Między nauką a szacunkiem dla zmarłych. Konflikt o szczątki Saamów w Szwecji

• Authors: Bonusiak Grzegorz

Title variants

EN

Between science and respect for the dead. The dispute over Sami human remains in Sweden

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Od przełomu wieków coraz głośniejszym echem wybrzmiewają wysuwane przez Saamów żądania dotyczące zwrotu zagrabionych dóbr kulturowych przechowywanych w muzeach i placówkach naukowych Szwecji. Ważną ich częścią są szczątki Saamów zbierane przez dekady przez archeologów i antropologów fizycznych. Artykuł przedstawia konflikt, jaki rozgorzał pomiędzy naukowcami a przedstawicielami rdzennej społeczności, skupiając się na jego podłożu, przebiegu oraz argumentach wysuwanych przez obie strony. Wskazuje i podkreśla wiele istotnych aspektów omawianego sporu. Po pierwsze wzmiankuje, że zbiory powstawały z pogwałceniem praw i opinii rdzennej społeczności, na skutek niszczenia miejsc pochówków oraz w wyniku działania naukowców podejmujących badania bez uwzględnienia woli Saamów. Po drugie podnosi, że znacząca część szczątków zebrana została przez antropologów fizycznych i posłużyła do budowania teorii rasowych, w tym do wskazywania na podrzędność Saamów jako przynależnych do rasy żółtej. Po trzecie podkreśla, że żądania rdzennych społeczności pobudzane były przez proces ich emancypacji i postrzegane jako jego część. Po czwarte sygnalizuje, że na przebiegu konfliktów zaważył brak systemowego (ustawowego) uregulowania sposobów i miejsc przechowywania szczątków oraz mechanizmów ich zwrotu i ponownego pochówku. Doprowadziło to do sytuacji, w której każdy zbiór szczątków od nowa uruchamia te same konflikty i prowokuje do wymiany wciąż tych samych argumentów.

EN

Since the turn of the century, the Sami demands for the return of looted cultural goods stored in Sweden's museums and research facilities have become louder and louder. An important part of them are the remains of the Sami collected for decades by archaeologists and physical anthropologists. The article presents the conflict that has occurred between scientists and representatives of the indigenous community, focusing on its background, course and arguments. The paper indicates and highlights a number of elements that are particularly important in this dispute. First, that the collections were created in violation of the rights and opinions of the indigenous community, as a result of the destruction of burial sites and of the actions of scientists without taking into account the will of the Sami. Secondly, a significant part of the remains were collected by physical anthropologists and used to create racial theories, including pointing to the subordinate Sami as belonging to the yellow race. Third, that the demands of indigenous communities were stimulated by the process of their emancipation and understood as part of it. Fourthly, that the conflicts were affected by the lack of legal regulation of the procedures and places of storing the remains as well as the mechanisms for their return and reburial. This led to a situation in which each collection triggers the same conflicts and provokes the same arguments to be formulated.

Keywords

PL

Szwecja; konflikt; Saamowie; szczątki ludzkie; ludy rdzenne; emancypacja ludów rdzennych równouprawnienie

EN

Sweden; conflict; Sami; human remains; indigenous peoples; emancipation of indigenous peoples equality

• Publisher: Uniwersytet Rzeszowski. Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego
• Journal: UR Journal of Humanities and Social Sciences
• Year: 2019
• Issue: 4(13)
• Pages: 84-99

Contributors

author

Bonusiak Grzegorz

• Instytut Nauk o Polityce, Kolegium Nauk Społecznych, Uniwersytet Rzeszowski

References

• Allard Ch., 2013, Who Holds the Reindeer-herding Right in Sweden? A Key Issue in Legislation [w:] The Proposed Nordic Saami Convention: National and International Dimensions of Indigenous Property Rights, red. N. Bankes, T. Koivurova, Bloomsbury Publishing.
• Amundsen H.R., 2017, Changing histories and ethnicities in a Sámi and Norse borderland, „Acta Borealia. A Nordic Journal of Circumpolar Societies”, 34:2.
• Aronsson K.-A., 2013, Research on human remains of indigenous people. Reflections from an archaeological perspective (with an example from Rounala) [w:] More than just bones, ed. H. Fossheim, Oslo.
• Blumenbach J.F., 1965, Contributions to Natural History. Part the First [w:] The Anthropological Treaties of Blumenbach and Hunter, Anthropological Society of London, London.
• Bonusiak G., 2016, Status Saamów w państwach nordyckich w świetle międzynarodowych standardów ochrony praw ludów rdzennych, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów.
• Czekanowski J., 1967, Człowiek w czasie i przestrzeni, Państwowe Wydawnictwa Naukowe, Warszawa.
• Dzięgiel L., 1990, Norwegia, Wiedza Powszechna, Warszawa.
• Edbom G., 2005, Samiskt kulturarv i samlingar. Rapport från ett projekt om återföringsfrågor gällande samiska föremål. Ájtte, Svenskt Fjäll- och Samemuseum, Jokkmokk.
• Ekström S., 2006, Samiska frågor i Svenska kyrkan, Svenska kyrkan, Stockholm.
• Gardocka T., 2015, Czy zwłoki ludzie są rzeczą i co z tego wynika? [w:] Non omnis moriar. Osobiste i majątkowe aspekty prawne śmierci człowieka. Zagadnienia wybrane, red. J. Gołaczyński, J. Mazurkiewicz, J. Turłukowski, D. Karkut, Oficyna Prawnicza, Wrocław.
• Huuva R.-M., 2009, Vem äger mina kvarlevor?, „Samefolket”, no. 2.
• Jastrzębska E., 2015, Prawne aspekty eksponowania szczątków ludzkich w muzeach polskich, „Muzealnictwo”, 56.
• Mjöberg L., 2006, Att sluta cirkeln – Aboriginerna, Carlsson Bokförlag, Stockholm.
• Morciniec P., 2009, Ludzkie zwłoki jako obiekt badawczy. Dowolność działań czy normowanie?, „Diametros”, nr 19.
• Ojala C.-G., 2006, Mapping the North. Ethnicities, Territories and the Networks of Archaeology, „Current Svedish Archaeology”, vol. 14.
• Ojala C.-G., 2009, Sámi Prehistories. The Politics of Archaeology and Identity in Northernmost Europe, Uppsala Universitet, Uppsala.
• ONZ 2007, United Nations Declaration on the Rights of Indigenous Peoples adopted by the General Assembly on 13 September 2007, United Nations General Assembly Resolution A/RES/61/295.
• Pawleta M., 2008, Szanuj swych przodków i dbaj o ich szczątki. Archeolodzy a neopoganie wobec kwestii obchodzenia się ze szczątkami zmarłych na przykładzie „reburial issue” w Wielkiej Brytanii, „Przegląd Archeologiczny”, T. 56.
• Rybak A., 2004, Prawnokarna ochrona godności zwłok człowieka, „Palestra”, nr 1–2.
• Sametinget 2007, Sammanträdesprotokoll 2007:1, Sammanträdesdatum 2007-01-23-24, Sametingets kansli, Kiruna.
• Szpak A., 2018, Bezpieczeństwo ludzkie ludów tubylczych w Arktyce na przykładzie Saamów. Wybrane zagadnienia, Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń.
• Thomas L.-V., 1991, Trup. Od biologii do antropologii, Wydawnictwo Łódzkie, Łódź.
• Willumsen L.H., 2013, Witches of the North: Scotland and Finnmark, Brill, Leiden-Boston.
• Zachrisson I., 1997, Möten i Gränsland. Samer och germaner i Mellanskandinavien, Statens historiska museum, Stockholm.
• Zaremba-Bielawski M., 2011, Higieniści. Z dziejów eugeniki, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec.