Jezuicki ośrodek badań historycznych w Krakowie

• Authors: Grzebień Ludwik

Title variants

EN

The Jesuit Historical Research Centre in Krakow

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W latach 1564-1773 jezuici prowadzili we wschodniej części Europy kolegia i szkoły na terenie dzisiejszej Polski, Litwy, Łotwy, Białorusi i Ukrainy. Wszystkie archiwa zawierające dokumenty dotyczące tych placówek i ich historii zostały w chwili kasaty zakonu w 1773 roku zniszczone lub rozproszone. Dopiero w latach 30. XX wieku jezuita Stanisław Bednarski rozpoczął w Krakowie gromadzenie dokumentacji w postaci fotokopii z centralnego Archiwum w Rzymie, a następnie z innych bibliotek polskich. Po jego śmierci pracę tę kontynuowali po II wojnie światowej Jan Poplatek, Bronisław Natoński i Ludwik Grzebień. Do tej chwili zebrano w postaci fotokopii, mikrofilmów, kserokopii i dysków CD niemal całą znaną dokumentację dotyczącą dziejów zakonu w Europie Środkowo-Wschodniej ze wszystkich archiwów i bibliotek europejskich. Dzięki tej dokumentacji powstało dotąd kilkadziesiąt książek naukowych i kilkaset artykułów dotyczących dziejów religijnych i kulturalnych tego regionu. Z ośrodka krakowskiego korzysta wielu historyków polskich i z krajów wschodniej Europy. W artykule ukazujemy historię ośrodka oraz podajemy opis i miejsce przechowywania zachowanych, a najważniejszych rękopisów dotyczących zakonu jezuitów, które zgromadzono w postaci różnej reprodukcji w Krakowie. Stanisław Bednarski nie przewidywał zapewne, że jego inicjatywa, przemyślane plany pozostawione na piśmie, w końcu dobre fundamenty położone pod wymarzony ośrodek naukowy, dadzą tak znaczące rezultaty. Jego też pamięci należy poświęcić ten skromny szkic historyczny.

EN

In the years 1564–1773, Jesuits ran colleges and schools in Eastern Europe, on the present territory of Poland, Lithuania, Latvia, Belarus and Ukraine. All the archives containing documents concerning these institutions and their history were, at the time of the dissolution of the Jesuit Order in 1773, destroyed or scattered. It was not until the 30s of the 20th century that a Jesuit, Stanisław Bednarski initiated collecting documentation in the form of photocopies from the central Archive in Rome and then from other Polish libraries. After his death and after the Second World War, Jan Poplatek, Bronisław Natoński and Ludwik Grzebień continued his work. Until the present time, almost the entire known documentation concerning the history of the Order in East-Central Europe has been collected in the form of photocopies, microfilms, copies and CDs from all European archives and libraries. Owing to this documentation, several dozen scientific books and a few hundred articles concerning cultural and religious history of that region have been published. Many Polish and East European historians make use of the centre in Krakow. The article presents the history of the centre as well as the description and the location of the preserved, most significant manuscripts concerning the Jesuit Order, which have been collected in various forms of reproduction in Krakow. Apparently, little did Stanisław Bednarski expect that his initiative, carefully considered plans preserved in writing and, finally, the good foundation for his dream research centre, would bring such considerable results. Therefore, this humble historical sketch should be devoted to honour his memory.

Keywords

PL

historia jezuitów; źródła historyczne; Stanisław Załęski; Stanisław Bednarski; Ludwik Grzebień; jezuicki ośrodek badań historycznych

EN

the history of Jesuits; historical sources; Stanisław Załęski; Stanisław Bednarski; Ludwik Grzebień; the Jesuit historical research centre

• Publisher: Akademia Ignatianum w Krakowie
• Journal: Studia Paedagogica Ignatiana
• Year: 2014
• Volume: 17
• Pages: 35-56

Dates

published

2014-12-28

Contributors

author

Grzebień Ludwik

• Akademia Ignatianum w Krakowie

References

• Akademijos laurai. Laureae academicae, Vilniaus Universiteto Leidykla, Vilnius 1997.
• Bednarski S., Polonica w archiwach jezuickich, „Nauka Polska” 1935, nr 20.
• Bednarski S., Upadek i odrodzenie szkół jezuickich w Polsce. Studium z dziejów kultury i szkolnictwa polskiego, Wydawnictwo Księży Jezuitów, Kraków 1933.
• Betlej A., Paweł Giżycki SJ. Architekt polski XVIII wieku, Towarzystwo Naukowe „Societas Vistulana”, Kraków 2003.
• Bieś A.P., L. Grzebień, M. Inglot, Polonica w Archiwum Rzymskim Towarzystwa Jezusowego, t. 1: Polonia, Wyższa Szkoła Filozoficzno-Pedagogiczna „Ignatianum” – Wydawnictwo WAM, Kraków 2002.
• Bieś A.P., L. Grzebień, M. Inglot, Polonica w Archiwum Rzymskim Towarzystwa Jezusowego, t. 2: Lituania, Wyższa Szkoła Filozoficzno-Pedagogiczna „Ignatianum” – Wydawnictwo WAM, Kraków 2003.
• Bieś A.P., R. Danieluk, L. Grzebień, M. Inglot, Polonica w Archiwum Rzymskim Towarzystwa Jezusowego, t. 3: Germania, Wyższa Szkoła Filozoficzno-Pedagogiczna „Ignatianum” – Wydawnictwo WAM, Kraków 2006.
• Bieś A.P., R. Danieluk, L. Grzebień, M. Inglot, Polonica w Archiwum Rzymskim Towarzystwa Jezusowego, t. 4: Varia; t. 5: Russia, Wyższa Szkoła Filozoficzno-Pedagogiczna „Ignatianum” – Wydawnictwo WAM, Kraków 2008.
• Brząkalski J., Dwusetna rocznica katalogu polskich jezuitów, „Nasze Wiadomości” 1916–1920, nr 5.
• Cieślak S., Marcin Laterna SJ (1552–1598), działacz kontrreformacyjny, Wyższa Szkoła Filozoficzno-Pedagogiczna „Ignatianum” – Wydawnictwo WAM, Kraków 2003.
• Darowski R., Filozofia w szkołach jezuickich w Polsce w XVI wieku, Wydział Filozoficzny Towarzystwa Jezusowego, Kraków 1994.
• Darowski R., Studia z filozofii jezuitów w Polsce w XVII i XVIII wieku, Wydział Filozoficzny Towarzystwa Jezusowego, Kraków 1998.
• Encyklopedia wiedzy o jezuitach na ziemiach Polski i Litwy 1564–1995, oprac. L. Grzebień przy współpracy zespołu jezuitów, Wydział Filozoficzny Towarzystwa Jezusowego – Instytut Kultury Religijnej – Wydawnictwo WAM, Kraków 1996, [wyd. 2., Kraków 2004].
• „Examina novitiorum” (Egzaminy nowicjuszów) jezuitów z Braniewa z lat 1569–1574, wstęp i oprac. J. Łukaszewska-Haberkowa, Akademia Ignatianum – Wydawnictwo WAM, Kraków 2012.
• Examina theologorum et philosophorum in Collegio Vilnensi, Akademia, 1688–1773, Wilno, Bibl. Wróblewskich, rkps 145 [obecnie: MAB, F9-145].
• Gramatowski W., I. Kadulska, Dokumenty polskie w zbiorach Archivum Romanum Societatis Iesu, w: Staropolska kultura rękopisu, red. H. Dziechciańska, Instytut Badań Literackich PAN, Warszawa 1990.
• Grzebień L., Bronisław Natoński SJ, „Rocznik Wydziału Filozoficznego Towarzystwa Jezusowego w Krakowie” 1989, Kraków 1990.
• Historia Residentiae Gedanensis Societatis Jesu ab anno 1585, red. R. Stachnik, Böhlau Verlag, Köln–Wien 1986.
• Historia Residentiae Walcensis Societatis Jesu ab anno 1618, Geschichte der Jesuitenresidenz in Wałcz, Max Rohwerder, Köln 1967.
• Informatio de personis Collegii Academici Vilnensis conscripta anno 1773, Bibl. Uniw. Wil. F2-DC7.
• Informationes ad gubernandum Provinciae Poloniae Societatis Iesu, 1700, 1726, 1730, 1734, Nationalbibliothek Wien, rkps 12 362 – 12 365.
• Inglot M., L. Grzebień, Uczniowie – Sodalisi Gimnazjum Jezuitów w Brunsberdze (Braniewie), 1579–1623, Wyższa Szkoła Filozoficzno-Pedagogiczna „Ignatianum” – Wydawnictwo WAM, Kraków 1998.
• Kadulska I., Akademia Połocka. Ośrodek kultury na Kresach, 1812–1820, Wydawnictwo UG, Gdańsk 2004.
• Kadulska I., Komedia w polskim teatrze jezuickim XVIII wieku, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1993.
• Kadulska I., Ze studiów nad dramatem jezuickim wczesnego oświecenia (1746–1765), Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1974.
• Kochanowicz J., Jezuickie bursy muzyczne w Polsce i na Liwie w XVII i XVIII wieku, t. 1: Geneza, organizacja i działalność jezuickich burs muzycznych, Wyższa Szkoła Filozoficzno-Pedagogiczna „Ignatianum” – Wydawnictwo WAM, Kraków 2002.
• Kochanowicz J., Jezuickie bursy muzyczne w Polsce i na Litwie w XVII i XVIII wieku, t. 2: Przepisy dotyczące jezuickich burs muzycznych, Wyższa Szkoła Filozoficzno-Pedagogiczna „Ignatianum” – Wydawnictwo WAM, Kraków 2002.
• Korespondencja Adama Adamandego Kochańskiego SJ (1657–1699), oprac. B. Lisiak przy współpracy L. Grzebienia, Wyższa Szkoła Filozoficzno-Pedagogiczna „Ignatianum” – Wydawnictwo WAM, Kraków 2005.
• Kościelak S., Jezuici w Gdańsku od drugiej połowy XVI do końca XVIII wieku, Wydawnictwo WAM – Gdańskie Towarzystwo Naukowe, Gdańsk 2003.
• Kronika jezuitów poznańskich (młodsza), t. 1: 1570–1653, oprac. L. Grzebień, J. Wiesiołowski, Wydawnictwo Miejskie, Poznań 2004.
• Lec Z., Jezuici w Kłodzku (1597–1776). Katalog osób i urzędów, materiały źródłowe, literatura, Katedra Historii Kościoła Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 2013.
• Liber informationum ad gubernandum A.D. 1749, kk. 117. Bibl. Morsztynów, rkps 28.
• Liber metricae novitiorum Soc. Iesu, Cracoviae anno 1709 comparatus (ad 1773), k. 1–120, Bibl. Ossol., rkps 100.
• Lisiak B., Adam Adamandy Kochański (1631–1700). Studium z dziejów filozofii i nauki w Polsce w XVII wieku, Wyższa Szkoła Filozoficzno-Pedagogiczna „Ignatianum” – Wydawnictwo WAM, Kraków 2005.
• Lisiak B., Nauczanie matematyki w polskich szkołach jezuickich od XVI do XVIII wieku, Wyższa Szkoła Filozoficzno-Pedagogiczna „Ignatianum” – Wydawnictwo WAM, Kraków 2003.
• Natoński B., Humanizm jezuicki i teologia pozytywno-kontrowersyjna w XVII i XVIII wieku. Nauczanie i piśmiennictwo, w: Dzieje teologii katolickiej w Polsce, t. 2, cz. 1, red. M. Rechowicz, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 1975.
• Natoński B., Jezuici a Uniwersytet Krakowski w XVI w., w: Studia z historii jezuitów, Zaskale, Kraków 1983.
• Natoński B., Ks. Jan Poplatek T.J. (1903–1955), „Nasza Przeszłość” 1957, t. 5.
• Natoński B., Szkolnictwo jezuickie w Polsce w dobie kontrreformacji, w: Wiek XVII – Kontrreformacja – Barok, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1970.
• Obirek S., Michał Jurkowski SJ. Autor „Historyj świeżych i niezwyczajnych”, Wydział Filozoficzny Towarzystwa Jezusowego, Kraków 1996.
• Okoń J., Dramat i teatr szkolny. Sceny jezuickie XVII wieku, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1970.
• Okoń J., Na scenach jezuickich w dawnej Polsce (rodzimość i europejskość), Uniwersytet Warszawski – Wydawnictwo DiG, Warszawa 2006.
• Paszenda J., Działalność naukowa ks. Stanisława Bednarskiego SJ, „Nasza Przeszłość” 1993, t. 80.
• Paszenda J., Budowle jezuickie w Polsce XVI–XVIII w., t. 1–5, Wyższa Szkoła Filozoficzno-Pedagogiczna „Ignatianum” – Wydawnictwo WAM, Kraków 1999–2013.
• Piechnik L., Dzieje Akademii Wileńskiej, t. 1: Początki Akademii Wileńskiej (1569–1600), Institutum Historicum Societatis Jesu, Rzym 1984.
• Piechnik L., Dzieje Akademii Wileńskiej, t. 2: Rozkwit Akademii Wileńskiej w latach 1600–1655, Institutum Historicum Societatis Jesu, Rzym 1983.
• Piechnik L., Dzieje Akademii Wileńskiej, t. 3: Próby odnowy Akademii Wileńskiej po klęskach Potopu i okres kryzysu 1655–1730, Institutum Historicum Societatis Jesu, Rzym 1987.
• Piechnik L., Dzieje Akademii Wileńskiej, t. 4: Odrodzenie Akademii Wileńskiej 1730–1773, Institutum Historicum Societatis Jesu, Rzym 1990.
• Piechnik L., Powstanie i rozwój jezuickiej „Ratio studiorum” (1548–1599), Wyższa Szkoła Filozoficzno-Pedagogiczna „Ignatianum” – Wydawnictwo WAM, Kraków 2003.
• Piechnik L., Seminaria diecezjalne w Polsce prowadzone przez jezuitów od XVI do XVIII wieku, Wyższa Szkoła Filozoficzno-Pedagogiczna „Ignatianum” – Wydawnictwo WAM, Kraków 2001.
• Poplatek J., Błogosławiony Andrzej Bobola Towarzystwa Jezusowego. Życie – męczeństwo – kult, WAM, Kraków 1936.
• Poplatek J., Komisja Edukacji Narodowej. Udział byłych jezuitów w pracach Komisji Edukacji Narodowej, uzup. L. Grzebień, WAM, Kraków 1973.
• Poplatek J., Słownik jezuitów artystów, uzup. i wydał J. Paszenda, WAM, Kraków 1972.
• Poplatek J., Studia z dziejów jezuickiego teatru szkolnego w Polsce, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1957.
• Poplatek J., Zarys dziejów Seminarium Papieskiego w Wilnie 1585–1773, „Ateneum Wileńskie” 1930, t. 7, s. 170–228.
• Puchowski K., Jezuickie kolegia szlacheckie Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Studium z dziejów edukacji elit, Wydawnictwo UG, Gdańsk 2007.
• Rusnok A., Rękopiśmienne źródła do badań nad dziejami jezuitów w zbiorach Książnicy Cieszyńskiej oraz Archiwum Państwowego w Katowicach – Oddział w Cieszynie, w: Towarzystwo Jezusowe na Śląsku Cieszyńskim, red. J. Budniak, K. Mozor, WAM, Kraków 2005.
• Rzepiński S., Ks. Stanisław Załęski T.J., Sodalicja Mariańska Panów Ziemi Sądeckiej, Kraków 1908.
• Tazbir J., Piotr Skarga, szermierz kontrreformacji, Wiedza Powszechna, Warszawa 1978, [wyd. 2. Warszawa 1983].
• Wielewicki J., Dziennik spraw domu zakonnego OO. Jezuitów u św. Barbary w Krakowie, t. 5: 1630–1639, Wyższa Szkoła Filozoficzno-Pedagogiczna „Ignatianum” – Wydawnictwo WAM, Kraków 1999.
• Załęski S., Jezuici w Polsce, t. 1: Walka z różnowierstwem, 1555–1608, Drukarnia Ludowa, Lwów 1900.
• Załęski S., Jezuici w Polsce, t. 2: Praca nad spotęgowaniem ducha wiary i pobożności, 1608–1648, Drukarnia Ludowa, Lwów 1901.
• Załęski S., Jezuici w Polsce, t. 3: Prace misyjne nad ludem, 1648–1773, Drukarnia Ludowa, Lwów 1902.
• Załęski S., Jezuici w Polsce, t. 4: Dzieje 153 kolegiów i domów jezuitów w Polsce, W.L. Anczyc, Kraków 1905.
• Załęski S., Jezuici w Polsce, t. 5: Jezuici w Polsce porozbiorowej, 1773–1905, W.L. Anczyc, Kraków 1906.

Identifiers

ISSN

2299-4898

DOI

10.12775/SPI.2014.002