Książka użytkowa dla dzieci i młodzieży w drugiej połowie XIX w.

• Authors: Szafranalias-Szafrańska Izabella

Title variants

EN

Functional Books for Children and Youth in the Second Half of the 19th Century

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Celem artykułu jest opis zjawiska książki użytkowej dla dzieci i młodzieży w drugiej połowie XIX w. Zasób ustalono na podstawie Bibliografii polskiej XIX stulecia Karola Estreichera. Analizie poddano dynamikę rozwoju produkcji wydawniczej tego typu publikacji na przestrzeni 50 lat, charakteryzując zarówno całość zjawiska, jak i przemiany rozwoju poszczególnych gatunków piśmienniczo-wydawniczych. Dokonano szczegółowego przeglądu 25 edycji reprezentujących 3 grupy najbardziej popularnych gatunków, takich jak: gry i zabawy, nauki obyczajności, czytania domowe. Zwrócono uwagę na elementy typowe, powtarzalne, jak i niekonwencjonalne w swej formie i treści. Ustalono, jakie funkcje pełnił dany gatunek, w jakiej formie był wydany i jaki przekaz niósł ze sobą.

EN

The purpose of this article is to describe the phenomenon of utility books for children and youth in the second half of the 19th century, based on Bibliografia polska XIX stulecia by Karol Estreicher. Twenty five tomes were reviewed, with the relevant materials divided into three sections: “games and plays”, “teaching good behaviour”, “home readings”. Each section was further divided typologically, allowing for a thorough analysis of editions and determining elements that were typical, repeatable or unconventional in form and content. The kind of function the genre fulfilled was determined, along with the form in which it was published and the ideas it conveyed. The dynamics of publishing production development of these publications over the relevant 50 years was analysed, covering both the phenomenon as a whole and individual genres. Statistical problems of publishers and printing offices and the changes in format and artwork were also presented.

Keywords

PL

Dzieci; Historia książki; Książka użytkowa; Literatura; Młodzież

EN

Book; Children; Literature; Utility books; Youth

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego
• Journal: Nowa Biblioteka. Usługi, Technologie Informacyjne i Media
• Year: 2016
• Issue: 4(23)
• Pages: 11-41

Contributors

author

Szafranalias-Szafrańska Izabella

• Zespół Szkół i Pracy Pozaszkolnej w Świętochłowicach

References

• [1] Birkenmajer, A., Kocowski, B., Trzynadlowski, J. (red). (1973). Encyklopedia wiedzy o książce. Warszawa: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• [2] Chociszewski, J. (1893). Podręcznik do pisania listów, w którym wyłożona jasno i treściwie nauka o pisaniu listów oraz podane liczne wzory tychże, jako też kwity, rewersy, rachunki, przepisy pocztowe, wpisy do imienników itd., z dodatkiem listownika dla dzieci. Poznań: Dziennik Poznański.
• [3] Chociszewski, J. (1900). Zbiór toastów i przemówień do wygłaszania podczas zebrań towarzyskich, jubileuszów, wieczornic, obiadów, zaręczyn, wesół, chrzcin, imienin itp. uroczystości domowych z uwzględnieniem wilii Bożego Narodzenia, Nowego Roku. Wielkanocy. M. Bytom: Katolik.
• [4] Chudziak, M. (1898). Gry i zabawy na wolnym powietrzu. Mikołów: Nakł. i druk K. Miarka.
• [5] Chudziak, M. (188[9]). Zabawy zimą. Mikołów: Nakł. i druk K. Miarka.
• [6] Cieślikowski, J. (1985a). Literatura osobna. Warszawa: Nasza Księgarnia.
• [7] Cieślikowski, J. (1985b). Wielka zabawa. Folklor dziecięcy. Wyobraźnia dziecka. Wiersze dla dzieci. Warszawa: Ossolineum.
• [8] Dunin, J. (1991). Książeczki dla grzecznych i niegrzecznych dzieci. Warszawa: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• [9] Dziekoński, T. (1862). Rozmowy dziadka z wnukami. Warszawa: Nakł. Gebethner i Wolff, druk. J. Jaworski. (B. ŚL.).
• [10] Estreicher, K. (1976). Bibliografia polska XIX stulecia (t. 11). Kraków: Uniwersytet Jagielloński.
• [11] Estreicher, K. (jun.) (1970). Bibliografia polska XIX stulecia (t. 9). Kraków: Uniwersytet Jagielloński.
• [12] Estreicher, K. (jun.) (1987). Bibliografia polska XIX stulecia (t. 14). Kraków: Uniwersytet Jagielloński.
• [13] Frings, J.M. (1858). Rozmowy łatwe, dla młodych panien, dla użytku szkół panieńskich, w czterech językach: polskim, rosyjskim, francuskim i niemieckim. J. Szczepański (przekład). Wilno: Nakł. Księgarni R. Rafałowicza.
• [14] Gondek, E. (1996). Edycje książek literackich dla dzieci z pierwszej połowy XIX wieku, wydane w oficynach śląskich w granicach Prus. W: K. Heska-Kwaśniewicz, I. Socha (red.), Młody czytelnik w świecie książki, biblioteki i informacji (s. 4–250). Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
• [15] Gry i zabawy dla młodzieży wraz z opisem kar odbywanych za fanty. (1889). Warszawa: Nakł. F. Hösick. Strona tytułowa. (B. ŚL.).
• [16] Hazard, P. (1963). Książki, dzieci i dorośli. I. Słońska (przekład). Warszawa: Nasza Księgarnia.
• [17] Kaniowska-Lewańska, I. (1973). Literatura dla dzieci i młodzieży do roku 1864. Zarys rozwoju. Wybór materiałów. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.
• [18] Kostecki, J. (1978). Charakterystyka wybranych społecznych sytuacji komunikacji czytelniczych w polskiej kulturze drugiej połowy XIX wieku. Pamiętnik Literacki, z. 69/4, s. 99–138.
• [19] Krzyżanowski, J. (red.). (1984). Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny. T. 1–2.Warszawa: PWN.
• [20] Kuliczkowska, K. (1975). Literatura dla dzieci i młodzieży w latach 1864–1918. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.
• [21] Oppman, A. (Or-Ot) (1897). Ilustrowane zagadki arytmetyczne w obrazkach i wierszykach. Warszawa. 4°, k. 6, 12 tabl., 64 rys., oprawa chromolitografowana, rub. 1.
• [22] Papuzińska, J. (1975). Czytania domowe. Warszawa: Nasza Księgarnia.
• [23] Papuzińska, J. (1981). Inicjacje literackie: problemy pierwszych kontaktów dziecka z książką. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.
• [24] Przecławska, A. (1978). Literatura dla dzieci i młodzieży w procesie wychowania. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.
• [25] Starodawne przysłowia dla ochronek. W: Przysłowia obyczajowe. (1863). Poznań: Nakł. J. Żupański. (B. ŚL.).
• [26] Schreber, I.M. (1898). Gimnastyka lecznicza pokojowa, czyli zasady ćwiczeń gimnastycznych, bez przyrządów i pomocy wykonywanych dla płci obojga i każdego wieku. R. Radziwiłłowicz (przekład). Warszawa: Nakł. Gebethner i Wolff.
• [27] Sierotwiński, S. (oprac.). (1989). Słownik terminów literackich (wyd. 4). Wrocław: Ossolineum.
• [28] Socha, I. (1998). Piśmiennictwo dla dzieci na Śląsku w XIX w. W kręgu obiegu wysokiego, literatury popularnonaukowej folkloru. W: K. Heska‑Kwaśniewicz, I. Socha (red.), Książka dla dziecka wczoraj dziś i jutro (s. 9–28). Katowice: Uniwersytet Śląski.
• [29] Socha, I. (2001). Przykładne, użyteczne i zabawne. O polskich książkach dla młodego odbiorcy na Śląsku w drugiej połowie XIX i na początku XX wieku. Katowice: Uniwersytet Śląski.
• [30] Szymanowski, W. (1858). Wielka gra z geografii Królestwa Polskiego. Warszawa: Druk. J. Jaworski.
• [31] Szymczak, M. (red.). (1978–1981). Słownik języka polskiego. Warszawa: PWN.
• [32] Waksmund, R. (1986). Literatura pokoju dziecinnego. Warszawa: Nasza Księgarnia. (tematy, gatunki, konteksty). Wrocław: Uniwersytet Wrocławski.
• [34] Zając, M. (2000). Promocja książki dziecięcej: podręcznik akademicki. Warszawa: Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich.