Jak nie ma w domu chłopa, zgłupieje i Penelopa – męskość i żeńskość w polskiej leksyce i frazeologii o proweniencji mitologicznej

• Authors: Puda-Blokesz Magdalena

Title variants

EN

Jak nie ma w domu chłopa, zgłupieje i Penelopa (NKPP II: 842) [With no guy on whom to depend even Penelope would be at her wits’ end]: masculinity and femininity in Polish lexis and phraseology of mythological origin

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Proponowany opis mitologizmów leksykalnych i frazeologicznych mieści się w nurcie badań z zakresu lingwistyki kulturowej i stanowi kolejną próbę potwierdzenia, że polszczyzna jest rezerwuarem treści kulturowych, których istotnym składnikiem jest stereotypowy obraz kobiety i mężczyzny. Badane jednostki języka zgodnie z kryterium semantycznym i pragmatycznym podzielono na mitologizmy, (I) które służą mówieniu o konkretnej płci (tylko o kobiecie albo tylko o mężczyźnie), (II) które służą mówieniu zarówno o kobiecie, jak i o mężczyźnie (niektóre częściej o jednej z płci) i wreszcie takie, (III) które bezpośrednio nie są odnoszone do płci. Ogląd przykładów mieszczących się w pierwszych dwóch grupach, przeprowadzony z perspektywy językowej, kulturowej i aksjologicznej, poszerza spojrzenie na niesymetryczny i zależny od naturalnych i społecznych uwarunkowań obraz kobiet i mężczyzn zakodowany i utrwalony w polskim zasobie leksykalnym i frazeologicznym. Tę niesymetryczność ukazuje także analiza leksykalno-gramatyczna podstawy materiałowej, z której wynika, że w zasobie polskich mitologizmów frazeologicznych więcej jest jednostek zawierających męskie komponenty mitologiczne niż żeńskie.

EN

The proposed description of mythology-based lexemes and phrases is situated in the area of cultural linguistics and attempts to confirm again that the Polish language is a repository of cultural ideas, among which a stereotypical image of woman and man is an important element. The language units under study were grouped semantically and pragmatically into those mythology-based phrasemes, which (i) are only used to talk about one gender (only women or only men), (ii) are used to discuss both women and men (sometimes one gender more often), and (iii) are not used to discuss gender directly. Examples drawn from the first two groups, perused by means of linguistic, cultural, and axiological analysis, broaden our knowledge of the image of women and men which is coded into and preserved in Polish lexical and phraseological stock, insofar as that image is asymmetrical and dependent on social conditions. The asymmetry can also be seen in the lexico-grammatical analysis of the source material, which supports the view the set of Polish mythological expressions contains more units with male than with female mythological components.

Keywords

PL

leksyka; frazeologia; mitologizm; aksjologia; płeć

EN

lexis; phraseology; mythological expression; axiology; gender

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Języka Polskiego PAN
• Journal: Socjolingwistyka
• Year: 2016
• Issue: 30
• Pages: 207-220

Dates

published

2016

Contributors

author

Puda-Blokesz Magdalena

• Uniwersytet Pedagogiczny, Kraków

References

• Anusiewicz J., Handke K. (red.) 1994: Język a Kultura, t. 9, Płeć w języku i w kulturze, Wrocław.
• Brach-Czaina J. (red.) 1997: Od kobiety do mężczyzny i z powrotem. Rozważania o płci w kulturze, Białystok.
• Bryłowa W. 2001: Określenia wartościujące płeć w historii języka polskiego, [w:] Łoch E. (red.), Modernizm i feminizm. Postacie kobiece w literaturze polskiej i obcej, Lublin, 247–255.
• Burszta W. J. 1998: Antropologia kultury. Tematy, teorie, interpretacje, Poznań.
• Handke K. 1994: Język a determinanty płci, [w:] Anusiewicz J., Handke K. (red.), Język a Kultura, t. 9, Płeć w języku i w kulturze, Wrocław, 15–29.
• Jędrzejko E. 1994: Kobieta w przysłowiach, aforyzmach i anegdotach polskich. Konotacje i stereotypy, [w:] Anusiewicz J., Handke K. (red.), Język a Kultura, t. 9, Płeć w języku i kulturze, Wrocław, 159–172.
• Jędrzejko E. 2004: Mężczyzna idealny AD 2000. W kręgu lingwistycznych gender studies: teksty kultury popularnej wobec językowo-kulturowych stereotypów, [w:] Liberek J. (red.), Studia nad polszczyzną współczesną i historyczną. Prace dedykowane Profesorowi Stanisławowi Bąbie w 65-lecie urodzin, Poznań, 121–135.
• Karwatowska M. 2009: Uległa, podporządkowana i piękna, czyli stereotyp kobiety dawniej i dziś, [w:] Myrdzik B., Karwatowska M. (red.), Dialog kultur w edukacji, Lublin.
• Karwatowska M., Szpyra-Kozłowska J. 2010: Lingwistyka płci. Ona i on w języku polskim, Lublin.
• Karwatowska M., Szpyra-Kozłowska J. 2014: Obraz kobiety w słownictwie, frazeologii i przysłowiach, [w:] Rudaś-Grodzka M. i in.: Encyklopedia gender. Płeć w kulturze, 355–356.
• Karwatowska M., Szpyra-Kozłowska J. (red.) 2012: Oblicza płci. Język — kultura — edukacja, Lublin.
• Kopaliński W. 1995: Encyklopedia „drugiej płci”, Warszawa.
• Kopaliński W. 2006: Słownik mitów i tradycji kultury, Warszawa.
• Krawczyk-Tyrpa A. 1999: Atrybuty mężczyzn i kobiet utrwalone w polszczyźnie, [w:] Adamowski A., Niebrzegowska S. (red.), W zwierciadle języka i kultury, Lublin, 427–433.
• Łanowski J. 1997: Do polskiego czytelnika, [w:] Grimal P.: Słownik mitologii greckiej i rzymskiej, Wrocław, XVI–XXIII.
• Łobodzińska R. 1994: Jaka jest kobieta w języku polskim?, [w:] Anusiewicz J., Handke K. (red.), Język a Kultura, t. 9, Płeć w języku i w kulturze, Wrocław, 181–186.
• Peisert M. 1994: „On” i „ona” we współczesnej polszczyźnie potocznej, [w:] Anusiewicz J., Handke K. (red.), Język a Kultura, t. 9, Płeć w języku i w kulturze, Wrocław, 97–108.
• Plezia M. 2001: Tysiąclecie kultury antycznej w Polsce, [w:] Plezia M.: Scripta minora. Łacina średniowieczna i Wincenty Kadłubek, Kraków, 163–174.
• Puda-Blokesz M. 2014: Mitologizmy frazeologiczne w języku polskim (na materiale leksykografii XX i XXI wieku), Kraków.
• Puzynina J. 1992: Język wartości, Warszawa.
• Rudnicka E. 2005: Z pogranicza leksykologii i onomastyki — przyczynek terminologiczny, Prace Filologiczne L, 99–124.
• Sinko T. 1988: Antyk w literaturze polskiej. Prace komparatystyczne, wyb. i oprac. Bieńkowski T., wstęp Stabryła S., Warszawa.
• SJPDor — Doroszewski W., Słownik języka polskiego (wersja elektroniczna), Warszawa 1958–1969.
• SWO — Słownik wyrazów obcych PWN (wersja elektroniczna), Warszawa 2004.

Identifiers

DOI

10.17651/SOCJOLING.30.15