1929. Wiszniewski Michał, Historya literatury polskiej, t. 8, Stanisław Gieszkowski, Kraków 1851. Wyllie Irvin, The self-made man in America: the myth of rags to riches, Free Press, New York 1966. Zimand Roman, Lekcje francuskiego (z listów nie napisanych), „Teksty” 1979, nr 1. Żeleński Tadeusz (Boy), Przedmowa tłumacza, do: Jan Jakub Rousseau, Wyznania, t. 1, przeł. Tadeusz Żeleński-Boy, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1956.

Identifiers

ISSN

2353-8694

DOI

10.18276/au.2015.2.7-02