Ideowe i wychowawcze wartości wyposażenia izby szkolnej

• Authors: Jan Krukowski

Title variants

EN

Ideological and educational values of the classroom equipment

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Zmiany w codziennym życiu widoczne są także w szkole, dlatego ulega ona ciągłym przekształceniom. Najmniej rozpoznane naukowo są zmiany w wyposażeniu klasy szkolnej, dawniej nazywanej izbą szkolną. Każdy absolwent szkoły - od elementarnej po wyższą - potrafi opisać swoją klasę szkolną, salę wykładową czy ćwiczeniową, ich wyposażenie, ale nie zastanawia się, dlaczego były one właśnie takie oraz jakie mogły być wcześniej. Do refleksji nad izbą szkolną i jej wyposażeniem może dojść podczas czytania starych pamiętników czy wspomnień szkolnych. Wyposażenie izby szkolnej przeszło ewolucję, zmieniały się jego wartości ideowe i wychowawcze. Zależało to od zmian zachodzących w Kościele, w polityce państwowej, ekonomicznej, społecznej, w pedagogice, medycynie. Symbol władzy nauczyciela w klasie - katedra i podium lub podest, wraz z towarzyszącą mu zmianą sposobu traktowania ucznia z przedmiotowego na podmiotowy, uległ zrównaniu: nauczyciel przestawał patrzeć z wysokości na swoich podopiecznych. Ewolucję przeszła również ławka szkolna, którą zgodnie ze wskazaniami medycyny dopasowywano do wzrostu i sylwetki ucznia. Ponieważ dalej krępowała ruchy ucznia, wyprowadzono ją z klasy, w jej miejsce wprowadzono natomiast pozwalające na większą swobodę stoliki i krzesła. Sukcesywnie rezygnowano z ławek, w których siedzieli wyróżniani przez nauczyciela uczniowie, a to dlatego, że dochodziło do nadużyć w wyróżnianiu, a w następstwie do antywychowawczego ich oddziaływania. Klasa nie mogła nie posiadać tablic w czarnym kolorze, służyły one bowiem nie tylko do pisania, ale i do zakrywania na przykład klasowych szatni. Ze szkołą są związane symbole religijne, takie jak krzyż czy wizerunki świętych. Nie wszystkie wi¬zerunki mogły być prezentowane uczniom, na przykład takie, które skąpo ubranymi postaciami mogły chłopców kusić do nieskromnych myśli lub grzechu. Potem wizerunki świętych zostały zastąpione lub uzupełnione portretami najważniejszych osób w państwach zaborczych, następnie dygnitarzy odrodzonego państwa polskiego. Szkoła stała się miejscem opresji, a nawet sadyzmu. Ilość przyrządów służących do bicia dzieci, którymi dysponował nauczyciel, najczęściej wykładając je na stół na czas lekcji, była duża; najdłużej utrzymała się rózga, rzekomo najskuteczniejszy środek dydaktyczny podczas nauki czytania i pisania. Należy także wspomnieć o atrybutach higieny: najpierw miednicy i wiadrze na brudną wodę, a później dzbanku z czystą wodą, koszu na śmieci, wycieraczce i spluwaczce. Prezentacja wyposażenia izby szkolnej oraz opis jego zastosowania pozwolą lepiej zrozumieć proces wychowania i nauczania w polskiej szkole na przestrzeni wielu wieków.

EN

Changes in daily life are also visible at school, which is why the school is constantly changing. The least scientifically identified are changes in classroom equipment. Each graduate - from elementary to high school - is able to describe its classroom, lecture and exercise room as well as its equipment, but does not wonder why it was like that and what it could be like before. The reflections on the classroom and its equipment may occur when reading old diaries and school memories. The classroom equipment has evolved, changing its ideological and educational values. This depended on changes in the Church, in the state, economic and social politics, in pedagogy and medicine. The symbol of teacher’s power in the classroom - the cathedral and a podium or platform, along with the replacement of the objective to subjective treatment of the student, decreased its height; the teacher stopped looking up at the students. The evolution related also to the school desk, which for medical reasons had to bee matched to the student’s growth and profile. Due to restriction of the student’s motions, the school desk was taken out of the classroom, and in its place tables and chairs that didn’t restrict the student’s movements were introduced. The benches, in which students honoured by the teacher sat, were gradually abandoned just because the occurrence of abuses in honouring of the students, which could result in antipedagogical impact. The classroom could not be equipped in blackboard; they were used not only for writing, but also to cover the class cloakrooms. Religious symbols, like cross, images of saints are also associated with the school. Not all images could be presented to students; for example, scantily clothed figures might have been tempting for the boys thinking about the sin. Then the images of saints were replaced or supplemented by portraits of the most important people of the occupying countries, and then of the reborn Polish state. The school was a place of oppression, even sadism. The teacher had a number of instruments for beating the children; most often a large rod was placed on the desk during the lesson time, supposedly the most effective educational mean when teaching the reading and writing. Finally, the attributes of hygiene, first the basin and a bucket for dirty water, a jug of clean water, rubbish bin, wiper and spittoon. A presentation of the ancient classroom equipment, why, when and for what purpose, can provide better under- standing of the education and teaching in Polish schools over many centuries.

Keywords

PL

izba szkolna; wyposażenie izby szkolnej; nagroda; kara; wychowanie moralne, fizyczne i estetyczne

EN

classroom; classroom equipment; reward; punishment; moral, physical and aesthetic education

• Publisher: Małopolska Wyższa Szkoła Ekonomiczna
• Journal: Zeszyty Naukowe Małopolskiej Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Tarnowie
• Year: 2011
• Issue: 1(18)
• Pages: 13-31

Dates

printed

2011-06

Contributors

author

Jan Krukowski

• Małopolska Wyższa Szkoła Ekonomiczna w Tarnowie,Wydział Nauk Społecznych, Katedra Nauk o Wychowaniu. 33-100 Tarnów, ul. Szeroka 9

References

• Baranowski B.A. 1911. Szkolnictwo ludowe w Galicji w swym rozwoju liczebnym od roku 1868 do 1909 z uwzględnieniem stosunków higienicznych. "Rodzina i Szkoła", Lwów.
• Barycz H. 1947. Historia Szkół Nowodworskich. T. 1: Od założenia do reformy H. Kołłątaja (1588-1777). Kraków: nakł. Komitetu Jubileuszowego Gimnazjum i Liceum im. B. Nowodworskiego. Biechoński T. 1955. Bursa krakowska i bursacy w pierwszej ćwierci XIX wieku 1823-1830.
• Catechismi [1621] seu doctrina Christiana pueris ac rudibus tradendae practicus modus. In duopartes divisus, współoprawne z Reformationes Generales ad Clerum et populum Dioecesis Cracoviensis pertinentes. Ab Ill, etR.D.D. Martino Szyszkowski... in SynodoDioecesana sancitae et promulgatae. A. MDCXXI die decima Februari. Cracoviae 1621.
• Chachaj J. 2005. Łacińskie szkoły parafialne na terenie metropolii lwowskiej w epoce nowożytnej. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL. ISBN 83-7306-263-7.
• Constitutiones [1889] synodales Warmienses, Sambienses, Pomeranienses, Culmensis, nec non provinciales Rigenses. Brunsbergae: Recensuit Franciscus Hipler.
• Czuła M. 1955. Niedola szkolna małorolnego chłopa 1895-1900. W: Knot A. (wstęp i oprac.). Galicyjskie wspomnienia szkolne. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
• Depczyński W. 1970. Tarnogród 1567-1967. Monografia historyczno-gospodarcza. Tarnogród: Prezydium Gromadzkiej Rady Narodowej w Tarnogrodzie.
• Dropsy J. 1955. Obyczaje w szkole krakowskiej 1818-1828. W: Knot A. (wstęp i oprac.). Galicyjskie wspomnienia szkolne. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
• Dybiec J. 1993. Szkolnictwo. W: Kiryk F., Płaza S. (red.). Dzieje miasta Nowego Sącza. T. 2. Kraków: Wydawnictwo i Drukarnia "Secesja".
• Dziennik Ustaw i Rozporządzeń [1875] Krajowych dla Królestwa Galicyi i Lodomeryi wraz z Wielkiem Księstwem Krakowskiem, 1875, cz. XIV, nr 37.
• Elwertowski K. 1962. Szkoła i życie. Ze wspomnień nauczyciela. Gozdawa-Reutt A. (oprac.). Warszawa: Iskry.
• Głos rozpaczy. 1930. "Głos Nauczycielski", nr 5 z 30 stycznia 1930 r.
• Instrukcya tycząca się stawiania i urządzania budynków publicznych szkół pospolitych i wydziałowych wydana przez Radę Szkolną Krajową na mocy art. 25 ustawy szkolnej z dnia 2 maja 1783. Dziennik Ustaw i Rozporządzeń Krajowych dla Królestwa Galicyi i Lodomeryi wraz z Wielkiem Księstwem Krakowskiem, 1875, cz. XIV, nr 37.
• Kitowicz J. 1985. Opis obyczajów za panowania Augusta III. Goliński Z. (oprac. i wyd.). Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy. ISBN 83-06-00951-7.
• Komeński J.A. 1964. Pisma wybrane. Remerowa K. (przeł.), Suchodolski B. (wybór, wstęp i oprac.). Wrocław: Ossolineum.
• Konarski S. 1959. Pisma pedagogiczne. Ł. Kurdybacha (wstęp i oprac.). Wrocław-Kraków: Ossolineum.
• KOSzK. 1927. Do Dyrekcji państwowych i prywatnych szkół średnich ogólnokształcących, szkół zawodowych, seminariów nauczycielskich oraz Rad Szkolnych Powiatowych w Okręgu - w sprawie zaopatrzenia szkół w odpowiednie ławki szkolne. Dziennik Urzędowy Kuratorium Okręgu Szkolnego Krakowskiego, 1927, nr 4, poz. 78.
• KOSzK. 1929. Do Dyrekcji państwowych i prywatnych szkół średnich ogólnokształcących, seminariów nauczycielskich oraz szkół zawodowych w Okręgu - w sprawie zaopatrzenia szkół w ławki ewentualnie stoliki i krzesła. Dziennik Urzędowy Kuratorium Okręgu Szkolnego Krakowskiego, 1929, nr 9, poz. 120.
• KOSzK. 1934. Do PP. Inspektorów Szkolnych i Kierowników szkół powszechnych w Okręgu w sprawie podniesienia stanu sanitarnego szkół powszechnych. Dziennik Urzędowy Kuratorium Okręgu Szkolnego Krakowskiego, 1934, nr 8, poz. 96.
• Kot S. 1911. Szkolnictwo parafialne w Małopolsce w. XVI-XVIII. T. 3. Kraków: "Muzeum".
• Krukowski J. 1987. Z dziejów budownictwa szkolnego w Krakowie. Budynek szkoły przy kolegiacie św. Anny. "Biuletyn Biblioteki Jagiellońskiej" 1987, r. 37.
• Krukowski J. 2001. Szkolnictwo parafialne Krakowa w XVII wieku. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej. ISBN 83-7271-130-5.
• Kurdybacha Ł. 1958. Z dziejów pedagogiki ariańskiej. Warszawa: Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych.
• Modus [1612] instituendae iuventutis, ex decreto synodi ab Academia Cracoviensi praescriptus. Quem in scholis observandum praecepit Tyliciana Synodus, anni MDCXII. W: Constitutiones synodi dioecesanae Cracoviensis Cracoviae in ecclesia collegiatae SS. Omnium die mensis Maii A.D. 1612 celebratae. Presidente Ill. et R.D.D. Petro Tylicki. Cracoviae 1612.
• Montessori M. 1913. Domy dziecięce (Le case dei bambini). Metoda pedagogji naukowej, stosowana w wychowaniu najmłodszych dzieci. Warszawa: nakł. H. Lindenfelda.
• Okólnik [1926] Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego do Kuratoriów Okręgów Szkolnych i do Województwa Śląskiego w Katowicach w sprawie zaopatrzenia szkół w odpowiednie ławki. Dziennik Urzędowy Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, 1926, nr 14, poz. 189.
• Oleszkiewicz M., Pyla G. 2000. Szkoło! Szkoło! Gdy cię wspominam... Wystawa: Muzeum Etnograficzne w Krakowie, październik 2000 - czerwiec 2001. Informator. Kraków.
• Ostrowski W. 1971. Wiejskie szkolnictwo parafialne na Śląsku w drugiej połowie XVII wieku (w świetle wizytacji kościelnych). Matwijowski K. (oprac.). Wrocław: Ossolineum.
• OSzK. 1923. Do wszystkich Rad Szkolnych Powiatowych oraz Zarządów Szkół Okręgu w sprawie obrazów treści religijnej, wywieszanych w salach szkolnych. Dziennik Urzędowy dla Okręgu Szkolnego Krakowskiego, 1923, nr 10, poz. 248.
• OSzK. 1924. Do Dyrekcji szkół średnich ogólnokształcących; Seminariów nauczycielskich oraz Rad Szkolnych Powiatowych w Okręgu w sprawie portretów sławnych wodzów polskich. Dziennik Urzędowy dla Okręgu Szkolnego Krakowskiego, 1924, nr 6, poz. 160.
• Pelczar R. 1978. Szkolnictwo parafialne w ziemi przemyskiej i sanockiej (XIV-XVIII w.). Warszawa: Oficyna ASPRA-JR.
• Piskorski S.J. 1695. Leges Scholis Ecclesiarum, iurisdictione rectorali Almae Universitatis Studii Generalis Cracov. subiectis, pro bono earundem regimine conservando latae et publicatae. Anno, die quibus intra. Cracoviae 1695.
• Rozporządzenie [1875] Ministra Wyznań i Oświecenia z dnia 19 lipca 1875 l. 6081, którem wydano postanowienie zachowania przepisów sanitarnych w publicznych szkołach ludowych w Galicyi i W. Księstwie Krakowskiem. Dziennik Ustaw i Rozporządzeń Krajowych dla Królestwa Galicyi i Lodomeryi wraz z Wielkiem Księstwem Krakowskiem, 1875, cz. XXXI, nr 84.
• Sobieski S. 1955. Wspomnienie dawnego studenta. W szkołach na Pokuciu i Bukowinie 1832-1846. W: Knot A. (wstęp i oprac.). Galicyjskie wspomnienia szkolne. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
• Sprawozdanie [1880] c.k. Rady Szkolnej Krajowej o stanie wychowania publicznego w roku szk. 1879/80. Lwów 1880.
• Sprawozdanie [1881] c.k. Rady Szkolnej Krakowskiej o stanie wychowania publicznego w roku szk. 1880/81. Lwów 1881.
• Stroner A. 1955. Dyscyplina w dawnych szkołach galicyjskich przed rokiem 1848. W: Knot A. (wstęp i oprac.). Galicyjskie wspomnienia szkolne. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
• Ustawodawstwo [1975] szkolne za czasów Komisji Edukacji Narodowej. Rozporządzenia, ustawy pedagogiczne i organizacyjne (1773-1793). Lewicki J. (wstęp i oprac.). Kraków 1975.
• Brodziński K. 1955. Lata szkolne poety 1797-1809. W: Knot A. (wstęp i oprac.). Galicyjskie wspomnienia szkolne. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
• Wasilewski Z. 1992. Życiorys. W: Massalski A., Pawlina-Moducka M. (oprac.). Kielce w pamiętnikach i wspomnieniach z XIX wieku. Kielce: Kieleckie Towarzystwo Naukowe.
• Wojtanek T. 2000. Szkolnictwo we wsi Zembrzyce do 1981 roku. "Rocznik Babiogórski", t. 2.
• Zapart A. 1983. Szkolnictwo parafialne w archidiakonacie krakowskim od XVI do XVIII wieku. Lublin: RW KUL.
• Zasady higieny szkolnej. 1906. Podręcznik przeznaczony do użytku nauczycieli, kierowników szkół i lekarzy szkolnych. Janke O. (oprac.). Warszawa.
• Źródła do historii wychowania (wybór). 1923. Cz. 1. Kot S. (wybrał i oprac.). Warszawa-Kraków: nakł. Gebethnera i Wolffa.