Analiza technologiczno- chronologiczna średniowicznej ceramiki z zamku "Lipowiec"

• Authors: Małocha Joanna

Title variants

EN

Technological and chronological analysis of the medieval earthenware from the Lipowiec castel

• Languages of publication: PL EN

Abstracts

PL

Zamek „Lipowiec” (gm. Babice, pow. Chrzanów, woj. małopolskie) od przełomu XIII i XIV stulecia odgrywał istotną rolę w dziejach Małopolski oraz Kościoła krakowskiego. W kolejnych wiekach był on nie tylko warownią i rezydencją hierarchów, ale także miejscem rekolekcji dla duchownych oraz wiezieniem biskupim. Obecnie zaś – zachowany w formie trwałej ruiny – stanowi jedną z ciekawszych atrakcji turystycznych regionu. Profesjonalne badania historyczno-architektoniczno-archeologiczne tego obiektu przeprowadzone zostały jednak dopiero w drugiej połowie XX w., a pozyskany wówczas materiał zabytkowy po dziś nie doczekał się szczegółowego opracowania. Niniejszy artykuł zawiera propozycję analizy zespołu średniowiecznej ceramiki lipowieckiej, odkrytej podczas prac badawczych z lat 1967-1974. Omówienie uwzględnia zarówno aspekt technologiczny, jak i klasyfikację rodzajową zabytków (w tym typologię charakterystycznych część naczyń oraz ich ornamentyki). Zaprezentowano również przesłanki, które posłużyły do ustalenia chronologii zespołu – analogie technologiczne i stylistyczne oraz informacje, wynikające z pozycji stratygraficznej danego znaleziska. Całość analizy pozwala zatem nie tylko na scharakteryzowanie omawianej grupy zabytków, ale także na wysnucie wniosków co do kierunków wpływów stylistycznych i oddziaływań technologicznych w zakresie średniowiecznego garncarstwa w tej części Małopolski. Integralną część artykułu stanowią tablice z rycinami.

The Lipowiec Castle (Babice municipality, Chrzanów district, Małopolska prov-ince) played a considerable role in the history of Małopolska province and the church of Cracow since the break of the 13th and 14th centuries. During the following ages it was not only a fortress and the residence of hierarchs but also a place of retreat for the clergy and a bishopric prison. Nowadays – preserved in the form of a sustainable ruin – it constitutes one of the more interesting tourist attractions of the region. Profession-al historic-architectural-archeological research of the object was conducted only in the second half of the 20th century and the historical material obtained at that time has not been researched in detail up to now. The present article contains a proposal of an analysis of medieval earthenware from Lipowiec discovered during the research work in 1967-1974. The presentation consists both of the technological aspect and the generic classification of the earthenware (including a typology of characteristic parts of the pottery and its ornamentation). It also presents premises on which chronology has been based – technological and stylistic analogies as well as information based on stratigraphic position of each find. The whole analysis allows not only to characterise the researched earthenware but also to make some conclusions about stylistic influ-ences and technological effect in respect of medieval pottery in this part of Małopol-ska. Illustration templates constitute an integral part of the article.

Keywords

PL

zamek Lipowiec; ceramika lipowiecka; garncarstwo; Małopolska; kościół krakowski; rezydencja biskupów; rekolekcje; więzienie biskupie; trwała ruina

EN

Lipowiec castle; pottery of Lipowiec; pottery; Little Poland; Cacovian church; residence of bishops; retreat; bishops' prison; constant ruin

• Publisher: Instytut Wydawniczy Księży Misjonarzy
• Journal: Nasza Przeszłość. Studia z dziejów Kościoła i kultury katolickiej w Polsce
• Year: 2015
• Volume: 123
• Pages: 5-52

Contributors

author

Małocha Joanna

References

• Abraham W, Sprawa Muskaty, Kraków 1893.
• Antoniewicz M., Zamki na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej. Geneza – Funkcje – Konteksty, Kielce 1998.
• Arnold S., Geografia historyczna Polski, Warszawa 1951.
• Bartys J., Sprawozdanie z badań na grodzisku w Starym Bielsku w pow. bielskim przeprowadzonych w 1938 r., „Śląskie Prace Prehistoryczne” 5 (1939).
• Barycz H., Historja[!] Uniwersytetu Jagiellońskiego w epoce humanizmu, Kraków 1935.
• Bláha J., Středověkénálezy z Olomouce – MaléhoNámĕsti, PřehledVýzkumú 1975, ryc. 48.1.
• Błaszczyk W., Wyniki badań archeologicznych w strefie osady św. Gotar-da na Starym Mieście w Poznaniu, „Fontes Archaeologici Posnanienses” 23 (1972).
• Bogdanowski J., Sztuka obronna, Kraków 1993.
• Cabalska M., Wczesne średniowiecze, [w:] Ziemia Chrzanowska i Jaworzno. Monografia, Kraków 1969.
• Ciż A., Badania archeologiczne na terenie kościoła NMP w Elblągu w roku 1959, „Rocznik Elbląski” 1 (1961), ryc. 17, 18.
• Codex Diplomaticus Poloniae, t. 3, wyd. Bartoszewicz J., Warszawa 1858.
• Dehio G., Geschichte der deutschen Kunst, t. 2, Berlin-Leipzig 1921.
• Dębska-Luty K., Badania wykopaliskowe w Poznaniu na posesji przy ul. Szewskiej 6 w roku 1960, „Fontes Ar-chaeologiciPosnanienses” 22 (1972).
• Długosz J., Liber Beneficiorum Dioecesis Cracoviensis, t. 2, Ecclesiae paro-chiales, red. A. Przeździecki, Cracoviae 1864.
• Dobrowolski H. Staropolskie czasy, [w:] Ziemia Chrzanowska i Jaworzno. Monografia, Kraków 1969.
• Dzięciołowski, E., Badania ratunkowe na starym Rynku w Poznaniu w roku 1960, „FontesArchaeologiciPosnanienses” 23 (1972), ryc. 8.7.
• Gabałówna L., Ceramika z XII i XIII w. z grodziska łęczyńskiego, „Studia Wczesnośrednio-wieczne” 3 (1955).
• Gaczoł A., Zamek Lipowiec, „Spotkania z Zabytkami” 6 (1986).
• Gajewska M., Kruppé J., Badania archeologiczne w 1958 r. na Wzgórzu Katedralnym we Fromborku, „Rocznik Olsztyński” 3 (1960).
• Gajewska M., Materiały archeologiczne do dziejów późnośredniowiecznego garncarstwa Kielecczyzny, „Studia z Dziejów Rzemiosła i Przemysłu” 1 (1961).
• Gajewski L., Materiały do średniowiecznego garncarstwa wiejskiego w Małopolsce, „Materiały Archeologiczne” 1 (1959)
• Gierlach B., Gierlach O., Ceramika wieku XVI w Warszawie, „Warszawskie Materiały Archeologiczne” 3 (1968).
• Gierlach O., Góra Trębacz w Trzebnicy w świetle badań archeologicznych w 1964 r., „Wiadomości Archeologiczne” 40 (1975).
• Górska I., Archeologiczne badania na terenie średniowiecznego zamku w Nowym Korczynie, pow. Busko, [w:] Badania archeologiczne w okolicy Wiślicy, Warszawa 1963.
• Gruszecki A., Zamki i pałace małopolskie w XVI w. Cechy reprezentacyj-no-mieszkaniowe i obronne, Warszawa 1986.
• Guerquin B., Zamki w Polsce, Warszawa 1974.
• Hachulska-Lewos R., Materiały średniowieczne z Krakowa-Nowej Huty, stan. 1 (Mogiła, rejon szpitala-centrum), „Materiały Archeologiczne” 13 (1972).
• Hensel W., Początki państwa polskiego i jego kultury, Wrocław 1971.
• Holl I., Középkoricserépedények a Budaivárpalotából (XIII-XV sz.), „Buda-pestRégiségei” 20 (1963), ryc. 46.
• Hołubowicz W., Badania wykopaliskowe w Opolu w 1958 r., „Sprawozdania Archeologiczne” 149 (1962).
• Inglot S., Stan i rozmieszczenie uposażenia biskupstwa krakowskiego w połowie XV wieku.
• Jamka R., Szczegółowe sprawozdanie z prac wykopaliskowych w Opolu za okres 1948-1949, „Materiały Wczesno-średniowieczne” 1 (1949).
• Janiszowski K., Ceramika XVI w., „Warszawskie Materiały Archeologiczne” 1 (1966). Kaźmierczyk J., Sprawozdanie z badań wykopaliskowych na zamku w Toszku, „Archeologia Śląska” 2 (1959).
• Jurasz T., Zamki i ich tajemnice, Warszawa 1972.
• Kajzer L., Kołodziejski S., Salm J., Leksykon zamków w Polsce, Warszawa 2001.
• Kajzer L., Zamki i społeczeństwo. Przemiany architektury i budownictwa obronnego w Polsce w X-XVIII wieku, Łódź 1993.
• Kamińska J., Obronność siedzib rycerskich w świetle archeologii, [w:] Początki zamków w Polsce, Wrocław 1978.
• Kamińska J., Siedlątków, obronna siedziba rycerska z XIV [w:], „Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. Seria Archeologiczna” 15 (1968).
• Kaźmierczyk J., Wrocław lewobrzeżny we wczesnym średniowieczu, t. 1, Wrocław 1966. Kaźmierczyk J ,Wrocław lewobrzeżny we wczesnym średniowieczu, t. 2, Wrocław 1970.
• Kaźmierczyk J., Wyniki badań wykopaliskowych na dziedzińcu uniwersyteckim we Wrocławiu, „Archeologia Śląska” 2 (1959), ryc. 4,15.
• Kociszewski L., Kruppé J., Badania fizykochemiczne ceramiki war-szawskiej XIV-XVII wieku, Wrocław 1973.
• Kołodziejski S., Geneza obronnych rezydencji możnowładztwa w Polsce Piastowskiej, [w:] Castrum, urbis et bellum, Baranavičy 2002.
• Kołodziejski S., Obronne siedziby biskupów krakowskich. Zarys problematyki badawczej, [w:] Siedziby biskupów krakowskich na terenie dawnego województwa sandomierskiego. Materiały z sesji naukowej. Kielce 20. IX. 1997, red. Kajzer L., Kielce 1997.
• Kołos-Szafrańska Z., W odpowiedzi na recenzję S. Suchodolskiego, „Archeologia Polski” 11 (1966).
• Komsza M., O znaczenii gon czarnych klejm rannofeodalnej epochi, „Dacia” 5 (1961).
• Kostrzewski J., Chmielewski W., Jażdżewski K., Pradzieje Polski, Wrocław 1965.
• Kostrzewski J., Kultura prapolska, Poznań 1949.
• Kracik J., Ryś G., Dziesięć wieków diecezji krakowskiej, Kraków 1998.
• Král J., Nálezstředovĕkékeramiky v Opavĕ, „ČasopisSlezskéhoMusea” 5 (1956), z. 2.
• Kruppé J, Garncarstwo warszawskie w wiekach XIV i XV, Wrocław 1967.
• Kruppé J., Garncarstwo warszawskie w wiekach XIV i XV, Wrocław 1967.
• Kruppé J., Studia nad ceramiką XIV wieku ze Starego Miasta w Warszawie, Wrocław 1961.
• Kruppé, J., Garncarstwo warszawskie w wiekach XIV i XV, Wrocław 1967.
• Küas H., Mittelalterli-cheKeramikundandereFunde von RandstädterSteinwegundPleissenmühlgrabenzuLeipzig, „Arbeits- undForschungsberichtezurSächsischenBodendenkmalpflege” 14-15 (1966).
• Kuczyński J., Bodzentyn – zamek. Sprawozdanie z badań archeologicznych przeprowa-dzonych w 1963 r., „Rocznik Muzeum Świętokrzyskiego” 3 (1966).
• Kwapieniowa M., Wałowy A., Średniowieczny piec garncarski odkryty w Dobczycach, pow. Myślenice, „Materiały Archeologiczne” 7 (1966).
• Leńczyk G., Grodziska i zamczyska w województwie krakowskiem[!], „Z otchłani wieków” 9 (1934).
• Leńczyk G., Drugie sprawozdanie z inwentaryzacji i planowania grodzisk w woj. Krakowskiem[!] w r. 1933, [w:] „Sprawozdania z czynności i posiedzeń Polskiej Akademii Umiejętności” 34 (1934), z. 3.
• Leńczyk G., Grodzisko w Piekarach, [w:] Badania wykopaliskowe w Piekarach w powiecie krakowskim, Kraków 1939.
• Leńczyk G., Wyniki dotychczasowych badań na Tyńcu, pow. Kraków, „Materiały Starożytne” 1(1956).
• Łepkowski J., Przegląd zabytków przeszłości z okolic Krakowa, Warszawa 1863.
• Machay F., Działalność dusz-pasterska kardynała Radziwiłła, biskupa krakowskiego (1591-1600), Kraków 1936.
• Małkowska-Holcerowa T., Lipowiec, dawny zamek biskupów krakowskich, Warszawa 1998.
• Małkowska-Holcerowa T., Lipowiec. Dawny zamek biskupów krakowskich,Warszawa 1989.
• Mechelk H. W., Stadtkernforschung in Dresden, „ForschungenzurÄltestenEntwicklungDresdens” 4 (1970), ryc. 36.1-3.
• Motyka J., Kasztelania Chrzanowska, [w:] Chrzanów. Studia z dziejów miasta i regionu do roku 1939, Chrzanów 1998.
• Nekuda V., Pfaffenschlag – zaniklastředověkáves u Slavonic, Brno 1975.
• Nekuda, V., Reichertová K., Středovĕkákeramika v Čechách a na Moravĕ, Brno 1968.
• Nickel E., Einemittelal-terlicheFäkaliengrube in Magdeburg, „PraehistorischeZeitschrift” 37 (1959), ryc. 10b.
• Niesiołowska A., Perzyńska M., Żak J., Badania na posesji Ostrów Tumski 13 w latach 1950-1953, [w:] Poznań we wczesnym średniowieczu, t. 2, Wrocław 1960, s. 164-
• Piątkiewicz-Dereniowa M., Płytki posadzkowe z opactwa benedyktynów w Tyńcu, „Folia HistoriaeArtium” 6-7 (1971).
• Polla B., Středovĕkázaniknutá osada na Spiši (Zalužany), Bratysława 1962.
• Prokop K.R., Poczet biskupów krakowskich, Kraków 1999.
• Próba odtworzenia zaginionej części „Liber Beneficiorum” Długosza, z. 2, red. Bujak F., Lwów 1925.
• Przybyszewski B., Zarys dziejów diecezji krakowskiej (do roku 1999), Kraków 2000.
• Radomĕrský P., Richter M., Korpus českéstředověkékeramikydatovanémincemi, „Sbornik Národniho Muzea w Praze” 26 (1974).
• Radwański K., Wczesnośredniowieczna ceramika krakowska i zagadnienie jej chronologii, „Materiały Archeologiczne” 9 (1968).
• Reichertová K., Středověkákeramika ze SezimovaŬsti, Tábora, a KozihoHrádku. Přispěvek ku chronologii a tvaroslovistředovĕkýkeramiky, Praha 1965.
• Romiński W., Otmuchów, pow. Grodków, „Silesia Antiqua” 16 (1974).
• Rybakow B., Remesłodrewnej Rusi, b.m. 1948,
• Siemaszko A., Włodarek A.], Babice, [w:] Architektura gotycka w Polsce, t. 2, Katalog zabytków, red. Mroczko T, Arszyński M., Warszawa 1995.
• Sikora F., Lipowiec, [w:] Słownik Historyczno-Geograficzny Województwa krakowskiego w średniowieczu, cz. 3, z. 3, red. Gąsiorowski A., Kraków 2000, s. 674.
• Sikorska-Uflik I., Materiały z badań wykopaliskowych przeprowadzonych na Starym Rynku w Poznaniu w roku 1964, „Fontes Archaeologici Posnanienses” 21 (1970), ryc. 22.7.
• Silnicki T., Z dziejów Kościoła w Polsce. Studia i szkice historyczne, Warszawa 1960.
• Sobieski W., Dzieje Polski, t. 1, Warszawa 1923.
• Strauss K., BeiträgezurGeschichte der mittelal-terlichenKeramik, „Mannus” 18 (1926).
• Strauss K., Studienzurmittelal-terlichen Keramik, Leipzig 1923.
• Ślawski T., Z przeszłości garncarstwa w Bieczu, „Polska Sztuka Ludowa” 15 (1961), ryc.1
• Wałowy A., Materiały z badań archeologicznych na średniowiecznym zameczku w Szaflarach, pow. Nowy Targ, „Materiały Archeologiczne” 2 (1960).
• Wałowy A., Późnośredniowieczne garncarstwo krakowskie w świetle źródeł archeologicznych, „Materiały Archeologiczne” 19 (1979).
• Wiśniowski E., Kościół na ziemiach polskich w średniowieczu, [w:] Historia Kościoła, t. 2 (600-1500), red. Rogier L.J., Aubert R., Knowles M.D., Warszawa 1988.
• Wojciechowski Z., Państwo polskie w wiekach średnich. Dzieje ustroju, Poznań 1948.
• Wójcik M.L., Ród Gryfitów do końca XIII wieku. Pochodzenie – genealogia – rozsiedlenie, Wrocław 1993.
• Zagórowski, O. Lipowiec zamek biskupi i dom poprawy dla księży, [w:]„Nasza Przeszłość” 12 (1960).
• Zlat M., Polska albo opisanie położenia Królestwa Polskiego, Kraków 1976.
• Zlat M., Zamek średniowieczny jako problem historii sztuki, [w:] Początki zamków w Polsce, Wrocław 1978.
• Żak J., Badania w ogrodzie przy ul. Ostrów Tumski 10 w roku 1946, [w:] Poznań we wczesnym średniowieczu, t. 1, Wrocław 1959.
• Żaki A., Archeologia Czchowa nad Dunajcem, cz. 1, Zamczysko-baszta w świetle badań, „Acta Archaeolo-gicaCarpathica” 9 (1967).
• Żaki A., Badania nad przedlokacyjnym Krakowem w latach 1958-1961, „Sprawozdania Archeologiczne” 15 (1963).