Forms of piety among members of religious confraternities in Krakow in the early modern period

• Authors: Bruździński Andrzej

Title variants

PL

Formy pobożności członków bractw religijnych w nowożytnym Krakowie

• Languages of publication: EN PL

Abstracts

EN

The author analyses forms of piety among Krakow religious confraternities, both those which originated already in the Middle Ages and those from the post-Trent epoch. There were dozens of confraternities in the early modern Krakow. The author was able to trace back 36 religious confraternities, active in as many as 51 communities. The article shows that almost every member of each stratum of the urban community, from the patriciate to the commoners, belonged to a religious confraternity of sorts. Confraternities had many functions, but the religious education of Krakow inhabitants was the most significant. In each subsection the author presents various forms of fraternal piety, namely: Christ-centric piety, pneumahagic piety, Marian piety, the worship of angles and saints, as well as the eschatological dimension. Towards the end, the article contains briefly characterises the charitable activities of religious confraternities. The author concludes that religious confraternities played an important role in building the Catholic awareness of the society, and the fraternal piety was indeed a basis and a catalyst of the growth of the city of Krakow.

PL

Autor analizuje formy pobożności krakowskich bractw religijnych, zarówno tych, które powstały jeszcze w średniowieczu, jak i tych z epoki potrydenckiej. W nowożytnym Krakowie działało kilkadziesiąt bractw. Autorowi udało się potwierdzić źródłowo 36 religijnych konfraterni działających wówczas w 51 wspólnotach. Artykuł pokazuje, że niemal każdy członek poszczególnych warstw społeczności miejskiej, od bogatego patrycjatu poczynając, a na ubogim plebsie kończąc, należał do bractw religijnych. Bractwa miały wiele funkcji, jednak jedną z ważniejszych było wychowanie religijne społeczeństwa Krakowa. Autor w podrozdziałach przedstawia różne formy pobożności brackiej: pobożność chrystocentryczną, pobożność pneumahagijną, pobożność maryjną, kult aniołów i świętych, jak również jej wymiar eschatologiczny. W ostatniej części artykułu scharakteryzowana została także działalność charytatywna bractw religijnych. Na zakończenie autor dochodzi do konkluzji, że bractwa religijne odgrywały istotną rolę w budowie katolickiej świadomości społeczeństwa, natomiast sama pobożność bracka była niewątpliwie podłożem i katalizatorem rozwoju Krakowa.

Keywords

EN

piety; religious confraternities; Krakow; Middle Ages; post-Trent epoch

PL

pobożność; bractwa religijne; Kraków; średniowiecze; epoka potrydencka

• Publisher: Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie
• Journal: Folia Historica Cracoviensia
• Year: 2015
• Volume: 21
• Pages: 103-146

Dates

published

2015

Contributors

author

Bruździński Andrzej

• Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie

References

• Primary sources
• Acta Ecclesiæ Mediolanensis ab eius initiis usque ad nostram aetatem operaet studio, vol. 2: Acta Ecclesiae Mediolanensis a Sancto Carolo Cardinali Sanctae Praxedis Archiepiscopo condita Federici Card. Boromaei archiepiscopi Mediolani jussuundi que diligentius collectae tedita, part. 1: Concilia provincialia – Concilium provinciale Mediolanenese V (a. 1579), ed. A. Ratti, Mediolani 1890.
• Alberti Bolognetti Nuntii Apostolici in Polonia epistolae et acta 1581–1585, part 1: 1581–1582, ed. L. Boratyński, E. Kuntze, C. Nanke, Cracoviae 1923/1933 (Monumenta Poloniae Vaticana, 5).
• Andrzejowicz W., OP, Ogród Różanny abo opisanie porządne dwu szczepów wonnej Róży Hierychuntskiej, t.j. o dwu świętych Różańcach dwojga bractw błogosław[ionej] Panny Maryey Naświęt. Imienia Pana Jezusowego w zakonie kaznodziejskim wszczepionych. Kwoli braciey y promotorom oboyga Bractw świętych. Przez WO. Br. Waleryana Lith. presidenta Bractw pomienionych tegoż zakonu, Kraków 1627, w druk. Franc. Cezarego.
• Archive of Metropolitan Curia in Krakow, rkps AV, t. 28: Acta visitationis Ecclesiarum Parochialium tum Capellarum, Oratoriorum Hospitalium Confraternitatum ac aliorum piorum locorum intra et extra Civitatem Cracoviensem consistent. Vigore literarum specialis commissionis […] D. Andreae Stanislai Kostka in Załuskie Załuski […] Episcopi Cracoviensi […] per Hyacinthum Łopacki Can. et Archip. Crac[oviensem] […] visitatorem in Anno Domini 1748 et sequen. conscripta.
• Bractwa Miłosierdzia w Krakowie u s. Barbary zaczętego roku Pańskiego 1584. dnia siódmego miesiąca października ordynacye. Na cześć Panu Bogu i rozmnożenie miłosiernych uczynków, Kraków 1819.
• Bractwo Zophiey S. w Krakowie z dawna fondowane, y wielkimi Indulgentiami od Stolice Apostolskiey ubogacone, y przywileiami robowane. A poważnością ś. pamięci Jeo Mci X. Piotra Tylickiego Biskupa Krak. także Jego Mci X. Franciszka Synomety, naonczas Legata Apostolskiego confirmowane. Teraz z nowu do druku podane za powodem zakonników Fratrumde Poenitentia, SS. Martyrum, S. Mariaede Metri, de Urbe, sub regula S.Augustini militantium y za staraniem X. Justa Pomorskiego rectora tegoż Bractwa, y P. Walentego Gedzickiego Wiceger. Brackiego, Kraków 1627.
• Catechismus Romanus seu Catechismus ex decreto Concilii Tridentini ad parochos Pii Quinti Pont. Max. ius sue ditus. [Editio critica], ed. P. Rodríguez [et al.], Città del Vaticano–Pamplona 1989.
• Codicis iuris canonici fontes, t. 1: Concilia generalia – Romani Pontifices usque ad annum 1745, ed. P. Gasparri, Romae 1947.
• [Cyprianus a Sancta Maria], Skarb karmelitański. Skarb łask, przywilejów i odpustów Bractwa Szkaplerza Świętego Najświętszej Panny z Góry Karmelu, Poznań 2011 (Karmelitańska Tradycja Maryjna, 2).
• Dokumenty soborów powszechnych: tekst łaciński i polski (1511–1870). Lateran V, Trydent, Watykan I, t. 4, ed. A. Baron, H. Pietras, Kraków 2005.
• Duracz J., Pobvdka do Bractwa y Confraterniey Szkáplerzá od przeczystey y niepokaláney Pánny Máryey z Gory Kármelus dánego, Błogosłáwioneˇ Symonowi Stoczkiuszowi ieyże Zakonnikowi w Angliey mieszkájącemu. Karmelicie. Przez Brátá Jacka Dvracza, tegoż zakonu professá. Psalmo 123. Ecce quam bonum & quàm iucundum habitare (ego addo & orare) fratresinvnùm, Kraków 1610, w Drukarni Szymona Kempiniego.
• Dziewulski M., Nowy dar Ducha przenáyswiętszego Serce Jezusowe, sercá potrzebnym ofiárowáne w poniedziałek świąteczny, w dźień solemney bráctwá tegoż Naysłodszego Serca z Kośćioła Nayświętszey Maryi P. Wniebowźięćia fárnego Archipresbyterálnego Krákow: in Circulo, do Kośćiołá WW. Páńien teyże Nayśw: Matki Náwiedzenia, ná Biskupiu, Introdukcyi. Roku P. 1718. dniá 6. Czerwcá, pod czás ránieyszego Nabożeństwá, w pomienionym kośćiele Arehipresbyterálnym, Kazániem reprezentowane. A po tym Wielmoznemu Państwu W. J. M. P. Janowi z Kownat Komeckiemu, Burgrabiemu, y Regentowi Grodzkiemu Krákowskiemu, W. J. M. P. Annie z Kraszkowic Komeckiey, Burgrábiny, y Regentowy Grodzkiey Krákowskiey, Panstwu y Dobrodzieystwu dedykowane, przez X. Marcella Dziewulskiego, S. T. L. Kustoszá ná ten czás Lubelskiego, Káznodźieie Ordynáryuszá Krákow: Fránćiszkáná. Z pozwoleniem Zwierzchnośći Duchowney, także Przełożonych Zakonnych, do druku podane, Kraków 1720.
• Goldonowski A., Bractwa S. Anyoła Stroża od Oyca S. Vrbana VIII. za przyczyną świętey pamięci. Zygmunta III. Krola Polskiego &c. Oycom Zakonu Pawła Pierwszego Pustelnika nadanego […] Powinności, Artykuły, Ustawy […] przez W. X. Andrzeia Goldonowskiego […] zebrane y wydane, Kraków 1641, u Piątkowskiego.
• Gorny H. OESA, Arka pociechy albo Godzinki o Pocieszeniu Nayświętszey Panny Maryey wszytkim wiernym, osobliwie w Bractwie Paska Rzemiennego, Zakonu braci Eremitow Augustyna S. pod tytułem Pocieszenia N. M. P. będącym. Z pozwoleniem Starszych przez W. O. Honorata Gornego, Doktora Pisma S. tegoż Zakonu do druku podana, Kraków 1695, w Drukarni Mikołaja Alexandra Schedla J. K. M. ord. Typog.
• Januszowski J., Apostrophe, abo rzecz do Bractw Duchownych, [in:] Januszowski J., Navka vmierania chrzescianskiego. Także iako konaiącego Panu Bogu oddawać, y czego natenczas pilnować trzeba: Przy tym y przykłady o roskoszach niebieskich y mękach czyścowych y piekielnych: Częśćią z Włoskiego, częścią z łacińskiego na Polski ięzyk przełożone przez […] Do tegoż iest przyłożone Apostrophe do Bractw Duchownych, Kraków 1604, w Drukarni Łazarzowey, p. 349–367.
• Januszowski J., Nauka umierania chrześcijańskiego także iako konaiącego Panu Bogu oddawać i czego natenczas pilnować trzeba przy tym y przykłady o roskoszach niebieskich i mękach czyscowych, częścią z łacińskiego na polski ięzyk przełożone przez Księdza Archidyakona sądeckiego a teraz przez JP. Dadziboga Tomasza Tołoczkę Stolnika P[owia]tu Grodzień[skiego] do druku podana, Wilno 1695, w Druk. Akad.
• Juan de Jesús María, Exercitia spiritualia studio sorum Oratorii Pietatis academici; apud PP. Carmelitas Discalceatos Cracouiae erecti. Quae caeteris Christi fideli bussum moperè commendantur. Studio PP. Carmelit. Discalc. Conventus Crac. expijslibellis; potissimum verò ex operibus Adm: R.P.F. Joannisà Jesu Maria Generalis Carmelit. eorundem collecta. Superiorum permissu, Cracoviae 1632, in officina Andreae Pietricovii.
• Kośliński A., Officyum abo godzinki P. Mariey. Według zwyczaiu Kármelitow stárodawney obserwáncyey. Z odpustámi Grzegorzá Papieża trzynastego przez W. X. Alexandra Koślińskiego tegoż zakonu Doktorá Theologá Prowincyałá nátenczás Prowincyey Polskiey. Dla braciey y Siostr Bráctwa Szkáplerza Swiętego. Trzeći raz do druku podane, Kraków 1651, w druk. wdowy y dźiedźic. Andrz. Piotrk.
• Kremer L., [Przedmowa]. Zacnie Urodzony ma Szlachetnym Panom, Ich. Mosciom PP. Burmistrzowi y Senatowi Stołecznego Miasta Korony Polskiey Krakowa, Panomy Collegom moim Łaskawym służby Braterskie zaleca, [in:] L. Lessius, Narada którey wiary trzymać się mamy […]. Przełożona z łacińskiego na język polski przez Ludwika Kremera rayce krakowskiego, Cracoviae 1616, sumptius Burchardi Kuikij, k. (?)2-?)(?3v.
• Kronika mieszczanina krakowskiego z lat 1575–1595, red. H. Barycz, Kraków 1930 (Biblioteka Krakowska, 70).
• Leges et statvta Congregationvm B.Virginis, qvae in Collegiis Societatis Iesv, institutae, Atquea Sede Apostolica approbatae, variis indulgentiis et gratiis exornatae sunt, Cracoviae 1598.
• Liricius H., Bractwo Chordy abo Paska zakonnego S. Franciszka w Krakowie u Braciey mnieyszych Conventualium nazwanych mocą Stolicy Apostolskie ypostanowioney do Arcybractwa Assyzkiego przyłączone. Z sporządzeniem nabożeństwa ktore zwykło bywać na Mszach y Processyach Brackich y z niektoremi modlitwami. Przez X. Hyppolita Lyricyusa z Starego Sącza, Zakonnika Zakonu Franciszka S. Conventualium, 1616.
• National Archives in Krakow, ms 3364: Descriptio fundationum octavae Assumptionis B.M.V. litaniarum sabbatinarum et confraternitatis animarum purgatorii sub invocatione Crucifixi in ecclesia B.M.V. in Circulo Crac.
• Olchawski J., Constitvcie albo Zbior powinności Archiconfraterniey Niepokalanego Poczęcia Przenaświętszeyzawsze Panny Maryey, W Rzymie, przy kościele ś. Wawrzyńca in Damasco, założoney. Która Archiconfraternia, za pozwoleniem Rzymskiey, ze wszytkiemi łaskami, y Odpustami, dla pożytku Katholikow, oboiey płci nadanemi, nowo roku 1630. wyprawiona; potym w rok do Krakowa wprowadzona, 23 listopada, y przy Kościele ś. Jakuba na Kazimierzu, wroczysto wystawiona iest, Kraków 1632, w Drukarniey Andrzeia Piotrkowczyka.
• Piwko M., Bractwo Zołnierskie S. Michała Archaniola. Roku Páńskiego 1596. záczęte, a ná początku Roku 1604. ogłoszone. Teraz znowu z nádánymi od Oycow SS. Clemensa VIII. y Pawła V. Papieżow odpustámi, y niektoremi nabozenstwu Bráćiey służącemi przestrogámi y modlitwámi do druku podáne. Przez Oycá Marcina z Bydgoszczy, Zakonu Bernardinow, Lwowskiego ná ten czas Kustoszá. Z pozwoleniem Stárszych, Kraków 1610, w Drukárniey Piotrá Piotrkowczyká.
• Piwko M., Bractwo zołnierskie swiętego Michała Archanyola, in anno 1596 zaczęte, a na początku roku 1604 ogloszone, Kraków 1604, w Drukarni Łazarzowey, Bazyli Skalski.
• [Piwko M.], Officium pro Confrateritate Militari sub Nomine S. Michaelis Archangeli, tanquam supremi Christiani exercitus Ducis & Principis congregata. De sumptum partim ex Breuiario Romano, partim ex Sacra Scriptura, ad vsum eorundem Confratrum ac commodatum, Kraków 1610.
• Powinności Bractwa Niewolnikow y Niewolnic, Błogosławioney Bogarodzice Panny Mariey, Dziedziczney Paniey wszytkiego stworzenia, Kraków 1642, w Drukarniey Andrzeia Piotrkowczyka.
• Pruszcz P. H., Kleynoty Stołecznego Miasta Krakowa albo Kościoły, y co w nich iest widzenia godnego y zacnego. przez […] krotko opisanie, Powtornie zaś z pilnością przeyźrzane, y do druku z additamentem nowych Kośćiołów y Relikwii S. Podane, Kraków 1745, w Drukarni Akademickiey.
• Przewodnik abo kościołów krakowskich krótkie opisanie. Wydany w 1603. Z widokami Krakowa którego już nie ma, red. J. Kiliańczyk-Zięba, Kraków 2002.
• Reformationes generales ad clerum et populum dioecesis Cracovien. pertinentes. Ab […] D. Martino Szyszkowski […] in Synodo Dioecesana sancitae et promulgatae, Anno M.D.C.XXI die decima Februar. Cracoviae [1621], in Officina Andreae Pietricouij.
• Relacje o stanie diecezji krakowskiej 1615–1765, red. W. Müller, Lublin 1978 (Materiały Źródłowe do Dziejów Kościoła w Polsce, 7).
• [Sapecki C.], Przyiaciel w ostatniey potrzebie doznany; Albo Bractwo Nayswiętszego Odkupiciela Ukrzyzowanego, Na ratunek dwu wielkich Nędzarzow ostatnim niedostatkiem śćiśnionych. To iest Ludzi w grzechach zakamiałych, y Dusz w Czyśćcu goreiących. Przy Kośćiele Archprezbiterialnym Krakowskim Nayświętszey Panny w Rynku załozone. A tą Księgą W ktorey opisuie Mizerna kondycya obutych zebrakow y oraz rożne do ratunku ich podaią sposoby obiasnione, Kraków 1673.
• Saunier P., De fraternitate S. Spiritvs historicvs commentarius. Institutionem, Approbationem, & praerogatiuas gratias complexus, Cracoviae 1651, in Officina Francisci Caesarii.
• Serwatowski W. ks., Książka podręczna Bractwa Przenajświętszego Sakramentu zjednoczonego z Bractwem Trójcy Przenajświętszej przy Kościele parafialnym Kollegiaty WW. Świętych w Krakowie […] podług powtórnego wydania z r. 1771 przez Ks. Waleryana Serwatowskiego […] ułożona, Kraków 18932.
• Stankiewicz S., Bractwo Zofiey świętey, z dawna w Koronie Polskiey, narożnych mieyscach, osobliwym nabożeństwem, y Wielkimi Odpustami słynące; a teraz zadozwoleniem S. Stolice Apostolskiey, y za powagą Urzędu Duchownego, przy kościele Sączowskim przez W. X. Szymona Stankiewicza, plebana Sączowskiego Fundowane, y iuż z łaski Bożey, szczęśliwie wprowadzone; a dla lepszey Informacyi, Braci y Sióstr Bractwa tego, z powinnościami, Nabożeństwy, y z Odpustami swemi, zadozwoleniem Starszych, do Druku podane, Kraków 1685, w Drukarni Akademickiey.
• Starowolski S., Polska albo Opisanie położenia Królestwa Polskiego, przełożył, wstępem i komentarzami opatrzył A. Piskadło, Kraków 1976.
• Trzciński K., Porządki y powinnosci bractwa P. Mariey Krolowey Niebieskiey, ktore od Roku Pańsk. 1333 przy kościele teyże Rodzicielki Bożey Panny przenaświętszey w Rynku Krakowskim zaczęte od przełożonych kościelnych wielkimi odpustami nad daney od […] krolow polskich […] vczczone […] y zapowodem […] x. Krzysztopha Trzcinskiego, archipraesbytera y starszego tegoż bractwa do druku podane, Kraków 1629, w Drukarni Andrzeia Piotrkowczyka.
• Wielewicki J., Dziennik spraw domu zakonnego OO. Jezuitów u ś. Barbary w Krakowie, vol. 1, ed. J. Szujski, Cracoviae 1881 (Scriptores Rerum Polonicarum, 7).
• Zelner K., Kronika albo czasopismo X. Krzysztofa Zelnera mansjonarza kościoła Panny Maryi w Rynku Krakowskim obejmująca zdarzenia w końcu XVI i na początku XVII wieku, [in:] Groby królów polskich w Krakowie w kościele katedralnym na zamku. Poprzedza Kronika X. Krzysztofa Zelnera mansyonarza kościoła Panny Maryi. Tę, oraz inne pomniki historyczne z dawnych rękopisów wydał Ambroży Grabowski, Kraków 1835, pp. 1–33.
• Secondary works
• Alberigo G., Carlo Borromeo come modello divesco von ella Chiesa post-tridentina, „Rivista Storica Italiana” 79 (1967), pp. 1031–1052.
• Antosiewicz K. K., Bractwo Ducha Świętego, jego geneza i rozwój, [in:] Christianitas et cultura Europae. Księga jubileuszowa profesora Jerzego Kłoczowskiego, vol. 1, ed. H. Gapski, Lublin 1998, p. 43–52.
• Arciszewski B., Wykład historyczny i moralny świąt, obrzędów, zwyczajów kościoła katolickiego. Napisał […], Lwów 1852.
• Becker C. L., Państwo Boże osiemnastowiecznych filozofów, Poznań 2008.
• Bednarz M., Jezuici a religijność polska (1564–1964), „Nasza Przeszłość” 27 (1964), pp. 149–224.
• Bieniarzówna J., Miasto wielebnych i przewielebnych, [in:] Dzieje Krakowa, red. J. Bieniarzówna, J. M. Małecki, t. 2: Kraków w wiekach XVI–XVIII, Kraków 1984, pp. 262–284.
• Bieniarzówna J., Odrodzenie życia religijnego w Krakowie na przełomie XVI i XVII wieku, [in:] Dialog Kościoła z kulturą, t. 2: Materiały z VI i VII Tygodnia Kultury Chrześcijańskiej w Krakowie, red. S. Misiniec, Kraków 1988, pp. 168–174.
• Blaschke K., Kościół na Karczówce. Zapomniane sanktuarium św. Karola Boromeusza, [in:] Święty Karol Boromeusz a sztuka w Kościele powszechnym, w Polsce, w Niepołomicach, red. P. Krasny, M. Kurzeja, Kraków 2013, pp. 77–98.
• Bobowski M., Polskie pieśni katolickie od najdawniejszych czasów do końca XVI wieku, Kraków 1893.
• Bochenek J., Zarys ascetyki, Warszawa 1972.
• Bochnak W., Religijne stowarzyszenia i bractwa katolików świeckich w diecezji wrocławskiej (od XVI w. do 1810 r.), Wrocław 1983.
• Bracha K., Homo orans w dydaktyce kaznodziejskiej Polski późnego średniowiecza, [in:] Zbožnost středovĕku, ed. M. Nodl [et al.], Praha 2007, pp. 23–34 (Colloquia Mediaevalia Pragensia, 6).
• Brückner A., Encyklopedia staropolska, t. 1, Warszawa 1990.
• Brückner A., Literatura religijna w Polsce średniowiecznej, t. 1: Kazania i pieśni. Szkice literackie i obyczajowe skreślił […], Warszawa 1902.
• Bruździński A., Bractwa religijne w siedemnastowiecznym Krakowie, [in:] Historia świadectwem czasów. Księdzu profesorowi Markowi Tomaszowi Zahajkiewiczowi, red. W. Bielak, S. Tylus, Lublin 2006, pp. 103–147.
• Bruździński A., Bractwo św. Zofii Krakowie na tle dziejów Kościoła krakowskiego w okresie staropolskim. Zarys problematyki, [in:] Bractwo św. Zofii. 600 lat istnienia, red. M. Łużna, J. Machniak, Kraków 2010, pp. 17–35.
• Burdzy D., Bractwa religijne Sandomierza w okresie przedrozbiorowym (XIV–XVIII w.), „Nasza Przeszłość” 101 (2004), pp. 33–78.
• Bylina S., La religion civique et la religion populaire en Pologne au bas Moyen Âge, [in:] La religion civique à l’époque médiévale et moderne (chrétenté et islam). Actes du colloque organisé par le Centre de recherche «Histoire sociale et culturelle de l’Occident. XII–XVIII siècle» de l’Université de Paris X – Nanterre et l’Institut universitaire de France (Nanterre, 21–23 juin 1993), ed. A. Vauchez, Rome 1995 (Collection de l’École Française de Rome, 213).
• Bystroń J. S., Dzieje obyczajów w dawnej Polsce. Wiek XVI–XVIII, t. 1, Warszawa 1994.
• Châtellier L., Martin P., La prière dans le christianisme moderne. Présentation, „Revue de l’histoire des religions” 217 (2000) nr 3, pp. 325–326.
• Cieński M., Konstruowanie oświecenia. Narracje o wieku oświecenia z końca XX stulecia [in:] Narracja, historia, fikcja. Dawne kultury w historiografii i literaturze, red. Ł. Grützmacher, Warszawa 2009, pp. 121–128.
• Cieślak S., Kościół Świętej Barbary w Krakowie. Przewodnik, Kraków 2000.
• Davies N., Złote ogniwa. Polska – Europa, Warszawa 2004.
• Drążek C., Bractwo Serca Jezusowego w dawnej Polsce, „Ruch Biblijny i Liturgiczny” 34 (1981), pp. 173–182.
• Drążek C., Rozwój kultu Serca Jezusa w Polsce, [in:] Bóg bliski. Historia i teologia kultu Najświętszego Serca Jezusa, red. Cz. Drążek, L. Grzebień, Kraków 1984, pp. 11–114.
• Duhr J., Confréries, [in:] Dictionnaire de spiritualité a scétique et mystique doctrine et histoire, ed. C. Baumgartner, vol. 2, Paris 1953, pp. 1469–1479.
• Durand H., Confrérie, [in:] Dictionnaire de droit canonique contenant tous les termes du droit canonique avec unsommaire del’histoire et des institutions et del’étatactuel de la discipline, ed. R. Naz, vol. 4, Paris 1949, pp. 128–176.
• Fedorowicz S., Procesje parafialne i klasztorne w oktawie Bożego Ciała w dziewiętnastowiecznym Krakowie (1795–1918), „Nasza Przeszłość” 115/116 (2011), pp. 219–243.
• Flaga J., Działalność charytatywna bractw religijnych w XVII i XVIII wieku, [in:] Ecclesia et status. Księga jubileuszowa z okazji 40-lecia pracy naukowej profesora Józefa Krukowskiego, red. A. Dębiński, K. Orzeszyna, M. Sitarz, Lublin 2004, pp. 377–399.
• Flaga J., Krakowskie bractwa jako formy życia społeczno-religijnego w średniowieczu, „Zeszyty Naukowe KUL” 23 (1980) nr 1, pp. 78–84.
• Flaga J., Rola i funkcje bractw religijnych w Polsce w XVII i XVIII wieku, [in:] W kręgu wielkopostnej pobożności i bractw religijnych, Materiały z V Polsko-Hiszpańskiego Sympozjum Historycznego, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, 21 maja 2006 r., red. J. Bień [et al.], Lublin 2007, pp. 59–77.
• Flaga J., Z problematyki jezuickich bractw i sodalicji w XVIII wieku, [in:] Państwo, Kościół, niepodległość, red. J. Skarbek, J. Ziółko, Lublin 1986, pp. 171–187.
• Froeschle-Chopard M.-H., La dévotion au Sacré Cœur. Confréries et livres de piété, „Revue de l’histoire des religions” 217 (2000), p. 531–546.
• Froeschlé-Chopard M.-H., La religion populaire en Provence orientale au XVIIIe siècle, Paris 1980.
• Godawa M., Nabożeństwa Arcybractwa Męki Pańskiej w Krakowie w wewnętrznej analizie porównawczej, „Polonia Sacra” 15 (2011) nr 1, pp. 47–65.
• Górka J., Cześć Maryi. O pobudkach i środkach nabożeństwa do Najświętszej Maryi Panny, Tarnów 1907.
• Grabowski A., Starożytnicze wiadomości o Krakowie. Zbiór pism i pamiętników tyczących się opisowej i dziejowej przeszłości oraz zwyczajów tej dawnej stolicy kraju, z dodatkiem różnych szczegółów Polaków zająć mogących. Z dawnych rękopiśmiennych źródeł zebrał […], Kraków 1852.
• Gumol K., Oratorium Św. Różańca Akademii Krakowskiej, czyli Akademickie Bractwo Różańcowe u ojców dominikanów, „Rocznik Teologiczny Śląska Opolskiego” 1 (1968), pp. 175–196.
• Herman S., Wojna i żołnierz w okresie kontrreformacji (do roku 1648). Szkice z dziejów literatury polskiej i obcej, Zielona Góra 1983.
• Jamet C., Les confréries de dévotion dans le diocèse de Rennes (XVIIe – XVIIIe siècle). Piété et spiritualité: de l’idéal au quotidien, „Annales de Bretagne et des pays de l’Ouest” 87 (1980) nr 3, pp. 481–491.
• Kantak K., Franciszkanie polscy, t. 2: 1517–1795, Kraków 1938.
• Kłoczowski J., Dzieje chrześcijaństwa polskiego, Warszawa 2000.
• Kolak W., Matka Boża Pocieszenia przy kościele św. Katarzyny w Krakowie. Dzieje kultu, Kraków 2000.
• Korytkowski J., Arcybiskupi gnieźnieńscy, prymasowie i metropolici polscy od roku 1000 aż do roku 1821, czyli do połączenia arcybiskupstwa gnieźnieńskiego z biskupstwem poznańskiém. Według źródeł archiwalnych, t. 3, Poznań 1889.
• Kracik J., Ludzie z przedmieścia historii. Kleparzanie czasów staropolskich, Kraków 1993 (Biblioteka Krakowska, 129).
• Kracik J., Rożek M., Hultaje, złoczyńcy, wszetecznice w dawnym Krakowie. O marginesie społecznym XVI–XVIII w., Kraków 1986.
• Królikowski J., Początki kultu Najświętszego Serca Jezusa w Polsce. Odnowić pamięć o Bożej Miłości (9), „Nasz Dziennik” 17 (2014) nr 177, of: 1 VIII, p. 14.
• Krynicki E., Bractwo Aniołów Stróżów na Skałce, „Studia Claromontana” 17 ( 1997), pp. 417–442.
• Kumor B., Kościelne stowarzyszenia świeckich na ziemiach polskich w okresie przedrozbiorowych, [in:] Księga tysiąclecia katolicyzmu, t. 1, red. P. Kałwa, M. Rechowicz, Lublin 1969, pp. 527–528.
• Kumor B. S., Dzieje diecezji krakowskiej do roku 1795, t. 2, Kraków 1999.
• Kuś J., Bractwo Męki Pańskiej, „Notificationes e Curia Metropolitana Cracoviensi” 124 (1986) nr 3/4, pp. 87–88.
• Le Bras G., Esquisse d’une histoire des confréries, [in:] Le Bras G., Études de sociologie religieuse, vol. 2: De la morphologie à la typologie, Paris 1956.
• Lenart M., Miles pius et iustus. Żołnierz chrześcijański katolickiej wiary w kulturze i piśmiennictwie dawnej Rzeczypospolitej (XVI–XVIII w.), Warszawa 2009, pp. 48–54 (Studia Staropolskie, 21).
• Litak S., Bractwa religijne w Polsce przedrozbiorowej XIII–XVIII wiek. Rozwój i problematyka, „Przegląd Historyczny” 88 (1997) z. 3/4, pp. 503–514.
• Litak S., Parafie w Rzeczypospolitej w XVI–XVIII wieku. Struktura, funkcje społeczno-
• -religijne i edukacyjne, Lublin 2004 (Dzieje Chrześcijaństwa Polski i Rzeczypospolitej Obojga Narodów, 2: Wiek XVI–XVIII).
• Łempicki S., Biskupi polskiego renesansu, Lwów 1938.
• Łepkowski J., Przegląd krakowskich tradycyj, legend, nabożeństw, zwyczajów, przysłów, i właściwości podał […], Kraków 1866.
• Majkowski J., Matka Boża w dawnej polskiej ascezie, „Homo Dei” 26 (1957), pp. 862–872.
• Manikowska H., Religijność miejska, [in:] Ecclesia et civitas. Kościół i życie religijne w mieście średniowiecznym, red. H. Manikowska, H. Zaremska, Warszawa 2002, pp. 11–34 (Colloquia Mediaevalia Varsoviensia, 3).
• Michael F., Geschichte des deutschen Volkes seit dem 13. Jahr hundert bis zum Ausgang des Mittelalters, 1. Abt.: Cultur zu stände des deutschen Volkes, 1: Deutschlands wirtschaft-
• liche, gesellschaftliche und rechtliche Zustände während des 13. Jahrhunderts, Freiburg im Br. 1897.
• Misiurek J. ks., Historia i teologia polskiej duchowości katolickiej, t. 1: (X–XVII), Lublin 1994.
• Niewiński A., Przestrzeń kościelna w topografii średniowiecznego Krakowa. Próba syntezy, Lublin 2004 (Źródła i Monografie, 274).
• Nowak W., Kult i życie liturgiczne bractw kościelnych Olsztyna, „Komunikaty Mazursko-Warmińskie” 36 (1992) nr 2, pp. 99–107.
• Nowicka-Jeżowa A., Feniks w popiołach. Uwagi o kulturze religijnej drugiej połowy XVII wieku, [in:] Literatura i kultura polska po „potopie”, ed. B. Otwinowska, J. Pelc, B. Falęcka, Wrocław 1992, pp. 121–137 (Studia Staropolskie, 56).
• Nowicka-Jeżowa A., Pieśń czasu śmierci. Studium z historii duchowości XVII–XVIII wieku, Lublin 1992.
• Nowicka-Jeżowa A., Tradycja średniowieczna w religijności katolickiej XVI wieku, [in:] Nurt religijny w literaturze polskiego średniowiecza i renesansu, red. S. Nieznanowski, J. Pelc, Lublin 1994, pp. 187–219 (Religijne Tradycje Literatury Polskiej, 4).
• Noye I., Piété. III. Depuis le 16esiècle, [in:] Dictionnaire de spiritualité a scétique et mystique doctrine et histoire, ed. A. Rayez, A. Derville, A. Solignac SI [et al.], vol. 12, part 2, Paris 1986.
• Panzeri G., Carlo Borromeo e la figura ideale del vesco vodella Chiesa tridentina, „La Scuola Cattolica” 124 (1996) nr 5, pp. 685–731.
• Pasierb J. S., Religijność polska w okresie oświecenia, [in:] Życie kulturalne i religijność w czasach Stanisława Augusta Poniatowskiego, red. M. M. Drozdowski, Warszawa 1991, pp. 49–58.
• Pastor L. B., Karol Boromeusz wzór biskupa pomyśli Trydenckiego Soboru, [in:] L. B. Pastor, Katoliccy reformatorzy XVI stulecia, Kraków 1924, pp. 192–204.
• Pelikan J., Maryja przez wieki, Kraków 2012.
• Plis J., Z dziejów kościelnej działalności charytatywnej w Polsce przedrozbiorowej, [in:] Dzieła miłosierdzia chrześcijańskiego w Polsce i w archidiecezji lubelskiej. Sympozjum (Lublin, 18 maja 1996 r.), red. A. Mieczkowski, Lublin 1997, pp. 35–87.
• Przybyszewski B., Krakowskie duchowieństwo parafialne przy końcu średniowiecza, „Folia Historica Cracoviensia” 2 (1994), pp. 31–39.
• Rajman J., Żebrak, sługa i rzemieślnik w elitarnym bractwie Najświętszej Marii Panny w Krakowie (XIV – pierwsza połowa XVI wieku), „Średniowiecze Polskie i Powszechne” 10 (2014), pp. 140–157.
• Robert P., Camaldules (Ordedes), [in:] Dictionnaire de spiritualité ascétique et mystique. Doctrine et histoire, ed. C. Baumgartner SI [et al.], vol. 2, Paris 1953, pp. 50–60.
• Ropiak S., Pobożność ludowa a religijność ludowa, „Ełckie Studia Teologiczne” 5 (2004), pp. 89–99.
• Roschini G. M., Mariologia, vol. 2: Summa mariologiae, part 3: De singulari cultu Beatae Mariae Virginis, Romae 1948.
• Roschini G. M. OSM, Katechizm maryjny z dodaniem dokumentów Magisterium Kościoła katolickiego, Warszawa 2001.
• Ruffini E., Exercices de piété, [in:] Dictionnaire de la vie spirituelle, ed. S. de Fiores, T. Goffi, Paris 1983, pp. 351–357.
• Rumiński S., Kult maryjny w Kościele, „Homo Dei” 35 (1966), pp. 134–140.
• Rybicki A., Maryjna duchowość, [in:] Leksykon duchowości katolickiej, red. M. Chmielewski, Lublin–Kraków 2002, pp. 493–496.
• Ryk T., Bractwo św. Urszuli w Krakowie, [in:] Materiały do dziejów społeczno-religijnych w Polsce, red. Z. Sułowski, E. Wiśniowski, Lublin 1974, pp. 21–94.
• Sauzet R., Présence rénovée de catholicisme (1520–1670), [in:] Histoire des catholiques en France du XVe siècle à nos jours, ed. F. Lebrun, Paris 19852, pp. 85–164.
• Simiz S., Confréries urbaines et dévotionen Champagne (1450–1830), Villeneuve–d’Ascq 2002.
• Skowron C., Pierwszy kościół pw. Królowej Polski, „Nasza Przeszłość” 9 (1959), pp. 391–394.
• Somigli C., Pini Michele, eremita, beato, [in:] Bibliotheca sanctorum, ed. F. Caraffa [et al.], t. 10, Roma 1969, pp. 874–875.
• Spiller P. OC, Historia i duchowość Arcybractwa Szkaplerza Karmelitańskiego, [in:] P. Spiller, G. Zań Ograbek, Arcybractwo Szkaplerza Świętego przy kościele Karmelitów w Krakowie „Na Piasku”. Historia, duchowość, ikonografia, Kraków 2001, pp. 13–96.
• Stanisławczyk B., Kto się boi prawdy? Walka z cywilizacją chrześcijańską w Polsce, Warszawa 2015.
• Sygański J., Historya nabożeństwa do Najśw. Serca Jezusowego po całym świecie a wszczególności w Polsce, Kraków 1892 (Pobożne Książki dla Wiernych Każdego Stanu, 49).
• Szylar A., Bractwa religijne przy klasztorach żeńskich w XVII i XVIII wieku, [in:] Bractwa religijne w średniowieczu i w okresie nowożytnym (do końca XVIII wieku), red. D. Burdza, B. Wojciechowska, Kielce 2014, pp. 168–182.
• Szymański S., Dzieje kultu Najświętszego Serca Jezusowego w Polsce, „Homo Dei” 30 (1961) nr 4, pp. 351–359.
• Tanner N. SI, Krótka historia Kościoła katolickiego. Nowe spojrzenie, Kraków 2015.
• Tygielski W., Włosi w Polsce XVI–XVII wieku. Utracona szansa na modernizację, Warszawa 2005.
• Urbański A. Z., Istota, podstawy teologiczne, przymioty i formy kultu świętego Józefa, „Kronika Diecezji Włocławskiej” 57 (1974) nr 11/12, pp. 269–278.
• Vandenbrouke F., Esprit Saint. V. L’action du Saint-Esprit dans les ames, [in:] Dictionnaire de spiritualité a scétique et mystique doctrine et histoire, ed. A. Rayez, C. Baugartner [et al.], vol. 4, part 2, Paris 1961, col. 1302–1318.
• Venard M., Les formes de piété des Confréries dé votes de Rouenà l’ époque moderne. „Histoire, économie et société” 10 (1991) nr 3, pp. 283–297.
• Markiewicz W., O bractwach kościelnych, [in:] Księga pamiątkowa wiecu katolickiego w Krakowie odbytego w dniach 4, 5 i 6 lipca 1893 r., ed. W. Chotkowski, Kraków 1893, pp. 354–366.
• Wanat B. J., Arcybractwo św. Józefa u karmelitów bosych w XVII i XVIII wieku w Krakowie, [in:] Introibo ad altare Dei. Księdzu Profesorowi Stefanowi Koperkowi CR z okazji 70-lecia urodzin i 45-lecia kapłaństwa, red. S. Szczepaniec, J. Superson, J. Mieczkowski, Kraków 2008, pp. 557–575.
• Wanat B. J., Kult Świętego Józefa Oblubieńca NMP u Karmelitów Bosych w Krakowie. Informator historyczny, Kraków 1981.
• Witkowski W., O czci Najświętszego Serca Jezusa. Studyum historyczne, Kraków 1884.
• Wojtyska H. D., Kult Świętego Oblicza Chrystusa, [in:] Kult Męki Pańskiej. Historia i teraźniejszość. Materiały z sesji naukowej w Olsztynie, 3–4 marca 2001 r., red. H. D. Wojtyska, Olsztyn 2001.
• Wróbel E. E., Bractwo Pana Wojewody, „Folia Historica Cracoviensia” 12 (2006), pp. 151–164.
• Wyczawski H. E., Przygotowanie do studiów w archiwach kościelnych, Kalwaria Zebrzydowska 1989.
• Wyczawski H. E., Studia nad wewnętrznymi dziejami kościelnymi w Małopolsce na schyłku XVI wieku, „Prawo Kanoniczne” 7 (1964) nr 1/2, pp. 45–125; nr 3/4, pp. 21–115.
• Załęski S., OO. Jezuici przy kościele św. Piotra i Pawła w Krakowie. Szkic historyczny, Nowy Sącz 1896.
• Zamoyski A., Święte Szaleństwo. Romantycy, patrioci, rewolucjoniści 1776–1871, Kraków 2015.
• Zaremska H., Bractwa w średniowiecznym Krakowie. Studium form społecznych życia religijnego, Wrocław 1977.
• Zaremska H., Żywi wobec zmarłych. Brackie i cechowe pogrzeby w Krakowie w XIV – pierwszej połowie XVI w., „Kwartalnik Historyczny” 81 (1974) nr 4, pp. 733–749.
• Zonenberg S., „Cura animarum” zakonu kaznodziejskiego w średniowieczu na tle rozwoju duszpasterstwa mniszego, „Lietuvos istorijos studijos” 18 (2006), pp. 9–38.
• Zybertowicz A., Bilans, [in:] Zybertowicz A. [i in.], Samobójstwo oświecenia? Jak neuronauka i nowe technologie pustoszą ludzki świat, Kraków 2015, pp. 429–452.

Identifiers

ISSN

0867-8294

DOI

10.15633/fhc.1732

URI

http://czasopisma.upjp2.edu.pl/foliahistoricacracoviensia/article/view/1732/1638