Were strongholds church centres in the tenth-and eleventh-century Piast realm?

• Authors: Danielewski Marcin
• Languages of publication: EN

Abstracts

EN

In the earlier literature, it was commonly assumed that strongholds were church centres. This was due to a belief in the rapid progress of Christianity in Poland and the significant role of Mieszko I in the process. However, more recent studies on the strongholds and religious architecture have shown that such views were too optimistic. The number of churches erected under Mieszko I was much smaller than it was previously assumed. In fact, the process of the Christianisation of the population in the second half of the tenth and the eleventh centuries was long and arduous. This is particularly evident in Kujawy – a region that is peripheral, yet lies near the heart of the Piast domain. There were few construction projects related to the development of church structures in the eleventh century in the region. What is more, people in Kujawy held firm to their tribal traditions, and their deep-rooted beliefs are most evident in the funeral rite. It appears therefore that this was a time religious dualism in the Piast governance.

Keywords

EN

strongholds; church centres; Kujawy; cremation burials; inhumation cemeteries

PL

grody; centra kościelne; Kujawy; groby popielnicowe; cmentarzyska szkieletowe

• Publisher: Wydawnictwo Adam Marszałek
• Journal: Historia Slavorum Occidentis
• Year: 2017
• Issue: 1 (12)
• Pages: 13-35

Contributors

author

Danielewski Marcin

• Instytut Historii, Wydział Historyczny, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, ul. Umultowska 89d, 61–614 Poznań

References

• Abraham W., Organizacja Kościoła w Polsce do połowy wieku XII, 4th edition, Wodzisław Śląski 2009
• Abraham W., Statuty kapituły w Kruszwicy, Polonia Sacra 8 (1956), z. 3–4
• Andrzejewska A., Sprawozdanie z badań archeologicznych przeprowadzonych w Zarzeczewie gm. Fabianki w 2008 r., Delegatura Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków (dalej WUOZ) we Włocławku.
• Anonim tzw. Gall, Kronika polska, trans. by R. Grodecki, with a preface and edited by, M. Plezia, Wrocław 1982
• Badania przy kościele św. Jerzego w Gnieźnie, [in:] Gniezno w świetle ostatnich badań archeologicznych, ed. Z. Kurnatowska, Poznań 2001
• Baranowski T., Kościół drewniany w Kaliszu jako przykład możliwych rozwiązań architektonicznych we wczesnej fazie chrystianizacji Polski, [in:] Kościoły w dobie chrystianizacji, ed. M. Rębkowski, Szczecin 2016
• Bogucki A., Przynależność administracyjna Kujaw w XI-XII wieku, [in:] Stolica i region. Włocławek i jego dzieje na tle przemian Kujaw i Ziemi Dobrzyńskiej, ed. O. Krut-Horonziak, L. Kajzer, Włocławek 1995
• Brzostowicz M., Bruszczewski zespół osadniczy we wczesnym średniowieczu, Poznań 2002
• Brzostowicz M., Wielkopolska północna w czasach przedpiastowskich, [in:] Pradolina Noteci na tle pradziejowych i wczesnośredniowiecznych szlaków handlowych, ed. H. Machajewski, J. Rola, Poznań 2006
• Buko A., Kara M., Price T. D., Duczko W., Frei K.M., Sobkowiak-Tabaka I., A unique medieval cemetery from the 10th/11th century with chamber-like graves from Bodzia (central Poland). Preliminary result of the multidisciplinary research, Archäologisches Korrespondenzblatt 43 (2013)
• Bukowska A., Najstarsza katedra w Poznaniu. Problem formy i jej genezy w kontekście architektury roku 1000, Kraków 2013
• Bukowska A., Relikty architektury wczesnośredniowiecznej – formy i datowanie, [in:] Płock wczesnośredniowieczny, ed. A. Gołembnik, Warszawa 2011
• Byrska-Kaszewska E., Cmentarzysko średniowieczne w Starym Brześciu powiat Włocławek (Stan. 4) cz. 1, Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. Seria Archeologiczna 2 (1957)
• Chronica Poloniae Maioris, ed. by B. Kürbis, MPH s.n., vol. VIII, Warszawa 1970
• Chudziak W., Noryśkiewicz A. M., Noryśkiewicz B., Zasiedlenie okolic Góry św. Wawrzyńca w ostatnich trzech tysiącach lat w świetle historii roślinności, [in:] Wczesnośredniowieczny zespół osadniczy w Kałdusie. Studia przyrodniczo-archeologiczne, ed. W. Chudziak, Toruń 2004
• Chudziak W., Wczesnośredniowieczna przestrzeń sakralna in Culmine na Pomorzu Nadwiślańskim, Toruń 2003
• D. Kurzawa, Patrocinia średniowiecznych kościołów w Kruszwicy, [in:] Z dziejów pogranicza kujawsko-wielkopolskiego, vol. 3, ed. D. Karczewski, M. Wilczek-Karczewska, Strzelno–Kruszwica 2015
• Danielewski M., Kujawy plemienne a formowanie się władztwa Piastów w świetle dotychczasowych badań osadniczych, [in:] Tradycje i nowoczesność. Początki państwa polskiego na tle środkowoeuropejskim w badaniach interdyscyplinarnych, ed. H. Kočka-Krenz, M. Matla, M. Danielewski, Poznań 2016
• Danielewski M., Sieć grodowa na Kujawach oraz jej funkcje od połowy X do końca XIII wieku, Poznań 2016
• Danielewski M., Wczesnośredniowieczne Morawy – cmentarzysko z XI wieku, [in press].
• Delestowicz N., Bolesław II Szczodry, Kraków 2016
• Dobosz J., Kazimierz II Sprawiedliwy, Poznań 2011
• Dobosz J., Monarcha i możni wobec Kościoła w Polsce do początku XIII wieku, Poznań 2002
• Dzieduszycka B., Dzieduszycki W., Dzieje piastowskiego ośrodka w Kruszwicy we wczesnym średniowieczu, [in:] Europa Środkowo-Wschodnia. Ideologia, historia a społeczeństwo, ed. J. Dudek, D. Janiszewska, U. Świderska-Włodarczyk, Zielona Góra 2005
• Dzieduszycka B., Rejestr stanowisk archeologicznych w rejonie Jez. Gopła (woj. Bydgoszcz), Fontes Archaeologici Posnanienses 26 (1975)
• Dzieduszycka B., Z badań nad kształtowaniem się osadnictwa wczesnośredniowiecznego na przykładzie regionu nadgoplańskiego, regionu zachodnich Pałuk i regionu środkowego biegu Baryczy, Slavia Antiqua 35 (1994)
• Dzieduszycki W., Kruszwica – piastowska domena nad Gopłem, [in:] Pradzieje Wielkopolski. Od epoki kamienia po średniowiecze, ed. M. Kobusiewicz, Poznań 2008
• Dzieduszycki W., Przemiany społeczno-organizacyjne wczesnośredniowiecznych Kujaw – możliwości interpretacyjne archeologii, [in:] Archaeologia versus historiam – historia versus archaeologiam czyli jak wspólnie poznawać średniowiecze, ed. M. Brzostowicz, M. Przybył, D.A. Sikorski, Poznań 2012
• Firlet J., Pianowski Z., Wawel wczesnośredniowieczny i jego budowle, Studia nad Dawną Polską 3 (2013)
• Galli Anonymi Cronica et gesta ducum sive principum Polonorum, with a preface and edited by K. Maleczyński, MPH s.n., vol. II, Kraków 1952
• Gesta Principum Polonorum. The Deeds of the Princes of the Poles, translated and annotated by Paul W. Knoll and Frank Schaer, with a preface by Thomas N. Bisson and with editorial corrections, Budapest, New York 2003
• Górski K., Dzieje Kruszwicy do końca XVIII w. [in:] Kruszwica. Zarys monograficzny, ed. J. Grześkowiak, Toruń 1965
• Górski K., Jeszcze o początkach biskupstwa kruszwickiego, Zap. Hist. 31 (1966), z. 4
• Górski K., Topografia wczesnośredniowiecznej Kruszwicy, Studia Wczesnośredniowieczne 2 (1953)
• Grygiel R., Okres kasztelański (faza III, lata 50. XIII – połowa XIV wieku), [in:] Początki Łęczycy, vol. II (Archeologia o początkach Łęczycy), ed. R. Grygiel, T. Jurek, Łódź 2014
• Gumowski M., Biskupstwo kruszwickie, Poznań 1921
• Hensel W., Cofta-Broniewska A., Starodawna Kruszwica. Od czasów najdawniejszych do roku 1271, Wrocław 1961
• Hensel W., Hilczer-Kurnatowska Z., Studia i materiały do osadnictwa Wielkopolski wczesnohistorycznej, vol. 4, Wrocław 1972
• Hensel W., Najdawniejsze stolice Polski, Warszawa 1960
• Hensel W., Poznań w starożytności i we wczesnym średniowieczu (Epoka wspólnoty plemiennej i wczesny feudalizm), Przegląd Zachodni 9 (1953), no. 6–8
• Holas A., Relikt romański w Katedrze Poznańskiej – baptysterium czy kierat? – na tle techniki budowalnej średniowiecza, Kronika Miasta Poznania 3–4 (1993)
• Hołwińska Z., Dzieje wczesnośredniowiecznego grodu w Santoku, [in:] Z dziejów Santoka i kasztelanii santockiej, ed. M. Szczaniecki, Poznań 1961
• Jan Długosz, Annales seu cronicae incliti Regni Poloniae, lib. IV, Warszawa 1970
• Jan Długosz, Roczniki czyli Kroniki sławnego Królestwa Polskiego, ks. IV, przekł. J. Mrukówna, Warszawa 1969
• Janiak T., Problematyka wczesnych faz kościoła katedralnego w Gnieźnie, [in:] Początki architektury monumentalnej w Polsce, ed. T. Janiak, D. Stryniak, Gniezno 2004
• Jażdżewski K., Interesujące zabytki z czasów piastowskich na Kujawach, Z Otchłani Wieków 12 (1937), z. 9–10
• Józefowiczówna K., Z badań nad architekturą przedromańską i romańską w Poznaniu, Wrocław 1963
• Kabaciński R., Kształtowanie się podstaw rozwoju bydgoskiego ośrodka miejskiego, [in:] Historia Bydgoszczy, vol. 1, ed. M. Biskup, Warszawa–Poznań 1991
• Kaczmarek J., Początki architektury sakralnej w Kruszwicy, [in:] Początki architektury monumentalnej w Polsce, ed. T. Janiak, D. Stryniak, Gniezno 2004
• Kara M., Najstarsze państwo – rezultat przełomu czy kontynuacji? Studium archeologiczne, Poznań 2009
• Kara M., Przemiany kultury funeralnej na ziemiach dorzecza Warty w okresie formowania się państwa Piastów w świetle nowszych ustaleń archeologii, [in:] Viator per devia scientiae itineria. Studia nad problematyką okresów przedrzymskiego, rzymskiego, wędrówek ludów i czesnego średniowiecza, ed. A. Michałowski, M. Teska, M. Żółkiewski, Poznań 2015
• Kara M., Z badań nad kulturą mieszkańców grodu santockiego w X wieku – głos archeologa, [in:] Santok „Strażnica i klucz królestwa”. 30 lat Muzeum Grodu w Santoku, ed. W. Popek, Gorzów Wielkopolski 2010
• Kočka-Krenz H., Badania Instytutu Prahistorii UAM nad zespołem pałacowo-sakralnym na poznańskim grodzie, Wielkopolski Biuletyn Konserwatorski 1 (2002),
• Kočka-Krenz H., Najstarsze kościoły poznańskiego grodu, [in:] Kościoły w dobie chrystianizacji, ed. M. Rębkowski, Szczecin 2016
• Kočka-Krenz H., Początki monumentalnej architektury świeckiej na grodzie poznańskim, [in:] Początki architektury monumentalnej w Polsce, ed. T. Janiak, D. Stryniak, Gniezno 2004
• Kočka-Krenz H., Pozycja Poznania w X wieku w źródłach archeologicznych, [in:] Tu się wszystko zaczęło. Rola Poznania w państwie Pierwszych Piastów, ed. A. Wójtowicz, Poznań 2010
• Kočka-Krenz H., Wczesnopiastowski Poznań w świetle źródeł archeologicznych, [in:] Gniezno i Poznań w państwie pierwszych Piastów, ed. A. Wójtowicz, Poznań 2000
• Kollinger K., Polityka wschodnia Bolesława Chrobrego (992–1025), Wrocław 2014
• Krawiec A., Król bez korony. Władysław I Herman książę Polski, Warszawa 2014
• Kronika wielkopolska, translated by K. Abgarowicz, ed. by B. Kürbis, Warszawa 1965
• Krysztofiak T., Palatium w Gieczu – archeologiczne podstawy datowania reliktów, [in:] Lapides Viventes. Zaginiony Kraków wieków średnich. Księga dedykowana prof. Klementynie Żurowskiej, ed. T. Rodzińska-Chorąży, A. Włodarek, Kraków 2005
• Krysztofiak T., Romański kościół pw. św. Mikołaja i Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Gieczu – wyniki prac archeologicznych, Wielkopolski Biuletyn Konserwatorski 1 (2002)
• Krysztofiak T., Rozwój wczesnośredniowiecznego ośrodka grodowego w Gieczu w świetle źródeł archeologicznych, [in:] Architektoniczno-przestrzenne i przyrodnicze podstawy rekonstrukcji wczesnośredniowiecznych założeń obronnych Giecza, ed. A. Grygorowicz, K. Milecka, K. Tobolski, Poznań 2007.
• Krysztofiak T., Wczesnopiastowski kościół pw. Św. Jana Chrzciciela na grodzie w Gieczu w świetle najnowszych odkryć, [in:] Początki architektury monumentalnej w Polsce, ed. T. Janiak, D. Stryniak, Gniezno 2004
• Kujawski W., Parafie diecezji włocławskiej. Archidiakonaty: kruszwicki i włocławski, Włocławek 2014
• Kujawski W., Włocławek – stolica biskupstwa, [in:] Włocławek. Dzieje miasta, vol. I, ed. J. Staszewski, Włocławek 1999
• Kurnatowska Z., Grody wczesnośredniowieczne u Słowian, [in:] Ląd nad Wartą. Dziedzictwo kultury słowiańskiej i cysterskiej, ed. M. Brzostowicz, H. Mizerska, J. Wrzesiński, Poznań–Ląd 2005
• Kurnatowska Z., Kara M., Początki architektury sakralnej na grodzie poznańskim w świetle nowych ustaleń, [in:] Początki architektury monumentalnej w Polsce, ed. T. Janiak, D. Stryniak, Gniezno 2004
• Kurnatowska Z., Początki i rozwój państwa, [in:] Pradzieje Wielkopolski. Od epoki kamienia do średniowiecza, ed. M. Kobusiewicz, Poznań 2008
• Kurnatowska Z., Poznańskie baptysterium, Slavia Antiqua 39 (1998)
• Kurzawa D., Karczewski D., Czy istniał w Kruszwicy kościół pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny? Korekta do topografii średniowiecznej Kruszwicy, Slavia Antiqua 42 (2001)
• Labuda G., Gniezno stolicą wczesnopiastowskiego państwa polskiego, [in:] Gniezno i Poznań w państwie pierwszych Piastów, Poznań 2000
• Labuda G., Mieszko II król Polski (1025–1034), 2nd edition, Poznań 2008
• Labuda G., Początki diecezjalnej organizacji kościelnej na Pomorzu i Kujawach w XI i XII wieku, Zap. Hist. 33 (1968), z. 3, footnote 68.
• Labuda G., Studia nad początkami państwa polskiego, vol. 2, Poznań 1988
• Lalik T., Organizacja grodowo-prowincjonalna w Polsce XI i początków XII wieku, [in:] Studia średniowieczne, ed. A. Gąsiorowski, I. Skierska, Warszawa 2006, pp 412–413.
• Lalik T., Organizacja grodowo-prowincjonalna w Polsce XI i początków XII wieku, Studia z Dziejów Osadnictwa 5 (1967)
• Librowski S., Kapituła katedralna włocławska. Zarys dziejów i organizacji, Warszawa 1949
• Librowski S., Wizytacje diecezji włocławskiej. Wstęp ogólny, Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne 8 (1964),
• Librowski S., Z dziejów katedry a następnie kolegiaty św. Wita w Kruszwicy, Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne 15 (1967)
• Maciejewski J., Biskupstwo włocławskie i jego kujawsko-pomorscy ordynariusz w Polsce piastowskiej – stan i perspektywy badań, [in:] Historiograficzna prognoza 2000. Stan i potrzeby badań nad dziejami regionów kujawsko-pomorskiego i sąsiednich, ed. M. Grzegorz, Bydgoszcz 2000
• Magistri Vincentii dicti Kadłubek Chronica Polonorum, lib. III, ed. by M. Plezia, MPH s.n., vol. XI, Kraków 1994
• Małachowicz E., Architektura wczesnośredniowiecznych budowli katedry wrocławskiej, [in:] Początki architektury monumentalnej w Polsce, ed. T. Janiak, D. Stryniak, Gniezno 2004
• Michalski M., Ustanowienie i wczesne dzieje biskupstwa kujawskiego, [in:] Scripta minora, vol. I, ed. B. Lapis, Poznań 1996
• Michałowski R., Princeps fundator. Studium z dziejów kultury politycznej w Polsce X–XII wieku, Warszawa 1993
• Mikołajczyk G., Początki Gniezna. Studia nad źródłami archeologicznymi, Warszawa–Poznań 1972
• Mistrz Wincenty, Kronika polska, tranlsated and annotated by B. Kürbis, Wrocław 1996
• Moździoch S., Społeczność plemienna Śląska w IX-X wieku, [in:] Śląsk około roku 1000, ed. M. Młynarska-Kaletynowa, E Małachowicz, Wrocław 2000
• Nowacki J., Archidiecezja poznańska w granicach historycznych i jej ustrój, Poznań 1964
• Oczko P., Kościół łęczycki we wczesnym średniowieczu – studium z historii sztuki, [in:] Początki Łęczycy, vol. 3 (W kręgu historii i historii sztuki), ed. R. Grygiel, T. Jurek, Łódź 2014
• Ożóg K., Chrzest Polski, Kraków 2015
• Pianowski Z., Architektura monumentalna wczesnośredniowiecznego Krakowa, [in:] Kraków w chrześcijańskiej Europie X–XIII w., ed. E. Firlet, E. Zeitz, Kraków 2006
• Pianowski Z., Uwagi o początkach architektury na ziemiach czeskich, [in:] Polska na przełomie I i II tysiąclecia, ed. Sz. Skibiński, Poznań 2001
• Piskorski J. M. , Pomorze plemienne. Historia – archeologia – językoznawstwo, Wodzisław Śląski 2014.
• Poleski J., Małopolska w VI-X wieku. Studium archeologiczne, Kraków 2013
• Poleski J., Wczesnośredniowieczne grody w dorzeczu Dunajca, Kraków 2004
• Radzimski S., Początki organizacji diecezjalnej na Kujawach w świetle przekazu bulli Innocentego II z 4 czerwca 1133 roku, Nasze Historie 6 (2001)
• Rajewski Z., O wczesnośredniowiecznych grobach popielnicowych w Wielkopolsce i na Kujawach, Wiadomości Archeologiczne 25 (1958), z. 3
• Rocznik Traski, Monumenta Poloniae Historica s.n., vol. II, Warszawa 1961
• Rocznik małopolski (Rękopis Kuropatnickiego), ed. by A. Bielowski, MPH s. n., vol. III, Warszawa 1961
• Rodzińska-Chorąży T., Drewno i kamień – czyli co i kiedy zbudowali dwaj pierwsi Piastowie?, [in:] Średniowieczna architektura sakralna w Polsce w świetle najnowszych badań, ed. T. Janiak, D. Stryniak, Gniezno 2014
• Rodzińska-Chorąży T., Kilka uwag w sprawie metody prezentacji i interpretacji reliktów budowli sakralnej w Kałdusie, [in:] II Forum Architecturae Poloniae Medievalis 2009, ed. K. Stala, Kraków 2011
• Rogalski B., Nie rozwiązana „zagadka” architektury średniowiecznego kościoła św. Idziego w Bydgoszczy, Kronika Bydgoska 20 (1998)
• Rzeźnik P., Gród wrocławski około roku 1000, [in:] Śląsk około roku 1000, ed. M. Młynarska-Kaletynowa, E Małachowicz, Wrocław 2000
• Rzeźnik P., Nowe dane do zagadnienia socjotopografii piastowskich grodów kasztelańskich w X–XIII wieku na przykładzie Wrocławia i Bytomia Odrzańskiego na Śląsku, [in:] Osadnictwo i architektura ziem polskich w dobie zjazdu gnieźnieńskiego, ed. A. Buko, Z. Świechowski, Warszawa 2000
• Rzeźnik P., Żurek A., Wrocław około roku 1000, [in:] Polska na przełomie I i II tysiąclecia, ed. Sz. Skibiński, Poznań 2001
• Sankiewicz P., Wczesnośredniowieczne konstrukcje obronne grodu poznańskiego, [in:] Poznań we wczesnym średniowieczu, ed. H. Kočka-Krenz, vol. VI, Poznań 2008
• Sikora J., Uwagi na temat tzw. opactwa Panny Marii w Tumie pod Łęczycą, Kwartalnik Historii Kultury Materialnej 50 (2002)
• Sikorski D. A., Kościół w Polsce za Mieszka I i Bolesława Chrobrego, Poznań 2011
• Stasiak W., Trojan M., Gród łęczycki w okresie przedpiastowskim (faza I, koniec VIII – koniec X wieku) [in:] Początki Łęczycy, vol. II (Archeologia o początkach Łęczycy), ed. R. Grygiel, T. Jurek, Łódź 2014
• Stasiak W., Trojan M., Podstawy chronologii absolutnej fazy II, [in:] Początki Łęczycy, vol. II (Archeologia o początkach Łęczycy), ed. R. Grygiel, T. Jurek, Łódź 2014
• Tazbirowa J., Początki biskupstwa na Kujawach, Przegląd Historyczny 53 (1962), no. 2
• Trzeciecki M., Początki Płocka, [in:] Płock wczesnośredniowieczny, ed. A. Gołembnik, Warszawa 2011
• Urbańczyk P., Co się stało w 966 roku, Poznań 2016
• Urbańczyk P., Czy istnieją archeologiczne ślady masowych chrztów ludności wczesnopolskiej?, Kwartalnik Historyczny 102 (1995), no. 1
• Urbańczyk P., Mieszko Pierwszy Tajemniczy, Toruń 2012
• Urbańczyk P., Najdawniejsze stolice państwa piastowskiego, [in:] Polska na przełomie I i II tysiąclecia, ed. Sz. Skibiński, Poznań 2001
• Wetesko L., Architektura i sztuka, [in:] Dzieje Gniezna pierwszej stolicy Polski, ed. J. Dobosz, Gniezno 2016
• Wetesko L., Historyczne konteksty monarszych fundacji artystycznych w Wielkopolsce do początku XIII wieku, Poznań 2009
• Wiśniowski E., Parafie w średniowiecznej Polsce. Struktura i funkcje społeczne, Lublin 2004
• Wojciechowski Z., Gniezno-Poznań-Kraków na tle kształtowania się państwa Piastów, Przegląd Zachodni 7 (1951)
• Wrzesiński J., Kara M., Kościół nr II na Ostrowie Lednickim – kamienny czy drewniany?, [in:] Początki architektury monumentalnej w Polsce, ed. T. Janiak, D. Stryniak, Gniezno 2004
• Wrzesiński J., Kościół na Ostrowie Lednickim – odkrycie, interpretacje, rekonstrukcja, Wielkopolski Biuletyn Konserwatorski 3 (2006)
• Wrzesiński J., Wyrwa A.M., Architektura świecka i sakralna wczesnośredniowiecznej Wielkopolski – nowe odkrycia i interpretacje, [in:] Wielkopolska w dziejach. Archeologia o regionie, ed. H. Machajewski, Poznań 2008
• Zamelska-Monczak K., Santok – badania archeologiczne w 2007 i 2008 roku. Stan i perspektywy, [in:] Santok „Strażnica i klucz królestwa”. 30 lat Muzeum Grodu w Santoku, ed. W. Popek, Gorzów Wielkopolski 2010
• Zielonka B., Cmentarzysko w Bodzanowie w pow. aleksandrowskim, Przegląd Archeologiczny 10 (1958)
• Zielonka B., Końcowe sprawozdanie z badań w Bodzanowie w pow. aleksandrowskim, Przegląd Archeologiczny 13 (1961)
• Zyglewski Z., Bydgoski kościół św. Idziego w świetle źródeł ikonograficznych i kartograficznych, Kronika Bydgoska 19 (1998)