Full-text resources of CEJSH and other databases are now available in the new Library of Science.
Visit https://bibliotekanauki.pl

PL EN


2018 | 40 | 245-272

Article title

Zgony i ich uwarunkowania w parafii farnej w Rzeszowie w latach 1876–1913 w kontekście pierwszego przejścia demograficznego

Authors

Content

Title variants

EN
Deaths and Their Causes in the Rzeszów Parish between the Years 1876–1913 in the Context of the First Demographic Transition

Languages of publication

PL

Abstracts

PL
Analizie poddano zgony w parafii farnej w Rzeszowie w latach 1876–1913. Do parafii należał Rzeszów i okoliczne wsie (Pobitna, Załęże, Rudki, Ruska Wieś, Staroniwa, Wilkowyja, Zwieńczyca). Celem badania było stwierdzenie, czy miały w niej miejsce zmiany świadczące o dokonującym się procesie pierwszego przejścia demograficznego. Zgony w liczbie 9113 (nie licząc 359 urodzeń martwych) odnotowano w księgach metrykalnych zgonów przechowywanych w Archiwum Państwowym w Rzeszowie. Rozpatrywano te aspekty zgonów, które według literatury przedmiotu przemawiają za dokonującym się przejściem demograficznym. Wyniki pozwoliły na stwierdzenie, że w parafii rzeszowskiej były to: spadek wartości współczynnika zgonów, wzrost odsetka osób starszych wśród zmarłych, wzrost (po wyłączeniu rocznika zerowego) średniej wieku zmarłych oraz zmiany w strukturze przyczyn zgonów (przede wszystkim spadek udziału chorób zakaźnych i wzrost udziału chorób cywilizacyjnych, jak gruźlica, choroby serca, rak). Nie zaobserwowano natomiast typowych dla przejścia demograficznego wzrostu odsetka zmarłych kobiet i spadku odsetka najmłodszych roczników, co może wynikać z małego zaawansowania procesu przejścia demograficznego, jak również z luk w rejestracji rocznika zerowego. Symptomy pierwszego przejścia demograficznego, które na przełomie XIX i XX wieku dokonywało się w Galicji, obserwujemy zatem również w tym czasie i w Rzeszowie.
EN
Deaths in the Rzeszów parish between the years 1876–1913 were analyzed. The parish included Rzeszów and the surrounding villages (Pobitna, Załęże, Rudki, Ruska Wieś, Staroniwa, Wilkowyja, Zwieńczyca). The purpose of the study was to confirm whether or not any changes testified to the first demographic transition that had taken place there. 9,113 deaths (excluding 359 stillbirths) had been recorded in the parish register, stored in the State Archive in Rzeszów. Aspects of those deaths which, according to the literature, testified to the first demographic transition were analyzed. The results allowed it to be stated that in Rzeszów parish the relevant factors were: a decrease in the death rate, an increase in the percentage of elderly people among the dead, an increase (after excluding the first year of life) in the average age of the deceased, and changes in the structure of causes of death (primarily a decrease in the rate of infectious diseases, and an increase in the rate of diseases of affluence, such as tuberculosis, heart diseases, or cancer). On the other hand, there was no increase in the percentage rate of deaths in women, or a decrease in the percentage rates of deaths in the youngest children, which were typical for the demographic transition. This could possibly be the result of the limited progression of the first demographic transition, along with gaps in the register of infants under one year old. Therefore, the signs of the first demographic transition which took place at the turn of the 20th century in Galicja can also be observed at that time in Rzeszów.

Year

Volume

40

Pages

245-272

Physical description

Contributors

author
  • Uniwersytet Rzeszowski, Wydział Socjologiczno-Historyczny

References

  • Balicki, Janusz, Ewa Frątczak, Charles B. Nam. Przemiany ludnościowe. Fakty – interpretacje – opinie. Mechanizmy przemian ludnościowych. Globalna polityka ludnościowa. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, 2007.
  • Bonusiak, Włodzimierz. „Rozwój demograficzny Rzeszowa w latach 1869–1939”. Prace Studium Nauk Społecznych 1 (1977), 5–23.
  • Borowski, Stanisław „Rozwój demograficzny i problem maltuzjański na ziemiach polskich pod panowaniem niemieckim w latach 1807–1914”. Przeszłość Demograficzna Polski 3 (1970): 125–142.
  • Brzeziński, Tadeusz. „Rozwój klinicznej medycyny wewnętrznej i specjalności pokrewnych”. W: Historia medycyny, red. Tadeusz Brzeziński, 288–317. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2014.
  • Chojecki, Dariusz K. Od społeczeństwa tradycyjnego do nowoczesnego. Demografia i zdrowotność głównych ośrodków miejskich Pomorza Zachodniego w dobie przyspieszonej industrializacji i urbanizacji w Niemczech (1871–1913). Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, 2014.
  • Chojecki, Dariusz K. „Umieralność na gruźlicę na Pomorzu Zachodnim w dobie Republiki Weimarskiej. Fakty i fikcje”. W: Między zachodem a Wschodem. T. 5: Kondycja zdrowotna i demograficzna społeczeństwa polskiego na przestrzeni wieków, red. Krzysztof Mikulski, Agnieszka Zielińska, Katarzyna Pękacka-Falkowska, 177–203. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Grado, 2011.
  • Fihel, Agnieszka. Płeć a trwanie życia. Analiza demograficzna. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2011.
  • Gawryszewski, Andrzej. Ludność Polski w XX wieku. Warszawa: Drukarnia Klimiuk, 2005.
  • Jarosińska, Małgorzata. Rzeszów galicyjski w obiektywie Edwarda Janusza. Rzeszów: Libra, Muzeum Okręgowe w Rzeszowie, 2010.
  • Kamiński, Jerzy, Lesław Grzegorczyk. „Zdrowie mieszkańców Rzeszowa i jego ochrona w XIX wieku”. W: Dzieje Rzeszowa. T. 2, red. Feliks Kiryk, 616–648. Rzeszów: Urząd Miasta Rzeszowa, KAW, 1998
  • Kostrzewski, Piotr, Janusz Ziółkowski, red. Mała encyklopedia medycyny PWN. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1999.
  • Ładogórski, Tadeusz. „Periodyzacja rozwoju demograficznego ludności polskich ziem zachodnich i północnych w latach 1816–1914”. Przeszłość Demograficzna Polski 5 (1972): 103–117.
  • Majka, Jerzy. Garnizon Rzeszów w latach 1918–1939. Rzeszów: Libra, Muzeum Okręgowe w Rzeszowie, 2005.
  • Maksimowicz, Alicja. „Wzorzec umieralności w kolejnych fazach przejścia”. W: Teoria przejścia demograficznego, red. Marek Okólski, 118–163. Warszawa: PWE, 1990.
  • Malak, Franciszek. Dzieje parafii Słocina. Słocina: Poligrafia Wyższego Seminarium Duchownego w Rzeszowie, 1997.
  • Maksimowicz, Alicja, Beata Pułaska-Turyna, Małgorzata Rószkiewicz. „Rodowód i ewolucja teorii przejścia demograficznego”. W: Teoria przejścia demograficznego, red. Marek Okólski, 41–68. Warszawa: PWE, 1990.
  • Nabywaniec, Stanisław. „Parafia farna w czasach rozbiorowych”. W: Kościoły, klasztory i parafie dawnego Rzeszowa. Materiały z konferencji naukowej zorganizowanej dla uczczenia Wielkiego Jubileuszu Chrześcijaństwa 15–16 XI 2000 r., red. Małgorzata Jarosińska, 21–39. Rzeszów: Mitel, 2001.
  • Nietyksza, Maria. Ludność Warszawy na przełomie XIX i XX wieku. Warszawa: PWN, 1971.
  • Ogórek, Bartosz. Niezatarte piętno. Wpływ I wojny światowej na ludność miasta Krakowa. Kraków: Universitas, 2018.
  • Ogórek, Bartosz. „Transformacja demograficzna ludności Krakowa w latach 1859–2010”. Małopolska 15 (2009): 105–126. Dostęp: sierpień 2018. http://www.malopolska.org/ images/pliki/roczniki/rm_15_2013/rm_15_2013_p09.pdf.
  • Okólski, Marek. „Modernizacja społeczeństwa a przejście demograficzne”. W: Teoria przejścia demograficznego, red. Marek Okólski, 14–117. Warszawa: PWE, 1990.
  • Pressat, Roland. Słownik demograficzny. Oprac. Ewa Frątczak, Aneta Ptak-Chmielewska. Warszawa: Oficyna Wydawnicza SGH, 2014.
  • Rejman, Sabina. Działalność samorządów gminnych w zakresie bezpieczeństwa i porządku publicznego w znaczniejszych miastach galicyjskich w latach 1889–1914. Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2013.
  • Rejman, Sabina. „Imiona nadawane dzieciom w rzeszowskiej parafii farnej na początku XX wieku”. Przeszłość Demograficzna Polski 39 (2017): 253–281.
  • Sikorska-Kulesza, Jolanta. Zło tolerowane. Prostytucja w Królestwie Polskim w XIX wieku. Warszawa: Mada, 2004.
  • Stańczyk, Elżbieta. „Rodność i umieralność na ziemiach polskich w kontekście teorii przejścia demograficznego”. Wiadomości Statystyczne 9 (2009): 16–32.
  • Stasiak, Andrzej. „Rozwój demograficzny Wrocławia w XIX wieku”. Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka 13 (1958), 2: 267–303.
  • Stolarz, Przemysław, Roman Steckiewicz. Objawy, zespoły, syndromy, wskaźniki i inne pojęcia układu sercowo-naczyniowego. Warszawa: Centrum Ekologii Człowieka, 2012. Dostęp sierpień 2018. https://docplayer.pl/12415803-Objawy-syndromy-zespoly-wskazniki.html.
  • Szulc, Stefan. „Ruch naturalny ludności w Polsce w latach 1895–1935”. W: Statystyka Polski, Seria C, nr 41: Zagadnienia demograficzne Polski, 1–132. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 1936.
  • Szuro, Stanisław. Informator statystyczny do dziejów społeczno-gospodarczych Galicji. Ludność wojskowa Austro-Węgier rekrutująca się i stacjonująca na terenie Galicji w latach 1869–1913. Kraków: Uniwersytet Jagielloński, Warszawa: Polskie Towarzystwo Statystyczne, 1990.
  • Śródka, Andrzej. „Rozwój nauk podstawowych i przedklinicznych”. W: Historia medycyny, red. Tadeusz Brzeziński, 235–287. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2014.
  • Weinfeld, Ignacy. Ludność miejska Galicji i jej skład wyznaniowy (1881–1910). Lwów: Gubrynowicz i Syn, 1912.
  • Vašata, Martin. „Příčiny úmrtí civilního obyvatelstva města Hradce Králové ve světle matričních záznamů z let 1883–1889 a 1903–1909”. Historická Demografie 42 (2018): 99–138.
  • Wnęk, Konrad, Lidia A. Zyblikiewicz, Ewa Callahan. Ludność nowoczesnego Lwowa w latach 1857–1938. Kraków: Towarzystwo Naukowe Societas Vistulana, 2006.
  • Zamorski, Krzysztof. „Początki przejścia demograficznego w Polsce”. Studia Demograficzne 112 (1993), 2: 15–22.
  • Zamorski, Krzysztof. „Transformacja demograficzna w Europie Środkowej w XIX wieku. Wewnętrzne podobieństwa i różnice”. Przeszłość Demograficzna Polski 19 (1994): 27–45.
  • Zamorski, Krzysztof. Transformacja demograficzna w Galicji na tle przemian ludnościowych innych obszarów Europy Środkowej w drugiej połowie XIX i na początku XX w. Kraków: Uniwersytet Jagielloński, 1991.
  • Zamorski, Krzysztof. „Zasadnicze linie przemian demograficznych Galicji w drugiej połowie XIX i na początku XX wieku”. W: Galicja i jej dziedzictwo. T. 2: Społeczeństwo i gospodarka, red. Jerzy Chłopecki, Helena Madurowicz-Urbańska, 95–110. Rzeszów: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej, 1995.

Document Type

Publication order reference

Identifiers

YADDA identifier

bwmeta1.element.desklight-951229e7-c0e8-4777-92c4-288d42af74c4
JavaScript is turned off in your web browser. Turn it on to take full advantage of this site, then refresh the page.