Profetyczny ironista na przełomie epok – o możliwych śladach koncepcji ironii Kierkegaarda w poemacie Norwida Quidam

• Authors: Elżbieta Lijewska

Title variants

EN

The Prophetic Ironist at the Turn of Epochs: Possible Marks of Kierkegaard’s Irony Concept in Norwid’s Poem Quidam

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Artykuł wskazuje interesujące zbieżności w myśli Norwida i Kierkegaarda – dwóch Sokratesów dziewiętnastowiecznej Europy – dotyczące m.in. diagnozy kondycji społeczeństwa chrześcijańskiego tylko z nazwy. Autorka sugeruje, że Norwid mógł poznać niektóre idee duńskiego filozofa nie poprzez bezpośrednią lekturę jego dzieł, ale „z drugiej ręki”. Wskazuje na możliwą rolę berlińskiego środowiska studenckiego (m.in. Caspara Wilhelma Smitha) w transmisji myśli Duńczyka. Poszukuje śladów znajomości przez Norwida recenzji rozprawy Kierkegaarda O pojęciu ironii, ogłoszonej w „Deutsche Jahrbücher für Wissenschaft und Kunst” (1842) pióra Andreasa Frederika Becka. W drugiej części artykułu postawione zostaje pytanie, czy w bohaterze poematu Quidam Norwida odnaleźć można rysy Sokratesa – jednostki ironicznej (w rozumieniu Kierkegaarda) pojawiającej się na przełomie epok: pogaństwa i chrześcijaństwa. Autorka sugeruje, że na poemat Norwida można spojrzeć jako na głos w dyskusji heglistów i antyheglistów, toczonej na fali neohellenizmu niemieckiego, na temat podobieństw i różnic między platonizmem i chrześcijaństwem.

EN

This article points to interesting similarities in the idea of Norwid and Kierkegaard—those two Socrateses of the 19th-century Europe—e.g. those referring to their diagnosis of the condition of society which was Christian in name only. The author suggests that Norwid may have met some of the Danish philosopher’s concepts not through reading his works but ‘second-hand.’ It is indicated that the student circle in Berlin (e.g. Caspar Wilhelm Smith) might have participated in transmitting the Danish thinker’s thoughts. The author makes an attempt to trace Norwid’s knowledge of the review of Kierkegaard’s treatise On the Concept of Irony printed in “Deutsche Jahrbücher für Wissenschaft und Kunst” (1842), written by Andreas Frederik Beck. The second part of this article contains a question whether the main character of the poem Quidam by Norwid has any features of Socrates—an ironic individual (as Kierkegaard understood him) who appeared at the turn of two epochs: paganism and Christianity. The author implies that Norwid’s poem may be perceived as an opinion in the debate between Hegelians and anti-Hegelians, which occured on the tide of German new Hellenism, about similarities and differences between Platonism and Christianity.

Keywords

PL

Cyprian Norwid; Søren Kierkegaard; środowisko studenckie Berlina; opozycja anty-heglowska; ironia sokratejska; poemat Norwida Quidam

EN

Cyprian Norwid; Søren Kierkegaard; the student circle in Berlin; anti-Hegelian opposition; Socratic irony; Quidam, poem by Norwid

• Publisher: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II. Towarzystwo Naukowe KUL
• Journal: Roczniki Kulturoznawcze
• Year: 2016
• Volume: 7
• Issue: 3
• Pages: 81-99

Contributors

author

Elżbieta Lijewska

• Pracownia Dokumentacji Literackiej Instytutu Filologii Polskiej na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

References

• Bahl Peter, Ribbe Wolfgang: Die Matrikel der Friedrich-Wilhelms-Universität zu Berlin 1810-1850. T. 2. Berlin: de Gruyter 2010.
• Beck Andreas Frederik: Om Begrebet Ironi med stadigt Hensyn til Socrates. Af S.A. Kierkegaard, „Deutsche Jahrbücher für Wissenschaft und Kunst” 1842 nr 222-223, s. 885-891 http://www.ub.uni-koeln.de/cdm4/document.php?CISOROOT=/hallische&CISOPTR=6376&REC=3 (dostęp: 10.01.2016).
• Cieszkowski August: Ojcze-nasz. T. 1: Wstęp, poprzedzony traktatem „O drogach Ducha”. Przedmowa Adam Żółtowski. Poznań: Fiszer i Majewski 1922.
• C.W. Smith og hans polske korrespondentr 1861-1879. Eb brevveksling udgivet med oversättele til Dansk / C.W. Smith i jego polscy korespondenci 1861-1879. Polska korespondencja z tłumaczeniem na duński. Wyd. Paul Flandrup i Kaspar Heltberg. Kopenhaga: Kongelige Bibliotek Museum Tusculanums Forlag 1997.
• Fieguth Rolf: Syn Aleksandra jako projekt człowieka idealnego. „Humanitas” w „Quidamie” Norwida. W: Humanizm polski. Długie trwanie – tradycje – współczesność (wstęp do badań). Red. Alina Nowicka-Jeżowa i Marcin Cieński. Warszawa: Neriton 2008-2009.
• Forstner Dorothea OSB: Świat symboliki chrześcijańskiej. Przeł. Wanda Zakrzewska, Paweł Pachciarek, Ryszard Turzyński. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX 1990.
• Gadamska-Serafin Renata: Imago Dei. Człowiek w myśli i twórczości Cypriana Kamila Norwida. Sanok: Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. Jana Grodka 2011.
• Junkiert Maciej: Grecja i jej historia w twórczości Cypriana Norwida. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM 2012.
• Kasperski Edward: Idee, formy i tradycje dialogu. Warszawa: Uniwersytet Warszawski 1990.
• Kasperski Edward: Kierkegaard i Norwid. Różni i podobni w „pustyni żywota”. „Tekstualia” 2014: 3(38) (on-line: http://www.tekstualia.pl/images/ArchiwumNumerow/38_3_2014/ Kasperski_ Edward-Kierkegaard_i_Norwid.pdf [dostęp: 10.01.2016]).
• Malik Habib C.: Receiving Søren Kierkegaard. The Early Impact and Transmission of His Thought. Washington: The Catholic University of America Press 1997.
• Kierkegaard Søren Aabye: Nienaukowe zamykające post scriptum do „Okruchów filozoficznych”. Mimiczno-patetyczno-dialektyczna kompilacja. Egzystencjalny sprzeciw. Tł., wstęp i komentarze Karol Toeplitz. Kęty: Wydawnictwo Marek Derewiecki 2011.
• Kierkegaard Søren Aabye: O pojęciu ironii z nieustającym odniesieniem do Sokratesa. Przeł. Alina Djakowska, Warszawa: Wydawnictwo KR 1999.
• Kierkegaard Søren Aabye: Powtórzenie. Przedmowy. Przeł. i oprac. Bronisław Świderski. Warszawa: W.A.B. 2000.
• Kierkegaard Søren Aabye: Stages on life’s way. Przeł. i oprac. Howard V. Hong, Edna H. Hong. Princeton University Press 1991.
• Kirmmse Bruce H.: Encounters with Kierkegaard: A Life as Seen by His Contemporaries. Princeton University Press 1998.
• Klentak-Zabłocka Małgorzata: Ślad Abrahama. Zarys niemieckiej recepcji dzieła Kierkegaarda na przełomie XIX i XX wieku. Toruń: Adam Marszałek 2000.
• Kołaczkowski Stefan: Ironia Norwida. „Droga” 1933 nr 11 s. 993-1025.
• Kruszewski Eugeniusz S.: Duńscy przyjaciele sprawy polskiej. Poznańskie i kopenhaskie środowisko patriotyczne. Kopenhaga: Instytut Polsko-Skandynawski 2006.
• Lijewska Elżbieta: O dwóch Quidamach. Norwid – Kierkegaard. W: Quidam. Studia o poemacie. Red. Piotr Chlebowski. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL 2011
• Mackiewicz Tomasz: Sokrates Norwida. Kontekst – recepcja – kontynuacja. Warszawa: nakładem Wydziału Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego 2009.
• Nieukerken Arent van, Osobowość a anonimowość w „przypowieści” o „rzymskim bruku”. „Teksty Drugie” 2006 nr 5 (przedruk: NIEUKERKEN Arent van: Perspektywiczność sacrum. Szkice o Norwidowskim romantyzmie. Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN Wydawnictwo, 2007).
• Norwid Cyprian: Quidam. W: Dzieła wszystkie. T. 3: Poematy. Oprac. Stefan Sawicki, Adam Cedro. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL 2009 s. 118-286.
• Norwid Cyprian: Dzieła wszystkie. T. 10: Listy. Oprac. Jadwiga Rudnicka. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL 2008.
• Possen Dawid D.: F.C. Baur: On the Similarity and Dissimilarity between Jezus and Sokrates. W: Kierkegaard and His German Contemporaries. T. 2: Theology. Wyd. Jon Stewart. Farnham [u.a.]: Søren Kierkegaard Research Centre, University of Copenhagen. Ashgate Publishing Ltd. 2007.
• Przybylska Magdalena: Kto tak naprawdę wyrzeka się chrześcijaństwa we „Fraszce” (!) [II] albo Norwida i Kierkegaarda krytyka „chrześcijaństwa oficjalnego”. „Podteksty” 2010 nr 2 (20) (czasopismo dostępne on-line: http://podteksty.amu.edu.pl).
• Schultz Heiko: A Modest Head Start: The German Reception of Kierkegaard. W: Kierkegaard’s International Reception. T. 1: Northern and Western Europe. Wyd. Jon Steward. Farnham [i in.]: Søren Kierkegaard Research Centre, University of Copenhagen. Ashgate Publishing Ltd. 2009.
• Szwed Antoni: Rozum wobec chrześcijańskiego objawienia. Kant, Hegel, Kierkegaard. Kęty: Wydawnictwo Marek Derewiecki 2011.
• Trojanowiczowa Zofia, Dambek Zofia, przy współudziale Czarnomorskiej Jolanty: Kalendarz życia i twórczości Cypriana Norwida. T. 1: 1821-1860. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie 2007.
• Trybuś Krzysztof: Stary poeta. Studia o Norwidzie. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM 2000.
• [Żychliński Ludwik]: Wspomnienia z czasów uniwersyteckich berlińskich od r. 1844 do 1847. „Dziennik Poznański” 1885 nr 141-143.

Identifiers

DOI

10.18290/rkult.2016.7.3-5