Kulturowe funkcje miedzy

• Authors: Adamowski Jan

Title variants

EN

Cultural functions of the balk

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Artykuł stanowi próbę interpretacji semantycznej wyobrażeń miedzy w polskiej kulturze ludowej. Autor pokazuje, że miedza pełniła (a w wielu sytuacjach nadal pełni) bardzo zróżnicowane funkcje. Ich systematyka rozpięta jest od konkretnych rzeczywistych potrzeb gospodarczych, po role obrzędowe, magiczne, a nawet często poetyckie. Po zarysowaniu roli miedzy w różnych sferach życia społeczności wiejskiej, takich jak: funkcje gospodarcze, rozgraniczanie gruntów, pochówki, lecznictwo ludowe, wierzenia demonologiczne, zwyczaje i obrzędy, magia czy konteksty miłosno-zalotne, autor przedstawia uwagi o przekonaniach ludowych dotyczących omawianego obiektu. W wielu przypadkach przybierają one postać zakazów (rzadziej nakazów), które tworzą rodzaj tradycyjnego kodeksu postępowania.

EN

The article constitutes an attempt of semantic interpretation of the notion of the balk [miedza] in Polish folk culture. The author demonstrates that the balk had (and in many cases still has) various functions. The taxonomy of these functions is spread across a range of roles, from concrete, agricultural functions, through ritual and magical functions to often even poetic functions. After an introductory discussion on the role of the balk in various areas of social life in village communities, such as agricultural functions, placing borders between fields, burials, folk medicine, beliefs about demons, customs and rituals, magic, or the contexts of courtship and love, the author presents notes on folk beliefs concerning the discussed object. In many cases, these beliefs take on the form of bans (less often orders), which compose a sort of a traditional code of conduct.

Keywords

PL

miedza i jej funkcje kulturowe; językowy obraz świata; folklor polski

EN

the balk and its cultural functions; linguistic worldview; Polish folklore

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
• Year: 1991
• Volume: 4
• Pages: 65–82

Contributors

author

Adamowski Jan

References

• ,,Literatura Ludowa. Dwumiesięcznik naukowo-literacki”, Warszawa od 1957.
• ,,Materiały Antropologiczno-Archeologiczne i Etnograficzne”, Kraków 1896-1919.
• ,,Wisła”. Miesięcznik geograficzno-etnograficzny, t. I, 1887.
• ,,Wisła”. Miesięcznik geograficzno-etnograficzny, t. XIII, 1899.
• ,,Wisła”. Miesięcznik geograficzno-etnograficzny, t. XVII, 1903.
• ,,Wisła”. Miesięcznik geograficzno-etnograficzny, t. VII, 1893.
• Baranowski B., W kręgu upiorów i wilkołaków, Łódź 1981.
• Bartmiński J., Koń, [w:] Słownik ludowych stereotypów językowych. Zeszyt próbny, Wrocław 1980.
• Bartmiński J., Mazur J., Teksty gwarowe z Lubelszczyzny, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1978.
• Bazińska B., Wierzenia i praktyki magiczne pasterzy w Tatrach Polskich i Podhalu, [w:] Pasterstwo Tatr polskich i Podhala, t. 7, Wrocław 1967, s. 65-229.
• Biegeleisen H., Lecznictwo ludu polskiego, Kraków 1929.
• Brückner A., Słownik etymologiczny języka polskiego, Warszawa 1989.
• Bystroń J. S., Tematy, które mi odradzano, Warszawa 1980.
• Czarnowski S., Wybór pism socjologicznych, Warszawa 1982.
• Czarownice, strzygi, mamony czyli wierzenia i zabobony ludu galicyjskiego zebrane przez E. Chmielewskiego, Nowy Sącz 1987.
• Dekowski J. P., Strzygi i topieluchy. Opowieści sieradzkie, Warszawa 1987.
• Eliade M., Sacrum, mit, historia, Warszawa 1970.
• Gloger Z., Encyklopedia staropolska ilustrowana, t. 2, Warszawa 1978.
• Gołębiowski Ł., Lud polski, jego zwyczaje, zabobony, Warszawa 1830.
• Kolberg O., Dzieła Wszystkie, Kieleckie II, t. 19, Wrocław–Poznań 1963.
• Kolberg O., Dzieła Wszystkie, Krakowskie II, t. 6, Wrocław–Poznań 1963.
• Kolberg O., Dzieła Wszystkie, Lubelskie II, t. 17, Wrocław–Poznań 1962.
• Kolberg O., Dzieła Wszystkie, Łęczyckie, t. 22, Wrocław–Poznań 1964.
• Kolberg O., Dzieła Wszystkie, Mazowsze II, t. 25, Wrocław–Poznań 1963.
• Kolberg O., Dzieła Wszystkie, Mazowsze III, t. 26, Wrocław–Poznań 1963.
• Kolberg O., Dzieła Wszystkie, Mazowsze VII, t. 42, Wrocław–Poznań 1969.
• Kolberg O., Dzieła Wszystkie, Mazury Pruskie, t. 40, Wrocław–Poznań 1966.
• Kolberg O., Dzieła Wszystkie, Pomorze, t. 39, Wrocław–Poznań 1965.
• Kolberg O., Dzieła Wszystkie, Poznańskie IV, t. 12, Wrocław–Poznań 1963.
• Kolberg O., Dzieła Wszystkie, Radomskie I, t. 20, Wrocław–Poznań 1964.
• Kolberg O., Dzieła Wszystkie, Sanocko-Krośnieńskie I, t. 49, Wrocław–Poznań 1974.
• Kolberg O., Dzieła Wszystkie, Śląsk, t. 43, Wrocław–Poznań 1970.
• Kolberg O., Dzieła Wszystkie, Tarnowsko-Rzeszowskie, t. 48, Wrocław–Poznań 1967.
• Kotula F., Folklor słowny osobliwy Lasowiaków, Rzeszowiaków i Podgórzan, Lublin 1969.
• Kotula F., Przeciw urokom, Warszawa 1989.
• Krzyżanowski J., Adalberg S., Nowa księga przysłów i wyrażeń i przysłowiowych polskich, t. 1-4, Warszawa 1969-1978.
• Kultura ludowa Wielkopolski, pod red. J. Burszta, t. 1-3, Poznań 1960-1967.
• Lechowa I., Obrzędowe obchodzenie granic pól w Łowickiem w świetle materiałów porównawczych, ,,Łódzkie Studia Etnograficzne'', t. IX, Łódź 1967.
• Łaszewski R., Wiejskie prawo karne w Polsce XVII i XVIII wieku, Toruń 1988.
• Łęga W., Okolice Świecia. Materiały etnograficzne, Gdańsk 1960.
• Mały atlas gwar polskich, t. VII, cz. II, Wrocław–Warszawa–Karków 1964.
• Moszyński K., Kultura ludowa Słowian, t. 1 i 2, Warszawa 1967-1968.
• Olesiejuk F., Obrzędy weselne w Lubelskiem, Wrocław 1971.
• Oleszczuk A., Pieśni ludowe z Podlasia, Wrocław 1965.
• Pełka L., Polska demonologia ludowa, Warszawa 1987.
• Piechota J., Gawędy iwkowskiego, Kraków 1976.
• Pieśń ludu śląskiego ze zbiorów rękopiśmiennych J. Lompy, Wrocław 1970.
• Relacje o kosmosie. Teksty gwarowe z okolic Biłgoraja, pod red. J. Bartmińskiego, ,,Etnolingwistyka” 2, Lublin 1989, s. 95-149.
• Simonides D., Ligęza J., Gadka za gadką. 300 podań, gadek i anegdot z Górnego Śląska, Opole 1975.
• Sławski F., Słownik etymologiczny języka polskiego, t. 4, Kraków 1955.
• Słownik etnologiczny. Terminy ogólne, pod red. Z. Staszczak, Warszawa–Poznań 1987.
• Słownik języka polskiego, pod red. M. Szymczaka, , t. 2, Warszawa 1979.
• Słownik języka polskiego, pod red. W. Doroszewskiego, t. 4, Warszawa 1962.
• Steffen A., Zbiór polskich pieśni ludowych z Warmii, t. 1-3, Poznań 1931-1937.
• Stoiński M. S., Pieśni żywieckie, Kraków 1964.
• Stomma L., Antropologia kultury wsi polskiej XIX w., Warszawa 1986.
• Szyfer A., Zwyczaje, obrzędy i wierzenia Mazurów i Warmiaków, Olsztyn 1975.
• Tomicki J., Tomicki R., Drzewo życia. Ludowa wizja świata i człowieka, Warszawa 1975.
• Tomicki R., Religijność ludowa, [w:] Etnografia Polski. Przemiany kultury ludowej, t. 2, pod red. M. Biernackiej, M Frankowskiej, W. Paprockiej, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź 1981.
• Tylkowa D., Medycyna ludowa w kulturze wsi Karpat Polskich, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź 1989.
• W polu lipejka... Z repertuaru zamojskich laureatów Festiwali Kapel i Śpiewaków Ludowych w Kazimierzu n. Wisłą, pod red. J. Adamowskiego, Zamość 1988.
• Witkoś S., Bajdy i Moderówka, Poznań 1977.