Kontakty Marii Skłodowskiej-Curie ze środowiskiem krakowskim

• Authors: RAFALSKA-ŁASOCHA Alicja

Title variants

EN

Relations of Marie Skłodowska -Curie with Krakow scientific circles

• Languages of publication: PL EN

Abstracts

EN

Marie Skłodowska (1867–1934) spent her childhood and youth in Poland. During and after her studies she lived and worked in France. Many circumstances combined, to give her two homelands. Her discoveries for the benefi t of mankind, however, made her a citizen of the whole world. The aim of this paper was to underline relations of Marie Skłodowska -Curie with Poland – especially with the scientific circles in Krakow. Marie was born in Warsaw, the fi fth child of the patriotic Skłodowski family. She graduated with honors and received a gold medal from the state gymnasium in Warsaw at the age of 15. She wanted to continue her education, but due to imprudent investments by her father the Skłodowskis experienced fi nancial trouble, so Maria began giving private lessons, and next accepted a better -paid post of a governess in a village far away from home. In Autobiography she wrote: Since my duties with my pupils did not take up all my time, I organized a small class for the children of the village who could not be educated under the Russian government. […] Even this innocent work presented danger, as all initiative of this kind was forbidden by the government and might bring imprisonment or deportation to Siberia. After more than three years’ work as a governess, she came back to Warsaw, gave private lessons and saw to her own education. In the Laboratory of Industry and Agriculture Museum she mastered the fundamentals of chemical analysis and became acquainted with scientific research work. In November 1891, at the age of 24, she left for Paris. On 3 November 1891 she began studies at the Faculty of Mathematics and Natural Sciences at the Sorbonne. Despite some gaps in her knowledge, she was able to pass all her examinations and graduate in the fi rst rank as “licenciée en sciences physiques” in 1893, and in the second rank as “licenciée en sciences mathématiques” in 1894. Driven by the sense of duty, which she had learned at home (she was convinced that she should work as a teacher in her homeland), Marie went to Krakow and tried to find a job in the physics laboratories of the Jagiellonian University. Scientists from Krakow worked with the best laboratories in London, GÖttingen and Paris. At that time, however, women were not allowed even to study at the Jagiellonian University. In the academic year 1894/1995 only three women (pharmacists) were allowed to att end university lectures. After having visited Krakow Marie realized that there was no suitable position for her at Polish Universities. Professor August Witkowski, who wanted to help her, was not even able to off er her the position of assistant to his Chair of Physics at the Jagiellonian University. “She would have had to be excluded from academic life, without which she would not have had the opportunity to apply her knowledge and skills and satisfy her justifi able ambitions. This is why she decided to choose science and Pierre Curie.” In autumn 1894 Marie came back to Paris, where in 1895 she married Pierre Curie – a French physicist. At the end of 1897 Marie became interested in the research of Henri Becquerel, who had noticed that uranium salts emitt ed special rays which, as opposed to common light rays, could penetrate through black paper and discharge an electroscope. Instead of an electroscope she used newly elaborated electrometer. Laborious work began: hundreds of measurements, chemical experiments and new results. While examining rays of uranium ores, she observed an interesting phenomenon: the radiation’s intensity was not always proportional to the content of uranium in the ore. After a few months Pierre joined Marie and the Curies managed to separate from pitchblende a substance accompanying bismuth which displayed unique chemical features and was much more active than uranium. In July 1898 they announced the discovery of a new element, which they named POLONIUM in honor of Marie’s homeland. She hoped that naming the new element after her native country would bring world att ention to its lost independence. In December 1898, they announced the discovery of another radioactive element – radium. All their work was carried out in extremely poor conditions, with no hope of improvement. In 1900 a big scientifi c conference was organized in Krakow – 9th Congress of Polish Physicians and Naturalists. Some Polish scientists working abroad were invited. Among them was also Marie Curie from Paris. Even though she was not able to come, she sent her contribution and asked prof. August Witkowski to read her lecture in the chemical section of the Congress. She also sent few samples containing radium compound to make some demonstrations. After the Congress Maria wished, these samples were given to the Chair of Physics at the Jagiellonian University. In 1903, Marie defended her doctoral thesis. A copy of her doctoral dissertation with inscription writt en by Marie Curie for prof. Witkowski was among the books which belonged to him. In the same year Maria, together with Pierre Curie and Henri Becquerel, received the Nobel Prize in physics. In 1904 her thesis appeared on the market in Polish translation. On 29 June 1908 professors Witkowski and Natanson submitt ed to the Academy of Arts and Sciences in Krakow a request to elect Marie Curie as an active, foreign member of the Academy. The election took place on 21 May, 1909, and after its approval by the higher instances, the authorities of the Academy sent to Marie a lett er with this information. She was the fi rst woman among the members of the Academy of Arts and Sciences in Krakow. Until 1931 she was the only woman in this academic society. After the celebrations connected with the 25 anniversary of discovery of radium and polonium in Paris, senate of the Jagiellonian University awarded Marie Curie with two doctorates honoris causa: one in philosophy, another one in medicine. Marie was not able to come to Krakow, so prof. Kazimierz Morawski took these diplomas and handed them to Marie in Paris. In December 1924 Marie Curie wrote letters to the deans of Faculty of Philosophy and Faculty of Medicine, and to the rector of the Jagiellonian University with gratitude for these honors. The only scientist from Krakow who visited and worked for a short time in the Curie laboratory in Paris was a botanist Kazimierz Stefan Rouppert (1885–1963). He worked there for a few weeks in 1926. The results were published in a paper entitled Sur l’action du rayonnement des corps radioactifs sur les perlules végétales. Some of scientists in Krakow were interested in investigation of radium or in application of compounds of this element in medicine. They contacted Marie Curie, wrote to her and received from her lett ers. Among them were: Tadeusz Estreicher, Karol Olszewski, Walery Jaworski, Marian Smoluchowski, Władysław Natanson, Leon Marchlewski, Antoni Hoborski, Mieczysław Jeżewski, Odo Bujwid, Aleksander Rosner, Henryk Wachtel, authorities of Jagiellonian University and Academy of Arts and Sciences. Marie Skłodowska -Curie was and still is, a worldwide hero. Matt ers of science were always of great value for this modest personality. She was also a great Pole, who took care of the development and prosperity of her homeland. When she was asked to write a few words on the occasion of the tenth anniversary of Poland’s regained independence, she wrote: – to develop scientific laboratories, which Pasteur called “sacred shrines of mankind,” – to take care of those who work for science, craving knowledge, in order to obtain workers for the future, – to create conditions so that innate talents and precious gifts might be realized and serve the idea – means to lead the society along the path of development of power, both spiritual and material.

• Publisher: Polska Akademia Umiejętności
• Journal: Prace Komisji Historii Nauki PAU
• Year: 2013
• Volume: 12
• Pages: 33-66

Dates

cover

2013

Contributors

author

RAFALSKA-ŁASOCHA Alicja

• Zakład Chemii Nieorganicznej, Zespół Katalizy i Fizyko chemii Ciała Stałego II, Wydział Chemii UJ

References

• Archiwum Estreicherów przy Towarzystwie Miłośników Sztuk Pięknych w Krakowie. Korespondencja Tadeusza Estreichera; rok 1899.
• Arch. Muz. MSC, Warszawa, H/312. List Mieczysława Jeżewskiego do Marii Skłodowskiej-Curie w sprawie jego stażu w Laboratorium Curie w Paryżu.
• Arch. Muz. MSC, Warszawa, M/231. Korespondencja do Uczonej z Akademii Górniczej w Krakowie z prośbą o pomoc w odszukaniu legatu im. J.U. Niemcewicza.
• Arch. Muz. MSC, Warszawa, M/232. Korespondencja do Uczonej z biblioteki Akademii Górniczej w Krakowie z podziękowaniem za otrzymane czasopisma.
• Arch. Muz. MSC, Warszawa, M/236. List Wydawnictwa Dziesięciolecia Polski Odrodzonej do Marii Skłodowskąiej-Curie z prośbą o napisanie kilka słów do monografi i dziejów Polski w okresie pierwszego dziesięciolecia niepodległości.
• Arch. Muz. MSC, Warszawa, M/237. List Instytutu Curieterapii w Krakowie do Marii Skłodowskiej-Curie z zapytaniem o możliwości nauki metod curieterapii w Paryżu dla pracownika Instytutu dr Gądka.
• Arch. Muz. MSC, Warszawa, M/250. List prof. Rosnera i dr Szancenbach do Marii Skłodowskie -Curie z podziękowaniem za obietnicę przyjazdu do Krakowa i zaproszeniem uczonej do wygłoszenia odczytu na spotkaniu Towarzystwa Lekarskiego w Krakowie.
• Arch. Muz. MSC, Warszawa, M/313. List Mieczysława Jeżewskiego do Marii Skłodowskiej-Curie w sprawie jego stażu w Laboratorium Curie w Paryżu z informacją, iż niestety nie będzie on mieć miejsca.
• Arch. Muz. MSC, Warszawa, M/335. List prof. Rosnera do Marii Skłodowskiej-Curie z podziękowaniem za zaproszenie do gremium powołanego celem organizacji w Warszawie Instytutu Radowego, na wzór placówki paryskiej i przedstawieniem naukowego potencjału ośrodka krakowskiego oraz prośbą o poparcie Uczonej dla zorganizowania w Krakowie podobnej placówki.
• Arch. Muz. MSC, Warszawa, M/341. List Marii Skłodowskiej-Curie do dr Henryka Wahtela z podziękowaniem za propozycje kierowania placówką badań na radem w Krakowie.
• Archiwum Nauki PAN i PAU w Krakowie, Koresp. Sekr. General. 231/06. List kondolencyjny wystosowany przez Akademia Umiejętności w Krakowie do Marii Skłodowskiej-Curie po śmierci Piotra Curie.
• Archiwum Nauki PAN i PAU w Krakowie, Koresp. Sekr. General., 867/09. List Marii Skłodowskie-Curie do Akademii Umiejętności z podziękowaniem za przyjęcie w poczet członków Akademii oraz przesłani noty biograficznej i spisu opublikowanych prac.
• Archiwum Nauki PAN i PAU w Krakowie, Korespondencja Sekretariatu Generalnego 1567/25. Odmowna odpowiedź na prośbę Polskiej Akademii Umiejętności, by Maria Skłodowska-Curie jako jej zagraniczny członek uczestniczyła w odbywających się w Paryżu uroczystościach ku czci francuskiego chemika organika Michela Chevreula.
• Archiwum Nauki PAN i PAU w Krakowie, Korespondencja Sekretariatu Generalnego, 1922/593. Pismo Marii Curie jako przedstawicielki CICI do Polskiej Akademii Umiejętności w Krakowie.
• Arch. UJ, S II 619. List Marii Skłodowskiej-Curie do Rektora UJ z kondolencjami po śmierci prof. A. Witkowskiego.
• Arch. UJ, S II 941, pismo Marii Curie jako przedstawicielki CICI do Uniwersytetu Jagiellońskiego.
• Arch. UJ, S II 969, pisma L.494/24 od Senatu Akademickiego Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie do dziekanatów Wydziału Filozoficznego i Wydziału Lekarskiego.
• Arch. UJ, S II 969, pismo L.366 dziekana Wydziału Lekarskiego do Rektoratu Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie.
• Arch. UJ, S II 969, pisma L.494/24 od Senatu Akademickiego Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie do dziekanatów Wydziału Filozoficznego i Wydziału Lekarskiego.
• Arch. UJ, S II 969. List Marii Skłodowskiej -Curie do Rektora UJ w podziękowaniu za otrzymane doktoraty honoris causa (1 lipca 1924).
• Arch. UJ, S II 973/1, kopie dwóch dyplomów doktoratów honoris causa Marii Curie- • Skłodowskiej.
• Arch. UJ, WF II 203. Podanie Heleny Skłodowskiej z prośbą o przyjęcie w poczet studentek Wydziału Filozoficznego UJ.
• Arch. UJ, Zbiór fotografii, sygn. F 22 IV (F 5516 IV). Profesorowie i docenci prywatni Wydziału Filozoficznego Uniwersytetu Jagiellońskiego w 1900 roku.
• Biblioteka Jagiellońska w Krakowie (sygnatura B 106183 II). Marja Skłodowska Curie i historia odkrycia radu, Wydawnictwo Komitetu Daru Narodowego dla Marji Skłodowskiej -Curie, Książnica ATLAS, Lwów -Warszawa 1925, s. 7.
• Archiwum Estreicherów przy Towarzystwie Miłośników Sztuk Pięknych w Krakowie.
• BJ 6593 III, Korespondencja Sekretariatu Sekcji Chemicznej IX Zjazdu Lekarzy i Przyrodników Polskich w Krakowie, w roku 1900 oraz materiały zjazdowe. Polscy chemicy zaproszeni na Zjazd oraz korespondencja ucz0nej z Tadeuszem Estreicherem dotycząca jej udziału w zjeździe.
• BJ, Kraków, 9004, t. 3. List Marii Skłodowskiej-Curie do prof. Władysława Natansona.
• BJ, Kraków, 9413, t. 3. List Marii Skłodowskiej-Curie do prof. Mariana Smoluchowskiego.
• BN, Paryż, NAF 18453. Telegram krakowskiego Koła Artystek Polskich z gratulacjami dla Marii Skłodowskiej-Curie – pierwszej kobiety profesora Sorbony.
• BN, Paryż, NAF 18447. List AU w Krakowie do Marii Skłodowskiej-Curie informujący o zatwierdzeniu jej kandydatury na Członka czynnego zagranicznego Wydziału Matematyczno -Przyrodniczego Akademii Umiejętności w Krakowie.
• BN, Paryż, NAF 18456. List Krakowskiego Towarzystwa Lekarskiego do Marii Skłodowskiej-Curie z okazji jubileuszu 25-lecia odkrycia radu.
• BN, Paryż, NAF 18465. . List prof. Odona Bujwida do Marii Skłodowskiej-Curie z okazji jubileuszu 25-lecia odkrycia radu.
• Brian, D., Rodzina Curie, Wydawnictwo AMBER, Warszawa 2006.
• Curie E., Maria Curie, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1997.
• „Czas”, Kraków, 10 września 1893 roku. Informacja o uzyskaniu przez Marię Skłodowską-Curie licencjatu z fizyki z pierwszą lokata na paryskiej Sorbonie.
• Dorabialska A., W Paryżu przed 40 laty…, „Problemy”, 1967, nr 10, s. 588.
• Dormus K., Kazimiera Bujwidowa 1867–1932. Życie i działalność społeczno-oświatowa, Kraków 2002.
• Dybiec J., Uniwersytet Jagielloński 1918–1939, Kraków 2000.
• Dziki S., Ach te uparte filozofki, „Alma Mater”, 65, 2004, s. 13–16.
• Gryglewski R., Walery Jaworski – twórca Muzeum Wydziału Lekarskiego UJ, „Alma Mater”, 47, 2003.
• Hubicki W., Jak Uniwersytet Jagielloński otrzymał pierwszy preparat radowy, „Przemysł Chemiczny” 47/ 1, styczeń 1968, s. 4.
• Katalog wystawy pt. Karol Olszewski i Zygmunt Wróblewski: 100-lecie skroplenia tlenu, opracowanie Danuta Burczyk -Marona, Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 1983.
• KÖhler Piotr, Portrety botaników polskich Kazimierz Stefan Rouppert (1885–1963), „Wiadomości Botaniczne”, 44(3/4), 2000.
• Korespondencja Polska Marii Skłodowskiej -Curie: 1981–1934, w oprac. K. Kabzińskiej, M.H. Malewicz, J. Piskurewicza, J. Róziewicza, Wydawnictwa Instytutu Historii Nauki PAN, Warszawa 1994.
• MKHMFUJ, Kraków, Dz. VIII nr inw. 530. Korespondencja Marii Skłodowskiej-Curie z Bronisławą Dłuską oraz Prof. Walerym Jaworskim dotycząca zakupu radu dla krakowskiej kliniki.
• Musée Curie, Paryż, 004501.
• Natanson, W., Wstęp do fizyki teoretycznej (1890).
• Natanson, W., Odczyty i szkice (1908).
• Natanson, W., Promieniowanie (1913).
• Natanson, W., Oblicze natury (1923).
• Natanson, W., Życiorys Newtona (1927).
• Natanson, W., Porządek Natury (1928).
• Natanson, W., Widnokrąg Nauki (1934).
• Natanson, W., Prądy umysłowe w dawnym Islamie (1937).
• Pawłowska M., Pamiątki po Marii Skłodowskiej-Curie w zbiorach Biblioteki Instytutu Fizyki UJ, „Alma Mater” 2011, nr 134–135.
• Perkowska U., Studentki Uniwersytetu Jagiellońskiego w latach 1894–1939, Kraków 1994.
• Perkowska U., Pierwsze studentki Uniwersytetu Jagiellońskiego sprzed stu laty, „Alma Mater” 1997, nr 6, s. 26–28.
• Petelenz B., Pozytywizm, racjonalizm i… romantyzm Marii Skłodowskiej -Curie, wykład w trakcie posiedzenia naukowego Komisji Filozofi i Nauk Przyrodniczych PAU, 09.05.2011, Kraków.
• Piech T., Zarys historii Katedr Fizyki Uniwersytetu Jagiellońskiego, w: Studia z dziejów Katedr Wydziału Matematyki, Fizyki, Chemii Uniwersytetu Jagiellońskiego, pod redakcją Stanisława Gołąba, Kraków 1964.
• Piskurewicz J., Między nauką a polityką. Maria Skłodowska -Curie w laboratorium i w Lidze Narodów, Lublin 2007.
• Polskimi śladami Marii Skłodowskiej-Curie, Warszawa 2006.
• Rouppert K., W dziesięciolecie zgonu Marii Skłodowskiej -Curie, w: Maria Skłodowska--Curie, Tel -Aviv 1945, s. 21–22.
• Rouppert K., Jędrzejowski H., Sur l’action du rayonnement des corps radioactifs sur les perlules végétale, „C. R. Acad. d. Sc.” v. 182, s. 864–865, Errata (ibidem v. 183, s. 378), Paris 1926.
• Marya ze Skłodowskich Curie, „O nowych ciałach promieniotwórczych” Kraków, Nakładem Komitetu gospod. IX Zjazdu lekarzy i przyrodn. polskich w drukarni Uniwersytetu Jagiellońskiego, 1900. Przedruk: Annały Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, tom 25, ss. 83–104.
• Marja Skłodowska Curie i historia odkrycia radu, Wydawnictwo Komitetu Daru Narodowego dla Marji Skłodowskiej -Curie, Książnica ATLAS, Lwów-Warszawa 1925.
• Seebacher F., Roses for the Gentlemen: The question of women’s rights in medical studies at the University of Vienna before 1897, ed. Kokowski M., The Global and the Local: The History of Science and the Cultural Integration of Europe. Symposium R–10: From Maria Sklodowska-Curie to the 21st Century: Working on Women and Science in History of Science, s. 557–558.
• Skłodowska M., Badanie ciał radioaktywnych [rozprawa przedstawiona Wydziałowi Matematyczno--Przyrodniczemu Uniwersytetu Paryskiego w celu uzyskania stopnia doktora nauk fizykalnych] z przedmową, komentarzami i posłowiem Józefa Hurwica; Polska Akademia Nauk. Wydział I Nauk Społecznych. Komitet Historii Nauki i Techniki, Warszawa 1992.
• Sporzyński K., Polki sławne za granicą, „Tygodnik Ilustrowany”, 1903, Nr 49.
• Sprawozdanie z czynności krakowskiego oddziału Polskiego Towarzystwa Przyrodników imienia Kopernika za rok 1899, „Kosmos” R. 25, 1900, s. 65–66.
• Strona internetowa pod patronatem Rady do spraw Atomistyki: http://www.atomistyka.pl/promien/msc.html (dostęp w dniu 26.03.2012). Autogramu Marii Skłodowskiej -Curie przesłanego do Wydawnictwa Dziesięciolecia Polski Odrodzonej w 1929 roku.
• Stroński I., Szkic historyczny polskich badań z zakresu nukleoniki w latach 1896–1939/45, w: Studia poświęcone Marii Skłodowskiej -Curie i Marianowi Smoluchowskiemu, Wrocław -Warszawa -Kraków 1968
• Szczepaniec-Cięciak E., Karol Olszewski (1846–1915). Chemik, światowej sławy kriogenik, w: Złota Księga Wydziału Chemii, tom I, pod redakcją Elżbiety Szczepaniec-Cięciak, Kraków 2000, s. 144–151.
• Szczepaniec-Cięciak E., Tadeusz Estreicher (1871–1952). Chemik, kriogenik, historyk i popularyzator nauki, publicysta, w: Złota Księga Wydziału Chemii, s. 183–191.
• Szymborski K., Dzieje polskich badań w dziedzinie fizyki w latach 1860–1918, w: Studia i materiały z dziejów nauki polskiej, seria C, z. 22, Warszawa 1978.
• Średniawa B., History of Theorethical Physic [właśc. Physics – przyp. aut.] at Jagiellonian University in Cracow in XIXth century and in the first half of XXth century, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego”, z. 24.
• Średniawa B., Historia filozofii przyrody i fizyki na Uniwersytecie Jagiellońskim, Warszawa 2001.
• Śródka, A. (red.), Biogramy uczonych polskich, część VI: Nauki medyczne, z. 1: A-Ł, Ossolineum, Wrocław 1990
• Śródka A., Uczeni polscy XIX–XX stulecia, t. III, Warszawa 1998.
• Śródka A., Uczeni Polscy XIX–XX stulecia, t. IV, Warszawa 1998.
• Towpik E., Mould R.F., Maria Sklodowska -Curie Memorial Issue of the Polish Oncological Journal „Nowotwory”, Warsaw 1998.
• Urbanik A., Narodziny Krakowskiej Radiologii. Okres od 1896 do 1945; http://www.radiologia -malopolska.org/historia/historia2.htm.
• Urbanik A., Borczowska E., Chojnacka I., Herman -Sucharska I., Chrzan R., Kuśmiderski J., Początki radiologii w Krakowie, w: Historia radiologii polskiej na tle radiologii światowej, pod redakcją Stanisława Leszczyńskiego, Kraków 2000, s. 346–351.
• Wojtaszek Z., Kuzyk H., Morzyniec A., Dubowy J., Łopata K., Karol Olszewski, Warszawa -Kraków 1990, s. 18–19.
• Wołczek O., Maria Skłodowska -Curie, Wydawnictwo Interpress, Warszawa 198.
• Wróblewski A.K, Historia fizyki, Warszawa 2009. Kwestia uznania radu za nowy pierwiastek chemiczny.
• Zabłocki J., Profesor Kazimierz Rouppert (1885–1963), „Studia i Materiały z Dziejów Nauki Polskiej”, seria B, 14, 1968, s. 211–225.