Relativiert der Zufall die Rationalitätskategorie? Gewissheit, Wahrscheinlichkeit und der Relativismus

• Authors: Piecuch Joachim

Title variants

EN

Does chance relativize category of rationality? Certainty, probability and relativism

PL

Czy przypadek relatywizuje kategorię racjonalności? Pewność, prawdopodobieństwo i relatywizm

• Languages of publication: DE EN PL

Abstracts

EN

Chance is considered to be the greatest of obstacle in attempts of rational description of the world. This article aims at answering the question of how the fact of existing by chance influenced the forming of the category of rationality and how in the history of thought chance was attempted to be harnessed rationally and defined philosophically. The article shows the role of theological inspirations in the effort of grasping the phenomenon of chance. Then the analyses circulate around such related issues as the theory of probability, the problem of certainty and uncertainty, dogmatism and scepticism. Chance has got not just its mathematical side, which allows for the calculation of the probability of its occurrence, but also an existential one. This issue is covered in the subsequent paragraph of the text. A thesis has been postulated here that the efforts to harness chance are an expression of attempts to eliminate the accidental element out of human thought and a marked drive to achieve an absolute point of view. In the last, third part of the article another thesis has been formulated and discussed, that relativism as a philosophical current provides us with the best tools for interpretation of the phenomenon of chance. It transforms its character and nature to the smallest degree.

PL

Przypadek uchodzi za największą przeszkodę w próbach racjonalnego ujęcia świata. Artykuł stawia sobie za cel udzielenie odpowiedzi na pytanie, jak fakt istnienia przypadku wpłynął na formułowanie się kategorii racjonalności, i jak w dziejach myśli próbowano go racjonalnie ujarzmić oraz filozoficznie określić. Artykuł pokazuje rolę teologicznych inspiracji w wysiłku uchwycenia fenomenu przypadku. Analizy obracają się następnie wokół takich pokrewnych zagadnień, jak teoria prawdopodobieństwa, problematyka pewności i niepewności, dogmatyzmu i sceptycyzmu. Przypadek ma nie tylko swoją matematyczną stronę, pozwalającą na obliczenie prawdopodobieństwa jego wystąpienia, ale i egzystencjalną. Temu zagadnieniu poświęcony jest kolejny fragment tekstu. Postawiona tu została teza, że starania ujarzmienia przypadku są wyrazem prób wyrugowania elementu kontyngencjonalnego z myśli ludzkiej i oznaką dążenia do osiągnięcia absolutnego punktu widzenia. W ostatniej części artykułu została z kolei sformułowana i omówiona teza głosząca, że relatywizm jako kierunek filozoficzny udziela nam najlepszych narzędzi interpretacji fenomenu przypadku. W najmniejszym stopniu przekształcają one jego charakter i naturę.

Keywords

EN

chance; rationality; probability; dogmatism; scepticism; relativism;

PL

przypadek; racjonalność; prawdopodobieństwo; dogmatyzm; sceptycyzm; relatywizm;

• Publisher: Uniwersytet Opolski. Redakcja Wydawnictw Wydziału Teologicznego
• Journal: Studia Teologiczno-Historyczne Śląska Opolskiego
• Year: 2016
• Volume: 36
• Issue: 36/2
• Pages: 221-239

Contributors

author

Piecuch Joachim

• Institut für Philosophie der Universität Oppeln

References

• Arystoteles, Analityki pierwsze, übers. von K. Leśniak, in: Ders., Dzieła Wszystkie, Bd.1, Warszawa 1990, S. 127–251.
• Arystoteles, Fizyka, übers. von K. Leśniak, in: Ders., Dzieła Wszystkie, Bd. 2, Warszawa 1990, S. 23–204,
• Arystoteles, Metafizyka, übers. von K. Leśniak, in: Ders., Dzieła Wszystkie, Bd. 2, Warszawa 1990, S. 602–857.
• Augustinus, De ordine, Ders., Philosophische Frühschriften, Zürich – München 1972.
• Boghossian P., Angst vor Wahrheit. Ein Plädoyer gegen Relativismus und Konstruktivismus, übers. von J. Rometsch, Frankfurt am Main 2013.
• Chmielewski A., Niewspółmierność, nieprzekładalność, konflikt. Relatywizm we współczesnej filozofii analitycznej, Wrocław 1997.
• Hacking J., The Emergency of Probabilisty, Cambridge 20062.
• Hegel G.W.F., Die Vernunft in der Geschichte (1822/1828/1830), hrsg. von Georg Lasson, Hamburg 19555.
• Heller M., Filozofia przypadku. Kosmiczna fuga z preludium i codą, Kraków 2012.
• Klein S., Alles Zufall. Die Kraft, die unser Leben bestimmt, Reinbeck 2004.
• Mainzer K., Der kreative Zufall. Wie das Neue in die Welt kommt, München 2007.
• Marquard O., Apologia przypadkowości, übers. von K. Krzemieniowa in: Ders., Apologia przypadkowości. Studia filozoficzne, Warszawa 1994, S. 119–142.
• Monod J., Zufall und Notwendigkeit. Philosophische Fragen modernen Biologie, übers. von F. Greise, München 1979.
• Nietzsche F., Kritische Gesammtausgabe, hrsg. von C. Colli, M Montinari, Bd. 8, Berlin 1967.
• Rorty R., Filozofia a nadzieja na lepsze społeczeństwo, übers. von J. Grygieńć, S. Tokariew, Toruń 2013.
• Rorty R., Filozofia jako polityka kulturalna, übers. von B. Baran, Warszawa 2009.
• Rorty R., Przygodność, Ironia i Solidarność, übers. von W.J. Popowski, Warszawa 1996.
• Rorty R., Relativismus – Entdecken und Erfinden. http://www.information-philosophie.de/?a=1&t=563&n=2&y=1&c=1 (10.06.2016).
• Rorty R., Vorwort, in: Ders., Solidarität oder Objektivität. Drei philosophische Essays, übers von J. Schulte, Stuttgart 1988, S. 5–9.
• Schepers H., Kontingenz in: J. Ritter (hg.), Historisches Wörterbuch der Philosophie, Bd. 4, Basel 1971, Sp. 1027–1038.
• Schepers H., Zum Problem der Kontingenz bei Leibniz. Die beste der möglichen Welten, in: H. Lübbe (hg.), Collegium Philosophicum. Studien. Joachim Ritter zum 60. Geburtstag, Basel – Stuttgart 1965, S. 326–350.
• Spinoza B., Ethica ordine geometrico demonstrata, in: Ders., Opera, Bd. 1, Heidelberg 1923–1987.
• Wittgenstein L., Dociekania filozoficzne, übers. von B. Wolniewicz, Warszawa 2000.
• Ziemińska R., Historia sceptycyzmu. W poszukiwaniu spójności, Toruń 2013.