Historyczne nazwiska kobiet na obszarze wieloetnicznym (na przykładzie dziewiętnastowiecznej antroponimii piotrkowian)

• Authors: Raszewska-Klimas Agnieszka

Title variants

EN

Historical names of women in a multi-ethnic area (based on the example of nineteenth-century anthroponymy of Piotrków residents)

• Languages of publication: PL EN

Abstracts

PL

W artykule omówiono historyczne nazewnictwo kobiet z uwzględnieniem wieloetnicznego charakteru dziewiętnastowiecznego regionu piotrkowskiego. Formy marytonimiczne i patronimiczne wykazują duże zróżnicowanie morfologiczne. Nazwiska odojcowskie tworzone były sufiksami: -owna // -ówna, -anka oraz -owka // -ówka, a od nazwisk mężów formantami: -owa, -awa, -ka, -ycha, -ina // -yna, -in. Przeważają nazwiska tworzone systemowo, choć nie brakuje form wyjątkowych i typowych dla okolic Piotrkowa (m.in. sufiks -ówka w nazwach kobiet w pasie od Wielunia, przez Bełchatów, Łask, Piotrków Trybunalski, Opoczno, po Kielce czy kreacja nazwisk żeńskich za pomocą formantów anka oraz -ina // -yna tylko od rodzimych podstaw derywacyjnych). Występowanie form wariantywnych, tj. urabianych polskimi wykładnikami morfologicznymi i/lub wschodniosłowiańskim sufiksem -icha // -ycha czy niemieckim -in jest odzwierciedleniem obcych wpływów w nazewnictwie piotrkowian.

EN

This article discusses the historical nomenclature of women, taking into account the multi-ethnic character of the nineteenth-century region of Piotrków. Maritonymic and patronymic forms show a wide morphological diversity. Surnames taken from fathers were formed with suffixes: -owna //-ówna, -anka oraz -owka // -ówka and the surnames from husbands with the formants: -owa, -awa, -ka, -ycha, -ina // -yna, -in. Systematic names prevail, although there are plenty of exceptional and typical forms for Piotrków’s surroundings, including the occurrence of the suffix -ówka in the surnames of women in the area from Wieluń, to Bełchatów, Łask, Piotrków Trybunalski, Opoczno to Kielce, or the creation of female surnames with the use of the formants -anka oraz -ina // -yna only from the native derivational bases. The occurrence of variant forms, i.e. made of Polish morphological exponents and/or an East-Slavic suffix -icha // -ycha or German -in is a reflection of foreign influences in the nomenclature of Piotrków’s residents.

Keywords

PL

antroponimy żeńskie; obce wpływy językowe; wieloetniczność

EN

female anthroponyms; foreign language influences; multi-ethnicity

• Publisher: Łódzkie Towarzystwo Naukowe
• Journal: Rozprawy Komisji Językowej ŁTN
• Year: 2019
• Volume: LXVII
• Pages: 313-336

Contributors

author

Raszewska-Klimas Agnieszka

• Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy im. Jana Długosza w Częstochowie, Wydział Humanistyczny, Instytut Językoznawstwa

References

• Baranowski Bohdan, red. 1989, Dzieje Piotrkowa Trybunalskiego, Wydawnictwo Łódzkie, Łódź.
• Borek Henryk, Szumska Urszula, 1976, Nazwiska mieszkańców Bytomia od końca XVI wieku do roku 1740, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa–Wrocław.
• Bystroń Jan Stanisław, 1938, Socjolingwistyczne aspekty imiennictwa, „Onomastica” XXIII, s. 163–175.
• Czapliniecka-Niedbalska Maria, 1996, Nazwiska mieszkańców Bydgoszczy od II poł. XV w. do I poł. XVIII w., Wydawnictwo Uczelniane Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Bydgoszczy, Bydgoszcz.
• Jaracz Małgorzata, 2001, Nazwiska mieszkańców Kalisza od XVI do XVIII wieku, Wydawnictwo Akademii Bydgoskiej im. Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz.
• Kamińska Maria, 1956, Nazwy żon i dzieci w Łowickiem, „Onomastica”, R. II, s. 17–31.
• Kamińska Maria, 1971, Z dziejów kształtowania się nazwisk chłopskich w Wieluńskiem, „Rozprawy Komisji Językowej ŁTN”, t. XVII, s. 65–91.
• Kamińska Maria, 1972, Dzieje nazwisk chłopskich i mieszczańskich regionu Bełchatowa, „Rozprawy Komisji Językowej ŁTN”, t. XVIII, s. 39–58.
• Kamińska Maria, 1986, Nazwy osobowe w najstarszych księgach metrykalnych parafii Łask, „Onomastica”, R. XXX, s. 159–179.
• Karpluk Maria, 2005, O staropolskich nazwach córek (rekonesans antroponimiczny), „Onomastica”, R. L, s. 237–242.
• Kempa Andrzej, 1997, Piotrków Trybunalski, Wydawnictwo Biblioteki Piotrkowskiej, Piotrków Trybunalski.
• Kisson-Jaszcz yński Jerzy, 2008, Piotrcoviana. Opowieści cotygodniowe, Wydawnictwo LAMAR, Piotrków Trybunalski.
• Kopertowska Danuta, 1980, Kieleckie antroponimy XVI i XVII w., Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej im. Jana Kochanowskiego w Kielcach, Kielce.
• Kopertowska Danuta, 1997, Obce wpływy w antroponimii centralnej i północnej Małopolski, w: Z. Abramowicz, L. Dacewicz, red., Studia Slawistyczne I. Nazewnictwo na pograniczach etniczno-językowych, Drukarnia LIBRA, Białystok, s. 142–152.
• Kulupa Aleksandra, 2010, Sposoby identyfikowania kobiet w poznańskich księgach kancelarii kościelnej (na materiale ksiąg metrykalnych kolegiaty św. Marii Magdaleny w Poznaniu), w: I. Sarnowska-Giefing, M. Graf, red., Miasto w perspektywie onomastyki i historii, Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Poznań, s. 177–186.
• Magda-Czekaj Małgorzata, 2003, Historyczne nazwiska ludności Olesna na Śląsku Opolskim, Wydawnictwo Lexis, Kraków.
• Magda-Czekaj Małgorzata, 2013, Nazwiska kobiet w Polsce dawniej i dziś, „Onomastica”, R. LVII, s. 155–165
• Mączyński Jan, 1970, Nazwiska łodzian (XV–XIX wiek), Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Łódź.
• Motylewicz Barbara, 1999, Określenia identyfikacyjne kobiet zamężnych i panien zachowane w dokumentach przemyskich z pierwszej połowy XVIII wieku, „Onomastica”, R. XLIV, s. 109–116.
• Mytnik Irena, 2010, Antroponimia Wołynia w XVI–XVIII wieku, Katedra Ukrainistyki Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
• Mytnik Irena, 2015, Identyfikacja mieszkanek pogranicza polsko-ukraińskiego w XVI–XVII wieku, w: E.G. Rubio, M. Falkowska, E. Kislova, M. Stępień, red., Beiträge zum 18. Arbeitstreffen der Europäischen Slavistischen Linguistik (Polyslav), Harrassowitz Verlag, Wiesbaden, s. 177–185.
• Mytnik Irena, 2017, Imiennictwo ziemi chełmskiej w XVI–XVII wieku, Katedra Ukrainistyki Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
• Nowakowski Tadeusz, 2005, Piotrków w dziejach Polskiego Parlamentaryzmu, Urząd Miasta w Piotrkowie Trybunalskim, Piotrków Trybunalski.
• Piasta Aleksy, 2005, Piotrków Trybunalski w latach pierwszej wojny światowej, Urząd Miasta w Piotrkowie Trybunalskim, Piotrków Trybunalski.
• Pluta Feliks, 1957, Nazwiska żon i panien na Śląsku na podstawie księgi byczyńskiej (1679–1747), „Zeszyty Naukowe WSP w Opolu”, nr 4, „Językoznawstwo I”, s. 191–210.
• Raszewska-Klimas Agnieszka, 2015a, Wariantywność dziewiętnastowiecznych nazwisk piotrkowian, „Onomastica”, R. XLIX, s. 175–185.
• Raszewska-Klimas Agnieszka, 2015b, Nazwiska jako świadectwo zróżnicowania etnicznego mieszkańców Piotrkowa Trybunalskiego, „Rozprawy Komisji Językowej ŁTN”, t. LXI, s. 185–197.
• Raszewska-Klimas Agnieszka, Piotrowicz Elżbieta, Pacan-Bonarek Lidia, 2016–2017, Słownik nazwisk mieszkańców Piotrkowa Trybunalskiego w XIX i XX wieku, t. 1–2, Wydawnictwo Łódzkiego Towarzystwa Naukowego, Łódź.
• Różycka Izabela, 2003, Kształtowanie się mieszczańskich i chłopskich nazw osobowych na terenie parafii Rzgów i Dłutów w XVII i XVIII wieku, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
• Surma Genowefa, 1991, Nazwy osobowe w Opoczyńskiem, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk.
• Szulowska Wanda, 2004, Dawna antroponimia Mazowsza (XV–XVII w.), Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, Olsztyn.
• Warchulińska Agnieszka, 2012, Piotrków Trybunalski między wojnami. Opowieść o życiu miasta 1918–1939, Wydawnictwo Księży Młyn, Piotrków Trybunalski.
• Wiśniewska Halina, 2000, Nazwy żeńskie (niewiast) w XVII wieku, w: K. Rymut, W.R. Rzepka, red., Studia historycznojęzykowe, t. III, Wydawnictwo Instytutu Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk, Kraków, s. 291–302.
• Wolnicz -Pawłowska Ewa, 1986a, Dawne łemkowskie nazwy kobiece na tle antroponimii sąsiednich gwar, „Onomastica”, R. XXXI, s. 133–141.
• Wolnicz -Pawłowska Ewa, 1986b, Z dawnej antroponimii łemkowskiej. Nazwy kobiet z sufiksem -’anka, w: H. Borek, S. Kochman, red., Nazwy własne a wyrazy pospolite w języku i tekście, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej im. Powstańców Śląskich, Opole, s. 251–258.
• Wolnicz -Pawłowska Ewa, 1993, Antroponimia łemkowska na tle polskim i słowackim (XVI–XIX wiek), Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy Polskiej Akademii Nauk, Warszawa.
• Wolnicz -Pawłowska Ewa, Szulowska Wanda, 1998, Antroponimia polska na Kresach południowo-wschodnich, Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy Polskiej Akademii Nauk, Warszawa.
• Wróbel Adam, 1993, O nazwiskach obcych w XVII- i XVIII-wiecznym Chełmnie, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica”, t. 27, s. 355–362.
• Zaręba Alfred, 1966, 1967, Formy nazwisk żon i dzieci w dialektach języka polskiego, „Onomastica”, R. XI, s. 320–344; R. XII, s. 232–275.
• Zarębski Rafał, 2016, Pomiędzy konwencją a żywiołem. Tendencje imiennicze w dawnej Łodzi (XVIII–połowa XIX wieku), „Onomastica”, R. LX, s. 91–106.
• Ziętek Jacek, 2011, Historia miasta Piotrkowa Trybunalskiego, Urząd Miasta w Piotrkowie Trybunalskim, Piotrków Trybunalski.