Lektury oświeconego wojażera-Sarmaty w świetle katalogu ksiąg zabranych w podróż przez Seweryna Rzewuskiego (1778)

• Authors: Kucharski Adam

Title variants

EN

Readings of the enlightened Sarmatian traveller in the light of the catalogue of books read by Seweryn Rzewuski during his journey (1778)

DE

Die Lektüren eines aufgeklärten Reisenden-Sarmaten im Lichte des Katalogs der von Seweryn Rzewuski (1778) auf Reisen mitgenommenen Bücher

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Poziom wiedzy o przebiegu, znaczeniu i realiach podróży zagranicznych mieszkańców dawnej Rzeczypospolitej zwiększył się wydatnie dzięki publikacji źródeł historycznych, zarówno w postaci krytycznych edycji źródłowych, jak i opracowań naukowych. Jednym z ciekawszych dokumentów dla poznania roli książki oraz dynamiki rozwoju kultury czytelniczej wśród nowożytnych wojażerów jest katalog książek zabranych w podróż przez Seweryna Rzewuskiego w 1778 r., magnata i polityka polskiego dobrze znanego z kart historii. Artykuł ten jest okazją do zaprezentowania tej postaci z nieco innej strony niż jego aktywność jako jednego z liderów konfederacji targowickiej. Archiwalny inwentarz biblioteki podróżnej Rzewuskiego jest unikalnym źródłem tego typu, dlatego też warto go przybliżyć i pokazać dzięki niemu różnorodność zainteresowań staropolskiego podróżnika. Poprzez prezentowane poglądy i postawy polityczne, a z drugiej strony świadomy dobór lektur jego sylwetka jawi się jako osobowość wewnętrznie złożona stojąca na pograniczu pomiędzy mentalnością i programem ideowym sarmackiego peregrynanta i oświeconego wojażera.

EN

The level of knowledge about foreign travels of inhabitants of the Polish-Lithuania Commonwealth has risen owing to historical sources published both in the form of critical source editions and scientific studies. One of the most interesting documents which allows us to learn about the role of the book and the development of reading culture among Early Modern travellers is the catalogue of books which Seweryn Rzewuski, a Polish politician and magnate, took with him during his journey in 1778. The article presents the politician not as one of the leaders of the Targowica Confederation, but from a slightly different angle. The archival inventory of the travel library of Rzewuski constitutes the unique source of its kind; that is why, it is worth examining only to show the variety of interests of this traveller. Presenting his political views and the conscious selection of books to read, he seems to have a complex personality standing on the border between the mentality of a Sarmatian pilgrim and an enlightened traveller.

DE

Das Wissensniveau über den Verlauf, die Bedeutung und die Bedingungen für die ausländischen Reisen der Bürger der alten Rzeczpospolita stieg eindeutig dank der Veröffentlichung der historischen Quellen sowohl im Rahmen der kritischen Quelleneditionen als auch der wissenschaftlichen Bearbeitungen. Eines der Dokumente, die für die Erkenntnis der Rolle des Buches und der Entwicklungsdynamik der Lesekultur unter den neuzeitlichen Reiseberichten am interessantesten sind, ist der Katalog von Büchern, die von Seweryn Rzewuski, dem aus der Geschichte sehr gut bekannten Hochadeligen und polnischen Politiker, 1778 auf Reisen mitgenommen wurden. Der Artikel bietet die Gelegenheit, seine Gestalt näher darzustellen, und zwar nicht nur aus der Sicht seiner Aktivität einer führenden Gestalt während der Konföderation von Targowica. Das Archivinventar der Reisebibliothek Rzewuskis ist eine einmalige Quelle, aufgrund deren die Interessenvielfalt eines altpolnischen Reisenden darzustellen ist. Durch die zum Ausdruck gebrachten Ansichten und politischen Einstellungen wie auch durch die bewusste Lektürenauswahl erscheint seine Gestalt als eine innerlich zusammengesetzte Persönlichkeit an der Grenze zwischen der Mentalität und dem Ideenprogramm eines sarmatischen und eines aufgeklärten Reisenden.

Keywords

PL

Seweryn Rzewuski; podróż; biblioteka; lektura

EN

Seweryn Rzewuski; journey; library; reading

DE

Seweryn Rzewuski; Reise; Bibliothek; Lektüre

• Publisher: The Nicolaus Copernicus Public Provincial Library in Torun, Poland
• Journal: Folia Toruniensia
• Year: 2017
• Volume: 17
• Pages: 45-57

Dates

published

2017-11-21

Contributors

author

Kucharski Adam

• Instytut Historii i Archiwistyki, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, ul. W. Bojarskiego 1, 87-100 Toruń

References

• Bednarska-Ruszajowa, Krystyna. 1996. „Biblioteki w polskich oświeceniowych opisach podróży zagranicznych”. Biuletyn Biblioteki Jagiellońskiej 46: 241–250.
• Bednarska-Ruszajowa, Krystyna. 1998. „Światowe badania nad opisami bibliotek w utworach literackich”. W Biblioteki i książki w literaturze, red. Krystyna Bednarska-Ruszajowa, 9–54. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
• Bieńkowska, Barbara. 1976. Staropolski świat książek. Wrocław: Ossolineum.
• Bieńkowska, Barbara, Halina Chamerska. 1992. Tysiąc lat książki i bibliotek w Polsce. Wrocław: Ossolineum.
• Gliwa, Andrzej. 2003. „Poselstwo Stanisława Mateusza Rzewuskiego do Turcji w 1699 r.”. Balcanica Posnaniensia. Acta et Studia 13: 101–134.
• Kosmanowa, Bogumiła. 1981. Książka i jej czytelnicy w dawnej Polsce. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.
• Maksimowicz, Krystyna. 1989. „Hetman Seweryn Rzewuski pod sterem swego ojca Wacława w latach 1774–1779”. Ze Skarbca Kultury 49: 149–189.
• Maksimowicz, Krystyna. 2002. Seweryna Rzewuskiego droga do targowicy. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
• Mączak, Antoni. 1998. Odkrywanie Europy. Podróże w czasach renesansu i baroku. Gdańsk: Novus Orbis.
• Mączak, Antoni. 2001. Peregrynacje, wojaże, turystyka. Warszawa: Książka i Wiedza.
• Próchnicki, Włodzimierz. 1998. „Homo legens”. W Biblioteki i książki w literaturze. red. Krystyna Bednarska-Ruszajowa, 150–160. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
• Przyłęcki, Stanisław. 1841. „Opisanie pałacu w Podhorcach”. W Dniestrzanka. Zbiór artykułów wierszem i prozą wydanych ku zabawie i nauce, red. Stanisław Jaszowski, 9–33. Lwów: drukiem Józefa Schnaydera.
• Słownik Królestwa Polskiego i Innych Krajów Słowiańskich. t. 9. 1890. Warszawa: nakładem Filipa Sulimierskiego i Władysława Walewskiego.
• Stanek, Wojciech. 1993. „Konfederacja sejmowa z 1776 roku – narzędzie dworskiego zamachu stanu”. Acta Universitatis Nicolai Copernici. Nauki Humanistyczno-Społeczne. Historia 28(259): 125–148.
• Szyszko-Bohusz, Adolf. 1924–1925. „Podhorce”. Sztuki Piękne 1(4): 149–164.
• Zielińska Zofia. 1992–1993. „Rzewuski Seweryn h. Krzywda (1743–1811)”. W Polski Słownik Biograficzny. t. 34, red. Stefan Kieniewicz, 138–151. Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich i Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
• Zielińska, Zofia. 1992–1993. „Rzewuski Wacław”. W Polski Słownik Biograficzny. t. 34, red. Stefan Kieniewicz, 169–180. Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich i Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
• Zienkowska, Krystyna. 2004. Stanisław August Poniatowski. Wrocław: Ossolineum.
• Żółtowska, Maria. 1984–1985. „Potocki Jan (1761–1815)”. W Polski Słownik Biograficzny. t. 28, red. Stefan Kieniewicz, 36–42. Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich i Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.

Identifiers

DOI

10.12775/FT.2017.004