Techniki budowy zamków w typie kasztelu w państwie krzyżackim w Prusach

• Authors: Wasik Bogusz

Title variants

EN

Techniques of construction of castellumtype castles in the state of the Teutonic Order in Prussia

• Languages of publication: PL EN

Abstracts

PL

W artykule scharakteryzowane zostały techniki budowy zamków regularnych (kasztelowych) w Prusach. Wznoszono je od ok. 1280 r., kiedy to stabilizacja i rozwój państwa stworzyły podstawy do rozwoju monumentalnej architektury. Okres ten charakteryzuje ilościowy i jakościowy rozwój budownictwa. Wysoka klasa architektury szła w parze z rozwojem technik budowlanych i realizacją przemyślanych inwestycji. Nowsze badania wskazują, że zamki kasztelowe budowano według podobnych schematów, począwszy od wyboru miejsca budowy, przez projektowanie, porządek prac murarskich, po wielki nakład prac ziemnych. Cechy te, powtarzalne do pocz. XV w., wskazują na obecność ugruntowanej tradycji budowlanej w Prusach.

EN

The article describes the techniques of building regularly-shaped castles (Castelle) in Prussia. They started to appear around 1280, when the stabilization and development of the state provided a basis for the development of monumental architecture. This period is characterized by rapid advances in architecture, both in quantitative and in qualitative terms. The development of high-class architecture was accompanied by progress in building techniques and the completion of well thoughtout investments. More recent studies indicate that castellum-type castles were built according to similar patterns, ranging from the choice of a construction site, through design, order of masonry work, to extensive earthworks. These features, repetitive until the beginning of the 15th century, evidence the presence of a well-established building tradition in Prussia.

Keywords

PL

zamki krzyżackie; kasztele; zamki konwentualne; średniowieczne techniki budowlane; zakon krzyżacki

EN

Teutonic Order castle; Castelle; conventual castles; medieval building techniques; Teutonic Order

• Publisher: Narodowy Instytut Dziedzictwa
• Journal: Ochrona Zabytków
• Year: 2018
• Issue: 2
• Pages: 33-60

Dates

published

2018

Contributors

author

Wasik Bogusz

• archeolog, konserwator
• archaeologist, conservator

References

• Andrzejewski A., Kajzer L., Lewandowski M., Badania archeologiczno-architektoniczne prowadzone w latach 1998-2000, [w:] L. Kajzer (red.), Zamek w Lubawie. Dawniej i dziś, Lubawa 2001.
• Arszyński M., Budownictwo warowne zakonu krzyżackiego w Prusach (1230-1454), Toruń 1995.
• Arszyński M., Organizacja i technika średniowiecznego budownictwa ceglanego w Prusach w kontekście europejskim, Malbork 2016.
• Arszyński M., Technika i organizacja budownictwa ceglanego w Prusach w końcu XIV i pierwszej połowie XV wieku, „Studia z Dziejów Rzemiosła i Przemysłu” 1970, t. 9.
• Chęć A., Dokumentacja rysunkowo-fotograficzna nadzorów archeologicznych, przeprowadzonych na zamku pokrzyżackim w Świeciu, pow. loko, woj. kujawsko-pomorskie, Toruń 2005, mps w Instytucie Archeologii UMK.
• Domagała R., Zamek krzyżacki w Małej Nieszawce koło Torunia w świetle badań archeologicznych, „Rocznik Muzeum w Toruniu” 2002, t. 11.
• Franczuk R., Sprawozdanie z badań archeologiczno-architektonicznych na zamku pokrzyżackim (st. 1) w Małej Nieszawce, gm. Wielka Nieszawka, woj. Toruń, w roku 1985, Toruń, mps w archiwum WUOZ w Toruniu.
• Gula J., Badania wykopaliskowe w latach 1968-1969 na terenie zamku w Ostródzie, „Wiadomości Archeologiczne” 1975, t. 39, z. 3.
• Gula J., Ostróda – zamek. Badania sondażowe fundamentów zewnętrznej ściany skrzydła północnego zamku – 1994 r., Warszawa 1994, dokumentacja w archiwum WUOZ w Olsztynie, delegatura w Elblągu, sygn. E/9214.
• Harvey J., The medieval architect, London 1972.
• Herrmann Ch., Mittelalterliche Architektur im Preussenland. Untersuchungen zur Frage der Kunstlandschaft und –Geographie, Petersberg, Olsztyn 2007.
• Hołowińska Z., Massalski R., Badania archeologiczno-architektoniczne na terenie zamku w Gniewie w 1982 roku, „Zeszyty Naukowe Politechniki Gdańskiej. Architektura” 1987, z. 26, nr 407.
• Jarzebowski M., Die Residenzen der Preussischen Bischöfe bis 1525, Toruń 2007.
• Jarzęcka-Stąporek J., Kocińska M. K., Gród i krzyżacki zamek w świetle badań na stanowisku 1 przy ul. Grodzkiej 10-11 w Gdańsku, [w:] Paner H., Fundziński M. (red.), XVII Sesja Pomorzoznawcza, vol. 2: Od późnego średniowiecza do czasów nowożytnych, Gdańsk 2013.
• Jerka J., Maubolf R., Nawrocki Z., Ostróda – zamek. Inwentaryzacja architektoniczna, 1967, dokumentacja w archiwum WUOZ w Olsztynie, delegatura w Elblagu, sygn. E/9667.
• Jóźwiak S., Centralne i terytorialne organy władzy zakonu krzyżackiego w Prusach w latach 1228-141. Rozwój – przekształcenia – kompetencje, Toruń 2001.
• Jóźwiak S., Trupinda J., Budowa krzyżackiego zamku komturskiego Ragnecie w końcu XIV – na początku XV wieku, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 2009, nr 3/4.
• Jóźwiak S., Trupinda J., Organizacja życia na zamku krzyżackim w Malborku w czasach wielkich mistrzów (1309-1457), Malbork 2011.
• Jóźwiak S., Trupinda J., Uwagi na temat sposobu wznoszenia murowanych zamków krzyżackich w państwie zakonnym w Prusach w końcu XIV – pierwszej połowie XV wieku, „Komunikaty Warmińsko-Mazurskie” 2011, nr 2 (272).
• Kąsinowski A., Źródła materialne historii budowy kaplicy NMP, [w:] Dobry A. (red.), Spotkania malborskie im. Macieja Kilarskiego, cz. 1-3, Malbork 2010.
• Kurdwanowski M., Starski M., Człuchów (zamek), woj. pomorskie. Badania w roku 2011, „Światowid” 2011, t. 9 (50), fasc. B.
• Kurdwanowski M., Starski M., Zamek w Człuchowie. Historia – Architektura – Archeologia, Człuchów, Warszawa 2015.
• Łodyńska-Kosińska M., Geometria architektów gotyckich, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki” 1964, t. 9, z. 2.
• Madeja-Kulecka U., Pietkun M., Kurnatowicz-Walde B., Dokumentacja badań architektonicznych, t. 1-2, Olsztyn 1986, dokumentacja w archiwum WUOZ w Olsztynie, sygn. 2304.
• Mroczko T., Arszyński M. (red.), Architektura gotycka w Polsce, t. 2, Katalog zabytków, Warszawa 1995.
• Polakowski F., Zamek w Świeciu n/Wisłą – woj. bydgoskie. Inwentaryzacja – uaktualnienie architektura, mps w zbiorach Archiwum WKZ w Bydgoszczy.
• Pospieszny K., Domus Malbork. Zamek krzyżacki w typie regularnym, Toruń 2014.
• Pospieszny K., Gotyckie krużganki zamku wysokiego w Malborku. Zagadnienia rekonstrukcji formy architektonicznej na tle dziejów budowy krzyżackiego domu konwentualnego do około roku 1300, [w:] Skibiński S. (red.), Zabytkoznawstwo i konserwatorstwo – Materiały ze zjazdu absolwentów UMK w Toruniu, Toruń 14–15.11.1985, „Biblioteka Muzealnictwa i Ochrony Zabytków”, Seria B, t. 81, Warszawa 1987.
• Schmid B., Die Burgen des Deutschen Ritterordens in Preuβen, Berlin 1938.
• Sławiński I., Zamek w Golubiu, Warszawa, Poznań, Toruń 1976.
• Starski M., Archeologia o zamku wysokim w Człuchowie, [w:] Monikowska K. (red.), Wokół człuchowskiego wzgórza zamkowego od XIV do XX wieku. Architektura, administracja, polityka. Materiały z konferencji w dniu 22 stycznia 2016 r., Człuchów 2016.
• Starski M., Człuchów (zamek), woj. pomorskie. Badania w latach 2009-2010, (Pl. 96-99), „Światowid” 2009-2010, t. 8 (49), fasc. B.
• Starski M., Kurdwanowski M., Badania archeologiczne zamku krzyżackiego w Człuchowie w 2008 roku, „Merkuriusz Człuchowski” 2008, nr 4 (58).
• Steinbrecht C., Die Baukunst des Deutschen Ritterordens in Preussen, Bd. IV: Die Ordensburgen der Hochmeisterzeit, Berlin 1920.
• Studium Podyplomowe Konserwacji Zabytków Politechniki Warszawskiej, Ostróda – zamek. Badania architektoniczne – rozwarstwienia, 1974, dokumentacja w archiwum WUOZ w Olsztynie, delegatura w Elblagu, sygn. E/9670.
• Studium Podyplomowe Konserwacji Zabytków Politechniki Warszawskiej, Ostróda – zamek. Wnioski z badań architektonicznych zamku, 1974, dokumentacja w archiwum WUOZ w Olsztynie, delegatura w Elblagu, sygn. E/9672.
• Torbus T., Die Konventsburgen in Deutschordensland Preussen, München 1998.
• Torbus T., Zamki konwentualne państwa krzyżackiego w Prusach, Gdańsk 2014.
• Tytus-Wańkowska J., Ostróda – zamek. Badania architektoniczne – wnioski konserwatorskie i wytyczne do projektowania architektonicznego, Olsztyn 1977, dokumentacja w archiwum WUOZ w Olsztynie, delegatura w Elblągu, sygn. E/9678.
• Wasik B., Budownictwo zamkowe na ziemi chełmińskiej (od XIII do XV wieku), Toruń 2016.
• Wasik B., Metoda projektowania zamków konwentualnych na ziemi chełmińskiej. Przyczynek do badań nad zastosowaniem kwadratury w krzyżackim budownictwie zamkowym, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki” 2013, t. 58, z. 4.
• Wasik B., Parchamy zamków krzyżackich – technika budowy i zabudowania, „Komunikaty Mazursko-Warmińskie” 2015, nr 2 (288).
• Wasik B., Wstępne sprawozdanie z badań archeologiczno-architektonicznych zamku w Lipienku (stan. 1), Toruń 2018, mps w archiwum WUOZ w Toruniu.
• Wasik B., Zamek w Radzyniu Chełmińskim. Technika i etapy budowy, „Ochrona Zabytków” 2015, z. 1.
• Wasik B., Zamek w Świeciu. Topografia i technika budowy zamku krzyżackiego, „Komunikaty Mazursko-Warmińskie” 2018, nr 2 (w druku).
• Wasik B., Wiewióra M., Próba rekonstrukcji układu przestrzennego zamku wysokiego (domu konwentu) w Kowalewie Pomorskim na podstawie źródeł historycznych i najnowszych wyników badań archeologiczno-architektonicznych, „Wiadomości Konserwatorskie” 2016, nr 45.
• Wilde T., Architektura zamków wschodniego pogranicza państwa krzyżackiego w świetle badań architektoniczno-archeologicznych, „Rocznik Przedsiębiorstwa Państwowego Pracownie Konserwacji Zabytków” 1987 (wyd. 1988), z. 2.
• Wilke G., Sprawozdanie z badań archeologiczno-architektonicznych prowadzonych w 1969 roku na domniemanym (II) grodzisku pomorskim oraz zamku pokrzyżackim w Świeciu n. Wisłą, „Komunikaty Archeologiczne” 1972, t. 1.
• Wółkowski W., Zamek biskupów warmińskich w Lidzbarku Warmińskim – dzieje budowlane i problemy konserwatorskie, Olsztyn 2016.
• Wyrobisz A., Budownictwo murowane w Małopolsce w XIV i XV wieku, „Studia z Dziejów Rzemiosła i Przemysłu” 1963, t. 3.

Identifiers

ISSN

0029-8247