Osobliwości leksykalne w Psałterzu Dawidowym Mikołaja Reja

• Authors: Danuta Kowalska

Title variants

EN

Lexical peculiarities of David’ Psalter by Mikołaj Rej

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W artykule omawia się osobliwości leksykalne Psałterza Dawidowego Mikołaja Reja, czyli formy wyrazowe, które nie mają poświadczenia w szesnastowiecznych źródłach leksykograficznych bądź ówczesne słowniki odnotowują je tylko z tekstu Reja. Tego rodzaju leksemy osobliwe są licznie reprezentowane w Rejowej parafrazie, pojawiają się najczęściej jako ekwiwalenty synonimiczne, nierzadko nawet dublety słowotwórcze leksemów o ugruntowanej już pozycji w polszczyźnie literackiej. O wprowadzaniu do tekstu parafrazy neologizmów decydowały różnorodne czynniki, m.in.: dążność do precyzji językowej, możliwości kreacyjne leksemu, dążność do regularności słowotwórczej oraz względy wersyfikacyjno-rytmiczne, polegające na grupowaniu w bliskim sąsiedztwie formacji tworzonych za pomocą tego samego przyrostka. Na wybór niektórych neologizmów wpływała także chęć różnicowania leksemów w sąsiadujących ze sobą paralelnie zestawianych wersetach.

EN

The article focuses on lexical peculiarities of David’Psalter by Mikołaj Rej, that is on these lexical forms which are not present in the 16th-century lexicographic sources or which are present in the dictionaries only on the basis of Rej’s works. Such peculiar lexemes frequently appear in Rej’s paraphrase, usually as synonymic equivalents, or even as word-formation doublets, of lexemes whose position in Polish literature is stable. Various factors decided about whether to include neologisms in Rej’s paraphrase, such as: the desire to strive for lexical precision and word-formation regularity, the possibilities of creating a lexeme and the aspect of versification and rhythm, which aimed at putting together forms created with the help of the same suffix. What helped to choose and accept some neologisms was also the desire to divide these lexemes which occurred next to each other in parallel verses.

Keywords

PL

Mikoła Rej; XVI wiek; psałterz; leksyka; osobliwości leksykalne

EN

Mikołaj Rej; the 16th century; the Psalter; lexis; lexical peculiarities

• Publisher: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II. Towarzystwo Naukowe KUL
• Journal: Roczniki Humanistyczne
• Year: 2016
• Volume: 64
• Issue: 6: Językoznawstwo
• Pages: 51-70

Contributors

author

Danuta Kowalska

• Katedra Historii Języka Polskiego w Instytucie Języka Polskiego Uniwersytetu Łódzkiego

References

• Belcarzowa E.: Niektóre osobliwości leksykalne Biblii tzw. Leopolity, Wrocław 1989.
• Bieńkowska D.: O osobliwościach leksykalnych w „Postyllach” ks. J. Wujka, „Rozprawy Komisji Językowej ŁTN” 43(1998), s. 5-14.
• Boryś W.: Słownik etymologiczny języka polskiego, Kraków 2005.
• Brückner A.: Mikołaj Rej. Studium krytyczne, Kraków 1905.
• Cybulski M.: Analiza statystyczna słownictwa piętnastowiecznej części „Psałterza floriańskiego”, „Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego” 39(1994), s. 19-34.
• Karpluk M.: Stan badań nad językiem Mikołaja Reja – osiągnięcia i postulaty, w: Mikołaj Rej – w pięćsetlecie urodzin, cz. 1: Humanizm, reformacja, retoryka i język, red. J. Okoń, Łódź 2005, s. 269-288.
• Korolko M.: Uwagi o retoryce i rytmie w prozie Mikołaja Reja, w: Mikołaj Rej w czterechsetlecie śmierci, red. T. Bieńkowski, J. Pelc, K. Pisarkowa, Wrocław 1971, s. 109-127.
• Kowalska D.: Sztuka słowa Mikołaja Reja. Studium stylistycznojęzykowe „Psałterza Dawidowego”, Łódź 2013.
• Książek-Bryłowa W.: Warianty w systemie a warianty w idiolekcie, „Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego” 1(1996), nr 1577, Prace Językoznawcze, t. XXIV, s. 18-25.
• Kuraszkiewicz W.: Częstotliwość wyrazów w „Panu Tadeuszu” Adama Mickiewicza i w „Wizerunku” Mikołaja Reja, w: tenże, Polski język literacki. Studia nad historią i strukturą, wybór i oprac. W. Rzepka, B. Walczak, Warszawa–Poznań 1986, s. 694-714.
• Kuraszkiewicz W.: Osobne wyrazy Mikołaja Reja w Słowniku polszczyzny XVI wieku, w: tenże, Polski język…, s. 659-661.
• Kuraszkiewicz W.: Rzeczowniki w „Wizerunku” Mikołaja Reja, w: tenże, Polski język…, s. 631-658.
• Mróz-Ostrowska E.: Rzeczowniki z przyrostkiem -ość w języku polskim XVI wieku, w: Odrodzenie w Polsce, red. M. R. Mayenowa, Z. Klemensiewicz, t. III: Historia języka, cz. 2, Warszawa 1962, s. 303-503.
• Rospond S.: Język renesansu a średniowiecza na podstawie literatury psałterzowo-biblijnej, w: Odrodzenie w Polsce, t. III: Historia języka, cz. 2, red. M. R. Mayenowa, Z. Klemensiewicz, Warszawa 1962, s. 61-181.
• Rospond S.: Studia nad językiem XVI w. (Jan Seklucjan, Stanisław Murzynowski, Jan Sandecki-Malecki, Grzegorz Orszak), Wrocław 1949.
• Rostkowska I.: Bibliografia dzieł Mikołaja Reja. Okres staropolski, Wrocław 1970.
• Szczaus A.: Rzeczownikowe synonimy słowotwórcze w polszczyźnie XVI wieku, Szczecin 2005.
• Wilczewska K.: Zasady redakcyjne „Słownika”, w: Słownik polszczyzny XVI wieku, red. M. R. Mayenowa i in., t. I: A-Bany, Wrocław 1966, s. XXVI-XLII.
• Witczak T.: Studia nad twórczością Mikołaja Reja, Warszawa 1975.

Identifiers

DOI

10.18290/rh.2016.64.6-3