Nawiązania czy pożyczki na pograniczu polsko-wschodniosłowiańskim? Cz. II

• Authors: Rembiszewska Dorota Krystyna , Siatkowski Janusz

Title variants

EN

Continuations versus borrowings in the Polish-East Slavic borderland. II

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Rozróżnienie dawnych nawiązań i zapożyczeń na pograniczu polsko-wschodniosłowiańskim nie zawsze jest łatwe. Przedstawiony materiał przedstawia się bardzo różnorodnie. W odniesieniu do pewnych wyrazów można stwierdzić bezspornie pożyczkę wschodniosłowiańską (np. koromysło, koleśnik ‘kołodziej’, korowaj) oraz wskazać źródło zapożyczenia (np. odliga, otliga ‘odwilż’), a w przypadku innych trudno ustalić bezpośrednie źródło zapożyczenia (np. oładki ‘placki’). Wśród wyrazów notowanych na pograniczu wschodniosłowiańskich znajdziemy takie (np. plośna ‘stopa’), których zasięg w gwarach polskich wydaje się wskazywać na możliwość wpływu ruskiego, jednakże ich polska postać fonetyczna przemawia raczej za rodzimością i należy tu przyjąć dawne nawiązanie. Mamy także do czynienia z wyrazami ogólnosłowiańskimi, gdzie powstaje wątpliwość, czy w języku polskim jest to zapożyczenie, czy w grę wchodzi dawne nawiązanie obejmujące wschodnią Słowiańszczyznę i wschodnią Polskę – tak jak w przypadku mielnika ‘młynarza’. Inny przykład funkcjonowania wyrazów na pograniczu stanowią pożyczki wschodniosłowiańskie, które uległy polonizacji fonetycznej (np. ciełuszka, całuszka ‘kromka chleba odkrojona z początku lub z końca bochenka’).

Keywords

EN

Slavic dialectology; Slavic language contacts; Dialectal geography; Mazovia; Podlasie; Lubelskie Voivodship; Lesser Poland

• Publisher: Committee on Slavic Studies, Polish Academy of Sciences
• Journal: Rocznik Slawistyczny
• Year: 2017
• Volume: 66
• Pages: 27-64

Contributors

author

Rembiszewska Dorota Krystyna

• Instytut Slawistyki, Polska Akademia Nauk

author

Siatkowski Janusz

• Uniwersytet Warszawski

References

• AGB – Atlas gwar bojkowskich, 1980–1991, oprac. głównie na podstawie zapisów S. Hrabca przez Zespół Instytutu Słowianoznawstwa PAN pod kier. J. Riegera, t, 1–8, Wrocław.
• AGM, 1971–1992, Atlas gwar mazowieckich, t. 1 opr. H. Horodyska-Gadkowska, A. Strzyżewska-Zaremba, t. 2–10 opr. A. Kowalska, A. Strzyżewska-Zaremba, Wrocław.
• AGWB, 1980–2012, Atlas gwar wschodniosłowiańskich Białostocczyzny, t. 1, pod red. S. Glinki, A. Obrębskiej-Jabłońskiej, J. Siatkowskiego, Wrocław, t. 2–3, pod red. S. Glinki, Wrocław; t. 4–10 pod red. I. Maryniakowej, Warszawa.
• Ananiewa, 1986 – Ананьева Н. Е., Тексты из деревни Матькоацы (Украинская ССР), [w:] Studia nad polszczyzną kresową, t. 4, pod red. J. Riegera, W. Werenicza, Wrocław, s. 109–112.
• Andrulewicz M., 2000, Moje zainteresowania słownictwem regionalnym, [w:] Polszczyzna Mazowsza i Podlasia. Badanie dziedzictwa kulturowego, red. B. Falińska, B. Bartnicka, A. Kowalska, H. Sędziak, Łomża, s. 145–148.
• Arct M., 1955 [1929], Słownik ilustrowany języka polskiego. Reprint wydania trzeciego, Warszawa.
• AtlKiel, 1962–1968, Dejna K., Atlas gwarowy województwa kieleckiego, z. 1–6, Łódź.
• AUM – Атлас украïськой мови, гол. ред. колегії І. Г. Матвіяс, т. I–III, Киïв 1984–2001.
• Bajarz polski 1862, Bajarz polski. Baśni powieści i gawędy, opowiedział J. Gliński, Wilno.
• Bandtkie J. S., 1806, Vollständiges polnisch-deutsches Wörterbuch zum Handgebrauch für Deutsche und Polen, Breslau.
• Bańkowski A., 2000, Etymologiczny słownik języka polskiego, t. 1–2, Warszawa.
• Bartnicka B., 1996, O języku Henryka Rzewuskiego, Kielce : Warszawa.
• BASRJ, 2005, Большой академический словарь русского языка, t. 3: Во – Вящий, ред. Л. И. Балахонова, Н. В. Соловьев, Москва.
• Bączkowska G., 1988, Korowaj, „Etnolingwistyka”, t. 1, s. 79–99.
• BER, 1971–, Бългapcкu eтимoлoгичeн речник, ред. Вл. Георгиев (И. Дуриданов, М. Рачева, Т. А. Тодоров), София.
• Białuński G., 2001, Przemiany społeczno-ludnościowe południowo-wschodnich obszarów Prus Krzyżackich i Książęcych, Olsztyn 2001.
• Brückner A., 1990, Słownik etymologiczny języka polskiego, Warszawa.
• Brzezina M., 1986, Polszczyzna Żydów, Warszawa : Kraków.
• Cechosz-Felczyk I., 2004, Słownictwo gwary Oleszkowiec i Hreczan (Greczan) na Podolu, Kraków.
• Chodźko I., 1875–1876, Pisma, t. 1–6, Wilno.
• Czyżewski F., 1986, Zapożyczenia ukraińskie w gwarach b. powiatu włodawskiego, „Studia nad polszczyzna kresową”, t. 4, Wrocław, s. 81–107.
• Dal, 1955–1956, Даль Вл., Толковый словарь живого великорусского языка, т. 1–4, Москва.
• Dejna K., 1956, Gwara Milna, „Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego”, t. 4, s. 5–41.
• Dejna K., 1977, Słownictwo ludowe z terenu byłych województw kieleckiego i łódzkiego, „Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego” (K), t. 23, s. 147–290.
• Deszkiewicz J. N., 1846, Gramatyka języka polskiego, Rzeszów.
• ESBM, 1978–, Этымалагічны слоўнік беларускай мовы, рэд. В. У. Мартынаў, Мінск.
• ESSJ, 1964–, Этимологический словарь славянских языков. Праславянский лексический фонд, ред. О. Н. Трубачев (А. Ф. Журавлев), Москва.
• ESUM, 1982–2012, Етимологічний словник української мови, ред. О. С. Мельничук, т. 1–6, Київ.
• Gloger Z., Korowaj. Wspomnienie lat dziecinnych, „Kronika Rodzinna” 1875, nr 16, s. 251–252.
• Gura 1999, Гура А. В., Каравай, [w:] Славянские древности: Этнолингвистический словарь, под общ. ред. Н. И. Толстого, т. 2: Д (Давать) – К (Крошки), Москва, с. 461–466.
• Harhala W., 1931, Gwara polska okolic Komarna, „Lud Słowiański”, t. 2, s. 55–91, 156–177.
• Hinze F., 1972, Die Namen Scharmützel, Schermützel, Zermützel, Schermeisel und ihre Deutung, “Zeitschrift für Slawistik”, Bd. 17, s. 19–24.
• Hrabec S., 1955, O polskiej gwarze wsi Duliby w byłym powiecie buczackim, „Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego”, t. 3, s. 31–76.
• Hrinč, 1907–1909, Грінченко Б., Словарь української мови, т. 1–4, Київ.
• HSBM, 1982–, Гістарычны слоўнік беларускай мовы, рэд. А. Жураўскі, Мінск.
• Hut-Mytnik I., 2007, Nazwy zawodów w antroponimii dawnego Wołynia (XVI–XVII w.), „Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego”, t. 52, s. 35–45.
• Ivanov, Toporov, 1974: Иванов В. В, Топоров В. Н., К символике коровая в связи с происхождением коровайного обряда, [w:] iidem, Исследования в области славянских древностей. Лексические и фразеологические вопросы реконструкции текстов, Москва, с. 243–258.
• Jg, 1835–1839, Jungmann J., Slovník česko-německý, d. 1–5, Praha.
• Kaczkowski Z., 1899, Mój pamiętnik z lat 1833–1843, Lwów.
• Kętrzyński W., 1882, O ludności polskiej w Prusiech niegdyś krzyżackich, Lwów.
• Kolberg O., 1890, Mazowsze. Obraz etnograficzny, t. 5: Podlasie, Kraków.
• Kondratiuk M., 1974, Nazwy miejscowe południowo-wschodniej Białostocczyzny, Wrocław.
• Kostecka-Sadowa A., 2015, Rzeczownikowe zapożyczenia wschodniosłowiańskie w gwarach polskich, Kraków.
• Kott F. Š., 1878–1893, Česko-německý slovník, zvláště gramaticko-frazeologický, d. 1–7, Praha.
• Kraszewski I. J., Stara baśń, https://wolnelektury.pl/katalog/lektura/stara-basn-tom-trzeci.html#sec273, [dostęp 12.02.2017].
• Kremer A., 1999, Słowniczek prowincjonalizmów podolskich ułożony w Kamieńcu Podolskim w roku 1863, [w:] Język polski dawnych Kresów Wschodnich, t. 2: Studia i materiały, pod red. J. Riegera, Warszawa, s. 260–334.
• Kubiak/Kubiak, 1981, Kubiak I., Kubiak J., Chleb w tradycji ludowej, Warszawa.
• Kupiszewski W., 1969, Słownictwo meteorologiczne w gwarach i historii języka polskiego, Wrocław : Warszawa.
• Kuryłowicz B. I., 2005, Język polski w szesnastowiecznych księgach miejskich Knyszyna, Białystok.
• Kurzowa Z., 1985, Polszczyzna Lwowa i Kresów południowo-wschodnich do 1939 roku, Warszawa : Kraków.
• Kurzowa Z., 1993, Język polski Wileńszczyzny i kresów północno-wschodnich XVI–XX w., Warszawa : Kraków.
• LAB, 1993–1998, Лексічны атлас беларускіх народных гаворак у пяці тамах, рэд. М. В. Бірыла, Ю. Ф. Мацкевіч, Мінск.
• Leśmian B., 1936, W lesie, [w:] tenże, Napój cienisty, https://wolnelektury.pl/katalog/lektura/napoj-cienisty, [dostęp 12.03.2017].
• Linde M. S. B., 1854–1860, Słownik języka polskiego, t. 1–6, Lwów, wyd. 3. fotooffsetowe, Warszawa 1951.
• Lwów 2015, Słownictwo gwarowe przesiedleńców z Ukrainy. Słownik porównawczy kilku wsi we Lwowskiem, z materiałów zebranych pod kierunkiem W. Paryla, opracowany przez K. Czarnecką, D. A. Kowalską, E. Rudolf-Ziółkowską, pod red. K. Czarneckiej, D. A. Kowalskiej, Kraków.
• Łesiów M., 1957, System fonetyczny gwary hutniańskiej, „Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego”, t. 5, s. 131–153.
• Łętowski A., 1915, Miłujmy język ojczysty. Błędy nasze. Rzecz o czystości języka polskiego na Litwie, Wilno.
• Łopaciński H., 1899, Przyczynki do nowego słownika języka polskiego, „Prace Filologiczne”, t. 5, s. 681–976.
• Miklosich F., 1862–1865, Lexicon palaeoslovenico-graeco-latinum, Vindobonae.
• Minikowska T., 1980a, Wyrazy ukraińskie w polszczyźnie literackiej XVI w., Warszawa.
• Minikowska T., 1980b, O rutenizmach leksykalnych w „Libri Legationum”, „Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej”, t. 19, s. 59–75.
• Moraczewski J., 1853, Dzieje Rzeczypospolitej Polskiej dalszy ciąg siedemnastego wieku, Poznań.
• Moszyński K., 1936, Atlas kultury ludowej w Polsce, zesz. 3, Kraków.
• Naruszewicz A. S., 1786, Historia narodu polskiego, Warszawa.
• Nikolski, 1956: Никольский Н. М., Происхождение коровайного ритуала, [w:] tenże, Происхождение и история белорусской свадебной обрядности, Минск, с. 175–195.
• NMP, 1996–, Nazwy miejscowe Polski, pod red. K. Rymuta, Kraków.
• Okoniowa J., 2016, Materiały rękopiśmienne Zygmunta Glogera. Przyczynek do XIX-wiecznych badań nad językiem i kulturą Podlasia, [w] Słowiańskie słowniki gwarowe – tradycja i nowatorstwo, pod red. D. K. Rembiszewskiej, Łomża: Warszawa, s. 173–182.
• OLA VI, 2007, Общеславянский лингвистический атлас. Серия лексико-словообразовательная, t. 6: Домашнее хозяйство и приготовление пищи, ред. Т.И. Вендина, Москва.
• OLA VIII, 2003, Общеславянский лингвистический атлас. Серия лексико-словообразовательная, t. 8: Профессии и общественная жизнь; Ogólnosłowiański atlas językowy. Seria leksykalno-słowotwórcza, t. 8: Zawody i życie społeczne, red. J. Basara, J. Siatkowski, A. Basara, Warszawa.
• OLA IX – Общеславянский лингвистический атлас. Серия лексико-словообразовательная, вып. 9. Человек. Ogólnosłowiański atlas językowy, Seria leksykalno-słowotwórcza, t. 9. Człowiek, 2009, red. J. Siatkowski, J. Waniakowa, Kraków.
• Ostrowski B., 1991, Plośna ‘stopa’ – gwarowy archaizm leksykalny?, „Język Polski”, rocz. 71, s. 239–242.
• Ožegov, 2008: Ожегов С. И., Словарь русского языка, 25-е изд., под ред. Л. И. Скворцова, Москва.
• PAE, 1971: Polski atlas etnograficzny, red. J. Gajek, t. 4, Warszawa.
• Paryl W., 2004, przy współpracy Mirosławy Mieszczankowskiej, Słownik gwary przesiedleńców ze wsi Tuligłowy koło Komarna, Kraków.
• Parylak P., 1977, Prowincjonalizmy mowy polskiej w Drohobyczu i jego okolicach [1877], [w:] Język polski dawnych Kresów Wschodnich, t 2: Studia i materiały, pod red. J. Riegera, Warszawa, s. 341–363.
• Pelcowa H., 2001, Interferencje leksykalne w gwarach Lubelszczyzny, Lublin.
• Popowska-Taborska H., 1968, Kaszubskie čeřep, čermǝsłǝ polską wersją czerepa i koromyseł, „Slavia Orientalis”, t. 17, s. 369–370.
• Pracki W., 1907, O mowie wsi Turowa, „Prace Filologiczne”, t. 6, s. 187–276.
• Radziwiłł H. F., 1998, Diariusze i pisma różne, wstęp i oprac. M. Brzezina, Warszawa.
• Rembiszewska D. K., Kartoteka gwarowa z Mazowsza i Podlasia z badań terenowych, 1993–2015.
• Rembiszewska D. K., 2007, „Słownik dialektu knyszyńskiego” Czesława Kudzinowskiego, Łomża.
• Rembiszewska D. K., Siatkowski J., (w druku), Ze wschodniosłowiańskich reliktów leksykalnych – hreczka, racuchy i chabor. Referat na konferencji „Актуальнi питання сучасної дiалектологiї: Засiдання 15: Дiалект i пам’ятка”, Lwów 1–3 X 2015.
• Rembiszewska D. K., Siatkowski J., (w druku), Wschodniosłowiańskie relikty leksykalne w nazwach uprzęży i wozu. Referat na konferencji „Трансформацiя дiалектного континууму i проблеми лiнгвоекологiї. До 30-рiччя Чорнобильсбкої трагедiї”, Kijów 11–12 IV 2016.
• Rembiszewska D. K., Siatkowski J., 2016, Nawiązania czy pożyczki na pograniczu polsko-wschodniosłowiańskim?, „Rocznik Slawistyczny”, t. 65, s. 67–87.
• Rieger J., 2014, Słownictwo polszczyzny gwarowej na Brasławszczyźnie, Warszawa.
• Rodziewiczówna M., 1914, Młyn Archipa, Warszawa, https://pl.wikisource.org/wiki/M%C5%82yn_Archipa, [dostęp 26.01.2017].
• RóżnSłow, 2015, Maryniakowa I., Rembiszewska D. K., Siatkowski J., Różnojęzyczne słownictwo gwarowe Podlasia, Suwalszczyzny i północno-wschodniego Mazowsza, Warszawa.
• RSHJ, 1959–, Речник српскохрватског књижевног и народног језика, Београд.
• Sawaniewska-Mochowa Z., 2002, Ze studiów nad socjolektem drobnej szlachty kowieńskiej XIX wieku, Bydgoszcz.
• SDRJ, 1988–, Словарь древнерусского языка (XI–XIV вв.), ред. Р. И. Аванесов, Москва.
• SEK, 1994–2010, Boryś W., Popowska-Taborska H., Słownik etymologiczny kaszubszczyzny, t. 1–6, Warszawa.
• SGKP, 1880–1902, Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. 1–15, Warszawa.
• SGPA, 1977–, Słownik gwar polskich, opr. przez Zakład Dialektologii Polskiej Instytutu Języka Polskiego PAN w Krakowie pod kier. M. Karasia, od t. 2. pod kier. J. Reichana, od t. 6 pod kier. J. Okoniowej, Wrocław.
• SGPK, 1900–1911, Karłowicz J., Słownik gwar polskich, t. 1–6, Kraków.
• Siatkowski J., 2005, Słowiańskie nazwy wykonawców zawodów w historii i dialektach, Warszawa.
• Siatkowski J., 2010, Zanikanie elementów wschodniosłowiańskich w polskich dialektach peryferyjnych, [w:] Język polski – wczoraj, dziś, jutro, pod red. B. Czopek-Kopciuch i P. Żmigrodzkiego, Kraków, s. 367–373.
• Siatkowski J., 2012, Słowiańskie nazwy części ciała w historii i dialektach, Warszawa.
• Siatkowski J., 2014, Słowiańskie nazwy ‘stopy’, ‘podeszwy’ oraz ‘śladu stopy’ w świetle gwarowych i źródeł historycznych, „Acta Universitatis Wratislaviensis” nr 3578. „Slavica Wratislaviensia” 159: Wyraz i zdanie w językach słowiańskich 8. Opis, konfrontacja, przekład, pod red. I. Łuczków i M. Sarnowskiego, Wrocław, s. 427–449.
• Siatkowski J., 2016, Przydatność regionalnych słowników i opracowań w interpretacji materiałów Ogólnosłowiańskiego atlasu językowego, [w:] Słowiańskie słowniki gwarowe – tradycja i nowatorstwo, red. D. K. Rembiszewska, Warszawa, s. 235–244.
• Sienkiewicz H., Pan Wołodyjowski, https://wolnelektury.pl/katalog/lektura/pan-wolodyjowski.html#sec1152.
• SJPD, 1958–1969 [przedruk elektroniczny 1997], Słownik języka polskiego, pod red. W. Doroszewskiego, t. 1–11, Warszawa.
• SJS, 1966–1997, Slovník jazyka staroslověnského, red. J. Kurz, Z. Hauptová, d. 1–4, Praha.
• Skok P., 1971–1974, Etimologijski rječnik hrvatskoga ili srpskoga jezika, d. 1–4, Zagreb.
• Sławski SE, 1952–1982, Sławski F., Słownik etymologiczny języka polskiego, t. 1–5, Kraków.
• Słowacki J., Sen srebrny Salomei, https://wolnelektury.pl/katalog/lektura/slowacki-sen-srebrny-salomei.html#sec745, [dostęp 12.03.2017].
• SłPogr, 1979–1986, Слоўнік беларускіх гаворак паўночна-заходняй Беларусі і яе пагранічча, т. 1–5, рэд. Ю. Ф. Мацкевіч, Мінск.
• Smoczyński W., 2007, Słownik etymologiczny języka litewskiego, Wilno.
• Smułkowa 2009, Brasławszczyzna. Pamięć i współczesność, t. 2: Słownictwo dwujęzycznych mieszkańców rejonu (Słownik brasławski), red. nauk. E. Smułkowa, Warszawa.
• SOWM, 1987–, Słownik gwar Ostródzkiego, Warmii i Mazur, opr. przez Pracownię SGOWM Zakładu Językoznawstwa PAN w Warszawie, pod red. Z. Stamirowskiej i H. Perzowej, Wrocław : Warszawa : Kraków.
• SP XVI, 1966–, Słownik polszczyzny XVI wieku, red. M. R. Mayenowa (F. Pepłowski, K. Mrowcewicz), Wrocław.
• SrezMat 1893–1912, Cрезневский И. И., Материалы для Словаря древнерусского языка, т. 1–3, Санкт-Петербург.
• SRJ XI–XVII, 1975–, Словарь русского языка XI–XVII вв., ред. С. Г. Бархударов (Ф. П. Филин, Д. Н. Шмелев, Г. А. Богатова, В. Б. Крысько), Москва.
• SRJ XVIII, 1984–, Словарь русского языка XVIII века, ред. Ю. С. Сорокин (З. М. Петрова), Ленинград (Санкт-Петербург).
• SRNG, 1965–, Словарь русских народных говоров, составил (с 2-ого тома гл. ред.) Ф. П. Филин (Ф. П. Сороколетов, С. А. Мызников), Москва : Ленинград : Санкт-Петербург.
• SSNO, 1950–1965, Słownik staropolskich nazw osobowych, pod red. W. Taszyckiego, t. 1–7, Wrocław.
• SSRLJ, 1950–1965, Словарь современного русского литературного языка, ред. Ф. П. Филин, т. 1–17, Москва : Ленинград.
• SStp, 1953–2004, Słownik staropolski, red. S. Urbańczyk, t. 1–11, Warszawa : Kraków.
• SSUM, 1977–1978, Словник староукраїнської мови XIV–XV ст., ред. Л. Л. Гумецька, т. 1–2, Київ.
• SUM, 1970–1980, Словник української мови, ред. І. К. Білодід, т. 1–11, Київ.
• SUM XVI–XVII, 1994–, Словник української мови XVI–першої половини XVII ст., ред. Д. Гринчишин, Львiв.
• Sumcov, 1996: Сумцов Н. Ф., Символика славянских обрядов, Москва.
• Sumcov, 1885: Сумцов Н. Ф., Хлеб в обрядах и песнях, Харьков.
• SW, 1908–1927, Słownik języka polskiego, ułożony pod red. J. Karłowicza, A. Kryńskiego, W. Niedźwiedzkiego, t. 1–8, Warszawa (tzw. Słownik warszawski).
• SWil, 1861, Słownik języka polskiego, wypracowany przez A. Zdanowicza, M. Bohusza Szyszkę i in., t. 1–2, Wilno (tzw. Słownik wileński).
• SXVII–XVIII, 1999–, Słownik języka polskiego XVII w. i 1. połowy XVIII wieku, Kraków: Instytut Języka Polskiego PAN.
• Sychta B., 1967–1976, Słownik gwar kaszubskich na tle kultury ludowej, t. 1–7, Wrocław : Warszawa : Kraków : Gdańsk.
• Szcześniak K., 1994, „Teka Toruńska” Marcina Giersza. Analiza materiału nazewniczego, Gdańsk.
• Szymczak SJP, 1978–1981, Słownik języka polskiego, red. M. Szymczak, t. 1–3, Warszawa.
• Tarnacki J., 1939, Studia porównawcze nad geografią wyrazów (Polesie – Mazowsze), Warszawa.
• Tarnopol 2007, Słownictwo gwarowe przesiedleńców z Ukrainy. Słownik porównawczy kilku wsi w Tarnopolskiem, z materiałów zebranych pod kierunkiem W. Paryla, opracowany przez K. Czarnecką, D. Kowalską, E. Rudolf-Ziółkowską, pod red. J. Riegera, Kraków.
• Tołstoj L., Wojna i pokój, Gródek 1894, tłumacz anonimowy, https://pl.wikisource.org/wiki/Wojna_i_pok%C3%B3j_%28To%C5%82stoj,_1894%29/Tom_III/XVIII, [dostęp 26.01.2017].
• TSBM, 1977–1984, Тлумачальны слоўнік беларускай мовы, пад рэд. К. К. Атраховіча, К. Крапівы, т. 1–5, Мінск.
• Trubačev, 1974: Трубачев О. Н., Наблюдения по этимологии лексических локализмов (славянские этимологии 48–52) 52. Праслав. диал. *kъrmyslъ/*čьrmyslъ, „Этимология 1972”, Москва, s. 35–41.
• Turska H., 1930 [1983], Język polski na Wileńszczyźnie, [w:] Wilno i ziemia wileńska. Zarys monograficzny, Wilno 1930. Przedruk: Studia nad polszczyzna kresową, t. 2, Wrocław 1983, s. 19–121.
• Turska H., 1982, O powstaniu polskich obszarów językowych na Wileńszczyźnie, „Studia nad polszczyzna kresową”, t. 1, Wrocław.
• USJP, 2003, Uniwersalny słownik języka polskiego, pod red. S. Dubisza, t. 1–4, Warszawa.
• Vasmer, 1964–1973, Фасмер М., Этимологический словарь русского языка. Перевод с нем. и дополнения О. Н. Трубачева, т.1–4, Москва.
• Walicki A., 1886, Błędy nasze w mowie i piśmie ku szkodzie języka polskiego popełniane oraz prowincjonalizmy, wyd. 3, Kraków : Warszawa.
• Werenicz 1990: Веренич В.Л., Польско-белорусское языковое взаимодействие (На материале мазурского островного говора в Полесье), „Studia nad polszczyzną kresową”, т. 5, с. 7–141.
• Węgorowska K., 2000, Słownictwo wileńskie na Pomorzu Zachodnim, Zielona Góra.
• Wójcicki K., 1842, Zarysy domowe, t. 2, Warszawa.
• Zaleski J., 1969, Język Aleksandra Fredry, cz. 1: Fonetyka, Wrocław.
• Zdancewicz T., 1975, [Odpowiedź na ankietę], [w:] Беларуска-польскія ізалексы: матэрыялы для абмеркавання, адказны за вып. Г. А. Цыхун, Мінск, c. 32–41.
• Zdaniukiewicz A., 1972, Gwara Łopatowszczyzny. Fonetyka, fleksja, słownictwo, Wrocław.