Przestrzenne zastosowanie obyczajowego prawa religijnego na przykładzie cmentarza żydowskiego

• Authors: Rozmus Dariusz

Title variants

EN

The jewish cemetery as an example of the spatial application of the custom religious law

• Languages of publication: PL EN

Abstracts

PL

Cmentarz w kulturze żydowskiej często określano mianem „Domu Wieczności”. Od schyłku średniowiecza zwano go eufemistycznie „Domem Życia”. Określano go jeszcze na wiele innych sposobów, a wszystkie znamionowały szacunek i cześć. W ciągu wieków wykształciło się wiele obyczajów i  regulacji prawnych związanych z  pochówkami. Rozplanowanie tradycyjnego cmentarza żydowskiego nawiązuje do obyczajowości religijnej. Na takim cmentarzu zachowany jest m.in. podział na kwatery lub rzędy grobów męskich i żeńskich. Na przestrzeni wieków szczegółowo określono odległości pomiędzy poszczególnymi grobami. Osobna symbolika oraz lokalizacja przysługuje grobom kohenów (kapłanów). Oznaczano je na nagrobkach symboliką dłoni w geście kapłańskim. Członków tego rodu obowiązują również pewne specjalne przepisy dotyczące obyczajów grzebalnych. Chodzi o praktykę umieszczania grobów kapłańskich w bliskiej odległości od wejścia na cmentarz lub blisko muru cmentarnego. Dzięki temu można było oglądać grób swoich bliskich nawet nie wchodząc na cmentarz. Miało to uniemożliwić skażenie rytualne poprzez kontakt z innymi grobami podczas odwiedzin grobów bliskich. Wraz ze zmianami obyczajowymi i sekularyzacją zmieniał się też wygląd i rozplanowanie cmentarza żydowskiego.

EN

In Jewish culture the Jewish cemetery was frequently referred to as “the House of Eternity”. Since the final years of the Middle Ages it was euphemistically called “the House of Life”. It was also referred to also by many other names, and all of them were characterised by honour and respect. During the course of the centuries many customs and legal regulations associated with the burial of the dead were formulated. `e layout of the traditional Jewish cemetery refers to the religious customs. Such a cemetery preserves, among other things, the division into sections or rows of graves of men and women. During the course of the centuries the distance between the particular graves was precisely determined. A separate set of symbols and localisation is attributed to the graves of the (Cohens) Priests. These symbols were marked by the image of the hands in a priestly gesture. The members of this family are also bound by speci#c regulations concerning the sepulchral customs. These have to do with the practice of placing priestly graves in the proximity of the entrance or of the cemetery wall. Owing to this the grave of one’s relatives could be seen even without entering the cemetery itself. `is was supposed to preclude a ritual contamination by the contact with other graves that are visited. `e changes of the customs and the secularisation was accompanied by the change of the appearance and the layout of the Jewish cemetery.

Keywords

PL

cmentarz żydowski; zwyczaje związane z przebywaniem na cmentarzu; rozplanowanie cmentarza; groby kohenów; cmentarz dla gminy żydowskiej w Sławkowie i Strzemieszycach Wielkich; zalecenia konserwatorskie

EN

The Jewish cemetery; the customs associated with the visiting of cemeteries; the layout of the cemeteries; the graves of the Cohens; the cemetery of the Jewish community in Sławków and Strzemieszyce Wielkie; consecratory recommendations

• Publisher: Wyższa Szkoła Humanitas
• Journal: Roczniki Administracji i Prawa
• Year: 2015
• Volume: 15/1
• Pages: 99-111

Contributors

author

Rozmus Dariusz

• Wyższa Szkoła Humanitas

References

• Abrams I., Jewish Life in the Middle Ages, New York 1985.
• Baldi D. OFM, W ojczyźnie Chrystusa. Przewodnik po Ziemi Świętej, Kraków – Asyż 1982.
• Bieda J., Wiśniewska D., Zasady dziedziczenia ustawowego na ziemiach Królestwa Polskiego po 1826 r., „Czasopismo Prawno-Historyczne”, tom LXVI, zeszyt 1, Poznań 2014.
• Cała A., Asymilacja Żydów w Królestwie Polskim (1864–1897), Warszawa 1989.
• Cebula R., Ochrona prawna cmentarza żydowskiego w polskim porządku prawnym, [w:] Żydzi na Górnym Śląsku i Zagłębiu Dąbrowskim, red. D. Rozmus i S. Witkowski, Kraków 2011.
• Cohn E.B., Das Jüdische ABC, Berlin 1935.
• Cymbler K., Cmentarz gmin żydowskich Będzina i Czeladzi, Tel Aviv 2007.
• Edwards I.E.S., Piramidy Egiptu, Warszawa 1995.
• Ganzfried S., Kitzur Shulchon Oruch. 9e classic guide to the everyday observance of Jewish law,
• vol. II Ch. 98–221 A New translation with notes and diagrams by Rabbi Eliyahu Touger, New York 1991.
• Gardocka T., Cmentarze jako dobra kultury, [w:] Prawna ochrona dóbr kultury, red. T. Gardocka, J. Sobczak, Toruń 2009.
• Greenwald Z., Bramy Halachy. Religijne prawo żydowskie. Kicur Szulchan Aruch dla współczesności, red. rabin S. Pecaric, Kraków 2005
• Goodenough E.R., Jewish Symbols in Greco-Roman period, Oxford 1992.
• Goldberg-Mulkiewicz O., Obrzędy żałobne i pogrzebowe Żydów polskich, „Polska Sztuka Ludowa” 1986, nr 1-2.
• Goldstein M., Dresdner K., Kultura i sztuka ludu żydowskiego na ziemiach polskich, Lwów 1935 [reprint – Warszawa 1991].
• Hońdo L., Epitafia i symbolika żydowskiego cmentarza w Tarnowie, Tarnów 1992.
• Hońdo L., Inskrypcje starego cmentarza żydowskiego w Krakowie, cz. 1, Kraków 2000.
• Hońdo L., Przestrzeń żydowskiego cmentarza, [w:] Śmierć – przestrzeń – czas – tożsamość w Europie Środkowej ok. 1900 r., Kraków 2002.
• Hońdo L., Cyankiewicz M., Rozmus D., Rozmus M., Starościak W., Cmentarze żydowskie w Dąbrowie Górniczej i Sławkowie, red. D. Rozmus, L. Hońdo, Kraków 2004.
• Hońdo L., Rozmus D., Witkowski S., Cmentarz żydowski w Jaworznie. Jaworzno – Kraków 2012.
• Jagielski J., [hasło] „Cmentarz żydowski”, Polski słownik judaistyczny. Dzieje – kultura – religia – ludzie, oprac. Z. Borzymińska, R. Żebrowski, t. 1, Warszawa 2003.
• Kelm T., Architektura sakralna regionów saharyjskich, Warszawa 1991.
• Kirszrot J., Prawa Żydów w Królestwie Polskim – zarys historyczny, Warszawa 1917.
• Kocjan K., Michałowska A., Rozmus D., Rozmus M., Witek A., Nowy cmentarz żydowski w Olkuszu, Kraków 2003.
• Krajewska M., A Tribe of stones. Jewish cemeteries in Poland, Warszawa 1993.
• Krajewska M., Cmentarze żydowskie – mowa kamieni, „Znak” 1983, nr 2-3.
• Krajewska M., Cmentarze żydowskie w Polsce: nagrobki i epitafia, „Polska Sztuka Ludowa” 1989, nr 1-2.
• Krajewska M., Symbolika płaskorzeźb na cmentarzach żydowskich w Polsce, „Polska Sztuka Ludowa” 1989, nr 1-2.
• Michałowska A., Rozmus D., Rozmus M., Stary cmentarz żydowski w Olkuszu – materiały inwentaryzacyjne, Olkusz 2007.
• Michałowska A., Sejm Żydów litewskich (1623 – 1764), Warszawa 2014.
• Pruszyński J., Dziedzictwo kultury w świetle Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r., [w:] Konstytucja i władza we współczesnym świecie. Doktryna, prawo, praktyka. Prace dedykowane profesorowi Wojciechowi Sokolewiczowi na siedemdziesięciolecie urodzin, Warszawa 2002.
• Proszyk J., Cmentarz żydowski w Bielsku Białej, Bielsko-Biała 2000.
• Rahner K., Vorgrimler H., Mały słownik teologiczny, tłum. T. Mieszkowski, P. Pachciarek, Warszawa 1987.
• Rad von G., Teologia Starego Testamentu, Warszawa 1986.
• Raphael S.P., Jewish Views of the Afierlife, New Jersey – London 1996.
• Rozmus D., Cmentarze żydowskie ziemi olkuskiej, Kraków 1999.
• Rozmus D., De arte judeorum sepulcrali. Motywy artystyczne w żydowskiej sztuce sepulkralnej, Kraków 2005.
• Schwartzman A., Graven Image. Graphic Motifs of the Jewish Gravestone, New York 1993.
• Stawiarski B., Cmentarze Żydów aszkenazyjskich w  średniowieczu. Przykład Wrocławia, [w:] Średniowieczne i nowożytne nekropolie Wrocławia, red. K. Wachowski, „Wratislavia Antiqua” 12/2010.
• Sygit B., Wąsik D., Kuczur T., Prawo karne judaizmu, Toruń 2015,
• Tora Pardes Lauder, Księga Pierwsza – Bereszit, red. rabin Sacha Pecaric, Kraków 2001.
• Trzciński A., Symbole i obrazy. Treści symboliczne przedstawień na nagrobkach żydowskich w Polsce, Lublin 1997.
• Trzciński A., Hebrajskie inskrypcje na materiale kamiennym w Polsce w XIII–XX wieku, Lublin 2007.
• Trzciński A., Cmentarze żydowskie w  XIX i  XX wieku (do Holokaustu) w  Europie ŚrodkowoWschodniej jako tekst kultury, [w:] Sztuka cmentarzy w XIX i XX w., Warszawa 2010.
• Urban K., Cmentarze żydowskie, synagogi i domy modlitwy w Polsce w latach 1944–1966 (wybór materiałów), Kraków 2006.
• Wischnitzer-Bernstein R., Symbole und Gestalten der Jüdische Kunst, Berlin 1935.
• Wodziński M., Hebrajskie inskrypcje na Śląsku. XIII–XVIII w., Wrocław 1996.
• Worończak J.P., Specy>ka kulturowa cmentarzy żydowskich, Katowice 1993.
• Zeidler K. „Pojęcie dziedzictwa narodowego w Konstytucji RP i jego prawna ochrona”, „Gdańskie Studia Prawnicze” 2004, tom XII.
• Żebrowski R. [hasło] „Halacha” [w:] Polski słownik judaistyczny. Dzieje – kultura – religia – ludzie, oprac. Z. Borzymińska, R. Żebrowski, t. 1, Warszawa 2003.