Poznanie wartości w filozofii Henryka Elzenberga

• Authors: Płoszczyniec Antoni

Title variants

EN

Knowing of values in the philosophy of Henryk Elzenberg

Abstracts

EN

The aim of the article. The purpose of this article is to comprehensively reconstruct and present the theory of knowing of values according to Henryk Elzenberg. Epistemology of values is one of the parts of the of Elzenberg’s formal axiology. The reconstruction method and conceptual analysis were used for realisation of the proposal. Discussed concepts. The reconstruction begins with the presentation of the main elements of Elzenber’s philosophy of values. First, the concepts of utilitarian and perfectionist value are distinguished, and later perfectionist value is defined as the ‘feature’ of an object, which is as it should be. Then, Elzenberg’s notion of intuition as individual non-sensual representation is explained. Elzenberg's deliberations on the nature of primary judgments are reconstructed. Reflection leads to the conclusion that the fundamental judgments in axiology are individual judgments about features which endow values. Later, Elzenberg’s critique of the positions negating the cognitive meaning of the evaluations are presented. The main point of criticism was to demonstrate that the presence of the notion of perfectionist value shows the inability to reduce values to subjective states of consciousness, and that the influence of emotions in the recognition of values can be limited. This leads to the question of a methodology of knowing values, which recommends asceticism and limiting emotions that may side by side determine the value judgment. Cognitive value of the text. The text synthesizes various threads of Elzenberg's epistemology of values. The fundamental to Elzenberg’s link between the theory of knowing values and the rest of general axiological considerations is visible. Using the materials contained in unpublished manuscripts, there is some important information on the Elzenberg’s concept of intuition. The presented concept shows various arguments that can be used against positions that negate the autonomous and objective character of values, especially against positions that deny the possibility of a competent adjudication of presence of values.

PL

Cel artykułu. Celem artykułu jest całościowa rekonstrukcja i prezentacja teorii poznania wartości według Henryka Elzenberga. Epistemologia wartości stanowi jedną z części aksjologii formalnej Elzenberga. Do zrealizowania zamiaru wykorzystano metodę rekonstrukcyjną oraz analizę pojęciową. Omówione koncepcje. Rekonstrukcja zaczyna się od przedstawienia głównych elementów filozofii wartości Elzenberga. Wpierw odróżniono pojęcia wartości utylitarnej i perfekcyjnej, a później zdefiniowano wartość perfekcyjną jako „cechę” przedmiotu, który jest taki, jaki być powinien. Następnie wyjaśniono Elzenbergowskie pojęcie intuicji jako indywidualnych przedstawień niezmysłowych. Zrekonstruowano rozważania Elzenberga na temat natury pierwotnych ocen. Refleksja prowadzi do wniosku iż fundamentalnymi sądami w aksjologii są jednostkowe sądy o cechach nadających wartość. Później przedstawiono Elzenbergowską krytykę stanowisk negujących poznawczy sens sądów o wartości. Głównym punktem krytyki było wykazanie, że obecność in mente pojęcia wartości perfekcyjnej wskazuje na niemożność zredukowania wartości do subiektywnych stanów świadomości oraz, że można ograniczyć wpływ emocji w poznawaniu wartości. To zaś prowadzi do zagadnienia metodyki poznania wartości, która zaleca ascezę i ograniczanie emocji mogących ubocznie determinować sąd o wartości. Wartość poznawcza tekstu. Tekst syntetycznie ujmuje rozmaite wątki epistemologii wartości Elzenberga. Widoczny jest fundamentalny dla Elzenberga związek między teorią poznania wartości a resztą ogólnych rozważań aksjologicznych. Wykorzystując materiały zawarte w nieopublikowanych rękopisach przedstawiono kilka istotnych informacji na temat Elzenbergowskiej koncepcji intuicji. Zaprezentowana koncepcja przedstawia rozmaite argumenty, które mogą zostać wykorzystane przeciwko stanowiskom negującym autonomiczny i obiektywny charakter wartości, zwłaszcza przeciw stanowiskom przeczącym możliwości kompetentnego stwierdzania obecności wartości.

Keywords

PL

Henryk Elzenberg, wartość, epistemologia wartości, powinność, poznanie wartości, intuicja, polska filozofia, intuicjonizm

EN

Henryk Elzenberg, value, epistemology of values, obligation, knowledge of values, intuition, polish philosophy, intuitionism

• Publisher: Fundacja Pro Scientia Publica
• Journal: Ogrody Nauk i Sztuk
• Year: 2017
• Issue: 7
• Pages: 17-29

Dates

published

2017

Contributors

author

Płoszczyniec Antoni

• Instytut Filozofii UWr, 51-149 Wrocław, ul. Koszarowa 3

References

• Elzenberg H. (1937). O ascetycznym podłożu wszelkiej kultury. W: H. Elzenberg, Materiały Henryka Elzenberga zebrane w Archiwum Polskiej Akademii Nauk, sygn. III-181-61.
• Elzenberg H. (1940). Intuicja. W: H. Elzenberg, Materiały Henryka Elzenberga zebrane w Archiwum Polskiej Akademii Nauk, sygn. III-181-95.
• Elzenberg H. (1995). Niemożliwość intuicjonizmu (Julius Kraft, Von Husserl zu Heidegger, Leipzig 1932). W: H. Elzenberg, Z historii filozofii (ss. 372-381). Kraków: Wydawnictwo Znak.
• Elzenberg H. (2002a). Epistemologia wartości. Wykłady 1949-1950. W: H. Elzenberg, Pisma aksjologiczne (ss. 307-350). Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
• Elzenberg H. (2002b). Kłopot z istnieniem. Aforyzmy w porządku czasu, Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
• Elzenberg H. (2002c). Nauka i barbarzyństwo. W: H. Elzenberg Pisma aksjologiczne (ss. 353-362). Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
• Elzenberg H. (2002d). Pojęcie wartości i powinności. Tekst żemłosławski. W: H. Elzenberg, Pisma aksjologiczne (ss. 123-168). Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
• Elzenberg H. (2005a). Estetyka jako dyscyplina wartościująca. W: H. Elzenberg, Wartość i człowiek. Rozprawy z humanistyki i filozofii (ss. 53-68). Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
• Elzenberg H. (2005b). O różnicy między „pięknem” a „dobrem”. W: H. Elzenberg, Wartość i człowiek. Rozprawy z humanistyki i filozofii (ss. 20-39). Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
• Hostyński L. (1999). Układacz tablic wartości. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
• Schrade U. (1988). Idea humanizmu w świetle aksjologii Henryka Elzenberga. Prace Instytutu Nauk Ekonomiczno-Społecznych Politechniki Warszawskiej, 38.
• Wolniewicz B. (1986). Myśl Elzenberga. Studia Filozoficzne, 12 (253), 55-73
• Zubelewicz J. (1984), Filozofia kultury Henryka Elzenberga, [niepublikowana praca doktorska]. Warszawa: Uniwersytet Warszawski.

Identifiers

DOI

10.15503/onis2017.17.29

ISSN

2084-1426