Swoistość ontologiczna i epistemologiczna kosmologii jako nauki o Wszechświecie

• Authors: Krawiec Adam , Szydłowski Marek , Tambor Paweł

Title variants

EN

The Ontological and Epistemological Specificity of Cosmology as a Science on the Universe

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W pracy charakteryzujemy swoistość, tj. wyjątkowość kosmologii współczesnej rozumianej jako fizyka Wszechświata. Swoistość ta przejawia się w stosunku do samego przedmiotu badań oraz w stosunku do sposobów zdobywania wiedzy o Wszechświecie, w tym także metod stosowanych do rozwiązywania problemów. Twierdzimy, że kosmologia jest odmienna od standardowej praktyki badawczej fizyki współczesnej (odmienność metodologiczna). Odmienność przedmiotowometodologiczna współczesnej kosmologii jest źródłem kontrowersyjności kosmologii (twierdzi tak Helge Kragh (1996)). W pracy wskazujemy brak uzasadnienia takiej jej oceny. Odmienność przedmiotowo-metodologiczna kosmologii nie jest dla nas kontrowersyjna. Identyfikujemy tę odmienność między innymi ze swoistością predykcji (asymetria między retrognozą a prognozą), temporalnością kosmologii związanej z rozwojem technik obserwacyjnych, problemem horyzontu oraz specyfiką problemu warunków początkowych. Wskazujemy na niedookreśloność modelu czasoprzestrzennego w kosmologii w dwóch aspektach: a) problemu warunków początkowych dla ewolucji Wszechświata oraz b) problemu topologicznej niedookreśloności modelu geometrycznego czasoprzestrzeni.

EN

We discuss the specificity of modern cosmology understood as the physics of the Universe. We can treat cosmology as specific because of its object, i.e. the physical Universe is specific, as well as the ways of acquiring the knowledge about the Universe are specific. We argue that the specific and, in some sense, unique methodological nature of modern cosmology compared to physics is not controversial, as it is claimed among others by Helge Kragh. In our view this specificity is natural of cosmology itself and has its foundations in: 1) the asymmetry of prediction (which favors retrognosis), 2) the temporal nature of observations applied in cosmological investigations, 3) the horizon problem and the relevance of initial conditions for cosmological evolution.

Keywords

PL

swoistość kosmologii; kontrowersyjność kosmologii; odmienność przedmiotowo-metodologiczna kosmologii; ewolucja Wszechświata; topologiczna niedookreśloność modelu geometrycznego czasoprzestrzeni

EN

modern cosmology; philosophy of science; methodological specificity of cosmology; the evolution of the Universe

• Publisher: Instytut Filozofii i Socjologii Polskiej Akademii Nauk
• Journal: Filozofia i nauka. Studia filozoficzne i interdyscyplinarne
• Year: 2018
• Volume: 6
• Pages: 149-174

Contributors

author

Krawiec Adam

• Instytut Ekonomii i Zarządzania, Uniwersytet Jagielloński, ul. Łojasiewicza 4, 30–348 Kraków.

author

Szydłowski Marek

• Centrum Układów Złożonych, Uniwersytet Jagielloński, Obserwatorium Astronomiczne, ul. Orla 171, 30–244 Kraków.

author

Tambor Paweł

• Wydział Teologii, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Al. Racławickie 14, Kolegium Jana Pawła II, skr. poczt. 129, 20-950 Lublin.