Program terapeutyczny usprawniający percepcję prozodii mowy

• Authors: Wysocka Marta , Kwaterkiewicz Magdalena

Title variants

EN

Therapy Program to Improve the Perception of Speech Prosody

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Zaburzenia prozodyczne, ze względu na liczne funkcje pełnione przez zjawiska prozodyczne w komunikacji, prowadzą do powstawania utrudnień w jej przebiegu. Występują one u osób z różnego typu zaburzeniami mowy, słuchu i głosu. Warunkiem efektywności logopedycznych oddziaływań terapeutycznych w przypadkach dysprozodii jest odpowiedni, dostosowany do potrzeb i możliwości pacjenta wybór postępowania, umożliwiający mu opanowanie kompetencji i sprawności niezbędnych do rozumienia zjawisk prozodycznych i umiejętnego posługiwania się nimi w komunikacji. W artykule zaprezentowano autorski program służący usprawnianiu percepcji zjawisk prozodycznych. Klasyfikacji i opisu poszczególnych rodzajów ćwiczeń dokonano na podstawie opublikowanych w literaturze danych dotyczących fonetycznej i fonologicznej charakterystyki zjawisk prozodycznych i pełnionych przez nie funkcji, zaburzeń prozodycznych oraz postępowania terapeutycznego w przypadkach dysprozodii.

EN

Prosodic disorders lead to the emergence of difficulties in the process of communication because prosodic phenomena perform multiple functions in communication. They occur in people with various types of speech, hearing and voice impairments. The effectiveness of logopedic therapies in cases of dysprosody depends on the appropriate choice of treatment: it must be suited to the patient’s needs and capabilities and it must enable them to acquire competence and skills necessary for understanding prosodic phenomena and using them successfully in communication. The article presents the authors’ own programm aimed at improving the perception of prosodic phenomena. The classification and description of individual exercises were based upon the published sources on phonetic and phonological specification of prosodic phenomena and their functions, prosodic disorders and therapeutic management of dysprosody.

Keywords

PL

prozodia mowy; usprawnianie percepcji słuchowej; terapia zaburzeń prozodycznych

EN

speech prosody; improving auditory perception; therapy of prosodic disorders

• Publisher: Polskie Towarzystwo Logopedyczne
• Journal: Logopedia
• Year: 2018
• Volume: 47
• Issue: 1
• Pages: 247-266

Dates

published

2020-06-28

Contributors

author

Wysocka Marta

• Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin, Zakład Logopedii i Językoznawstwa Stosowanego

author

Kwaterkiewicz Magdalena

• Poradnia Rehabilitacji Neurologicznej dla Dzieci i Młodzieży AGA w Radomiu

References

• Ballard K.J., Robin D.A., McCabe P., McDonald J., 2010, A treatment for dysprosody in childhood apraxia of speech, Journal of Speech, „Language, and Hearing Research”, 53, s. 1227–1245.
• Baumgartner Ch. A., Sapir S., Ramig L. O., 2001, Voice quality changes following Phonatory-Respiratory Effort Treatment (LSVT®) versus Respiratory Effort Treatment for individuals with Parkinson Disease, „Journal of Voice”, 15(1), s. 105–114.
• Binkuńska E., 2012, Higiena i emisja głosu mówionego, Bydgoszcz.
• Bloch J., 2015, Wpływ napięcia mięśni żwaczy na barwę głosu i artykulację samogłosek, „Studia Medioznawcze”, 1(60), s. 121–128.
• Bobkiewicz-Lewartowska L., 2005, Autyzm dziecięcy, Kraków.
• Botinis A., Granström B., Möbius B., 2001, Developments and paradigms in intonation research, „Speech Communication”, 33, s. 263–296.
• Bouvet D., 1996, Mowa dziecka. Wychowanie dwujęzykowe dziecka głuchego, Warszawa.
• Chatterjee M., Peng S.C., 2008, Processing F0 with cochlear implants: Modulation frequency discrimination and speech intonation recognition, „Hearing Research”, 235(1–2), s. 143–56.
• Chin S.B., Bergeson T.R., Phan J., 2012, Speech intelligibility and prosody production in children with cochlear implants, „Journal of Communication Disorders”, 45(5), s. 355–366.
• Cumming R., Wilson A., Goswami U., 2015, Basic auditory processing and sensitivity to prosodic structure in children with specific language impairments: a new look at a perceptual hypothesis, “Frontiers in Psychology”, 6: 972, doi:10.3389/fpsyg.2015.00972.
• Dejonckere P.H., Bradley P., Clemente P., Cornut G., Crevier-Buchman L., Friedrich G., van de Heyning P., Remacle M., Woisard V., 2001, A basic protocol for functional assessment of voice pathology, especially for investigating the efficacy of (phonosurgical) treatments and evaluating new assessment techniques, „European Archives of Oto-Rhino-Laryngology”, 258, s. 77–82.
• Demenko G., 1999, Analiza cech suprasegmentalnych języka polskiego na potrzeby technologii mowy, Poznań.
• Dłuska M., 1976, Prozodia języka polskiego, Warszawa.
• Dukiewicz L., 1995, Fonetyka, Fonetyka i fonologia, Kraków, s. 7–103.
• Essen O. von, 1967, Fonetyka ogólna i stosowana, Warszawa.
• Falk T. H., Chan W., Shein F., 2011, Characterization of atypical vocal source excitation, temporal dynamics and prosody for objective measurement of dysarthric word intelligibility, „Speech Communication”, 54, s. 622–631.
• Gęgotek P., Korzec D., 2011/2012, Konkatenacyjny syntezator mowy polskiej, Kraków.
• Grassmann S., Tomasello M., 2010, Prosodic stress on a word directs 24-month-olds’ attention to a contextually new referent, „Journal of Pragmatics”, 42(11), s. 3098–3105.
• Gratier M., Devouche E., 2011, Imitation and Repetition of prosodic contour in vocal interaction at 3 months, „Developmental Psychology”, 47(1), s. 67–76.
• Gubrynowicz R., Sieńkowska H., 2001, Voice of oral educated deaf children 20 years later: a study of pitch contours and tonal range variations, [w:] Prosody 2000, red. S. Puppel, G. Demenko, Poznań, s. 75–81.
• Gurański K., Słotwiński K., Podemski R., 2008, Prozodia mowy w niedokrwiennym udarze mózgu, „Udar mózgu. Problemy interdyscyplinarne”, 10(2), s. 96–103.
• Hargrove P.M., McGarr N.S., 1994, Prosody menagement of communication disorders, San Diego.
• Herzyk A., 2003, Mózg, emocje, uczucia. Analiza neuropsychologiczna, Lublin.
• Höhle B., Bijeljac-Babic R., Herold B., Weissenborn J., Nazzi T., 2009, Language specific prosodic preferences during the first half year of life: evidence from German and French infants, „Infant Behavior and Development”, 32(3), s. 262–274.
• Jassem W., 1962, Akcent języka polskiego, Prace językoznawcze, 31, Wrocław–Warszawa–Kraków.
• Jęczeń U., Kozera-Wierzchoś M., 2015, Postępowanie logopedyczne w przypadku Zespołu Downa, [w:] Logopedia. Standardy postępowania logopedycznego, red. S. Grabias, J. Panasiuk, T. Woźniak, Lublin, s. 283–306.
• Jorasz U., 1998, Wykłady z psychoakustyki, Poznań.
• Koelsch S., Kasper E., Sammler D., Schulze K., Gunter T., Friederici A.D., 2004, Music, Language and Meaning: Brain Signatures of Semantic Processing, „Nature Neuroscience”, 7(3), s. 302–307.
• Kotz S., Paulmann S., 2011, Emotion, language, and the brain, „Language and Linguistics Compass”, 5(3), s. 108–125.
• Kowalska A., 1989, Metodyka kształtowania elementów prozodycznych w wypowiedziach dzieci z upośledzeniem słuchu, Lublin.
• Kriger U., 1979, Czy pauza w komunikacji językowej jest wyznacznikiem składniowej segmentacji tekstu mówionego?, „Socjolingwistyka”, 2, s. 121–130.
• Kurkowski Z. M., 2002, Rozwój funkcji słuchowych u małego dziecka, „Audiofonologia”, XXI, s. 23–33.
• Kwarciak B., 1995, Początki i podstawowe mechanizmy świadomości metajęzykowej, Kraków.
• Kwaterkiewicz M., 2016, Wpływ ćwiczeń muzycznych i muzyczno-ruchowych na rozwój kompetencji prozodycznych dzieci pięcio-sześcioletnich, nieopublikowana praca licencjacka, napisana pod kierunkiem dr M. Wysockiej, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Wydział Humanistyczny, Lublin.
• Laver J., 1995, Principles of phonetics, Cambridge.
• Maclay H., Osgood C.E., 1959, Hesitation phenomena in spontaneous English speech, „Word”, 15, s. 19–44.
• Maess B., Koelsch S., Gunter T.C., Friederici A.D., 2001, Musical Syntax is Processed in Broca’s Area: an MEG Study, „Nature Neuroscience”, 4(5), s. 540–545.
• Maj Ł., 2013, Tekst jako kategoria interakcyjna. Aplikacje diagnostyczno-terapeutyczne w przypadku pragnozji, Interakcyjne uwarunkowania rozwoju i zaburzeń mowy, „Nowa Logopedia”, 4, s. 355–376.
• Marshall Ch., Ebbels S., Harris J., van der Lely H., 2002, Investigating the impact of prosodic complexity on the speech of children with Specific Language Impairment, „UCL Working Papersin Linguistics”, vol. 14, s. 43–68.
• McCann J., Peppe S., 2003, Prosody in autism spectrum disorders: a critical review, „International Journal of Language and Communication Disorders”, 38(4), s. 325–350.
• Michalak-Widera I., 2012, Specyfika oddziaływań logopedycznych z dziećmi o obniżonej sprawności intelektualnej, Studia z logopedii i neurologopedii, red. I. Nowakowska-Kempna, Kraków, s. 273–308.
• Michalik M., 2013, Porażona interakcja. Koncepcja interakcji językowej jako głos w sprawie dyzartrii o podłożu mózgowego porażenia dziecięcego, Interakcyjne uwarunkowania rozwoju i zaburzeń mowy, „Nowa Logopedia”4, s. 107–138.
• Milders M., Fuchs S., Crawford J. R., 2003, Neuropsychological impairments and changes in emotional and social behavior following severe traumatic brain injury, „Journal of Clinical and Experimental Neuropsychology”, 25(2), s. 157–172.
• Mirecka U., 2013, Dyzartria w mózgowym porażeniu dziecięcym: segmentalna i suprasegmentalna specyfika ciągu fonicznego a zrozumiałość wypowiedzi w przypadkach dyzartrii w mpd, Lublin.
• Monrad-Krohn G.H., 1947, Dysprosody or altered „melody of language”, „Brain”, 70, s. 405−415.
• Moore B.C.J., 1999, Wprowadzenie do psychologii słyszenia, Warszawa–Poznań.
• Nitsch C., Hüther G., 2011, Wspieranie rozwoju dziecka, Ożarów Mazowiecki.
• Ozimek E., 2002, Dźwięk i jego percepcja. Aspekty fizyczne i psychoakustyczne, Warszawa–Poznań.
• Pakosz M.,1983, Emotive intonation. Evidence from English, Wydział Humanistyczny, Lublin.
• Panasiuk J., 2015a, Postępowanie logopedyczne w przypadkach afazji, [w:] Logopedia. Standardy postępowania logopedycznego, red. S. Grabias, J. Panasiuk, T. Woźniak, Lublin, s. 869–918.
• Panasiuk J., 2015b, Postępowanie logopedyczne w przypadku pragnozji, [w:] Logopedia. Standardy postępowania logopedycznego, red. S. Grabias, J. Panasiuk, T. Woźniak, Lublin, s. 919–954.
• Patel A.D., 2017, Using music to study the evolution of cognitive mechanisms relevant to language, „Psychonomic Bulletin & Review”, 1, s. 177–180.
• Paul R., Augustyn A., Klin A., Volkmar F. R., 2005, Perception and Production of Prosody by Speakres with Autism Spectrum Disorders, „International Journal of Language and Communication Disorders”, 35(2), s. 205–220.
• Peppé S., 2015, on-line: http://www.peps-c.com/peps-c-training-programme.html, data dostępu: 8.02.2018.
• Pettinato M., Verhoeven J., 2009, Production and perception of word stress in children and adolescents with Down syndrome, „Down Syndrome Research and Practise”, 13(1), s. 48–61.
• Plante E., Creusere M., Sabin C., 2002, Dissociating sentential prosody from sentence processing: Activation interacts with task demands, „NeuroImage”, 17, s. 401–410.
• Poleszak A., Pogorzała A.M., Poleszak P., 2016, Wybrane zaburzenia funkcji poznawczych u osób po udarze niedokrwiennym mózgu, [w:] Horyzonty współczesnej fizjoterapii, red. A.M. Borowicz, M. Osińska, Poznań, s. 169–179.
• Riper van Ch., Erickson R.L., 1996, Speech Disorders, Speech Correction, red. K. Farnsworth, Boston–London–Toronto–Sydney–Tokyo–Singapore, s. 109–140.
• Rosenbek J.C., Rodriguez A.D., Hieber B., Leon S.A., Crucian G.P., Ketterson T.U., Ciampitti M.Z., Singletary F., Heilman K.M., Gonzalez-Rothi L.J., 2006, Effect of two treatments for aprosodia secondary to acquired brain injury, „Journal of Rehabilitation Research and Development”, 43, s. 379–390.
• Rosenbek J.C., Wertz R.T., 1972, A review of fifty cases of developmental apraxia of speech, “Language, Speech and Hearing Services in Schools”, 3, s. 23–33.
• Rosińczuk J., Błaut-Biernacka E., Kazimierska-Zając M., 2014, Rodzaje zaburzeń procesów poznawczych u pacjentów z poudarowymi uszkodzeniami mózgu, „Forum Logopedyczne”, 22/2014, s. 14– 19.
• Rothstein J.A., 2013, Prosody Treatment Program, LinguiSystem, Austin.
• Rożek A., Larysz D., 2014, Zaburzenia czynności językowych w przypadku uszkodzeń prawopółkulowych na przykładzie pacjentów po udarach niedokrwiennych, „Logopedia Silesiana”, 3, s. 182–191.
• Rzepa M., 2010, Choroby zawodowe narządu głosu wśród nauczycieli, „Nauczyciel i Szkoła”, 3(48), s. 141–153.
• Sieńkowska H., Gubrynowicz R., Gałkowski T., 2000, Nauka intonacji w mowie dzieci głuchych, „Audiofonologia”, 17, s. 41–66.
• Sawicka I., 1995, Fonetyka, Fonetyka i fonologia, Kraków, s. 107–195.
• Shewan C.M., 1980, Verbal dyspraxia and its treatment, „Human Communication”, 5, s. 3–12.
• Siudak A., 2011, Biologiczne uwarunkowania terapii osoby z afazją, Biologiczne uwarunkowania rozwoju i zaburzeń mowy, „Nowa Logopedia”, 2, s. 167–188.
• Skupio U., 2013, Muzyka a mózg, „Wszechświat”, 114 (10–12), s. 346–349.
• Sloboda J.A., 2002, Umysł muzyczny, Warszawa.
• Steffen-Batogowa M., 2000, Struktura akcentowa języka polskiego, Warszawa–Poznań.
• Szkiełkowska A., Kazanecka E., 2011, Emisja głosu. Wskazówki metodyczne, Warszawa.
• Szpyra-Kozłowska J., 2002, Wprowadzenie do współczesnej fonologii, Lublin.
• Śniatkowski S., 2002, Milczenie i pauza w gramatyce nadawcy i odbiorcy: ujęcie lingwoedukacyjne, Kraków.
• Tarasiewicz B., 2003, Mówię i śpiewam świadomie. Podręcznik do nauki emisji głosu, Kraków.
• Thompson W.F., Schellenberg E.G., Husain G., 2004, Decoding speech prosody: do music lessons help?, „Emotion”, 4, s. 46–64.
• Toczyska B., 2007, Głośno i wyraźnie. 9 lekcji dobrego mówienia, Gdańsk.
• Wagner A., 2013, Struktura rytmiczna wypowiedzi w polskiej mowie natywnej i nienatywnej, [w:] Scripta manent – res novae, red. S. Puppel, T. Tomaszkiewicz, Poznań, s. 499–509.
• Wagner A., 2015, Akustyczne wyznaczniki rytmu w wypowiedziach mówców natywnych i nienatywnych języka polskiego, „Prace Filologiczne”, LXVI, s. 249–270.
• Walencik-Topiłko A., 2009, Głos jako narzędzie. Materiały do ćwiczeń emisji głosu dla osób pracujących głosem i nad głosem, Gdańsk.
• Wells B., Peppe S., Goulandris N., 2004, Intonation development from five to thirteen, „Journal of Child Language”, 31, s. 749–778.
• Wells B., Whiteside S., 2008, Prosodic Impairments, [w:] The Handbook of Clinical Linguistics, red. J.B. Ball, M.R. Perkins, N. Muller, S. Howar, Oxford, s. 549–567.
• Wierzchowska B., 1971, Wymowa polska, Warszawa.
• Wierzchowska B., 1980, Fonetyka i fonologia języka polskiego, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk.
• Wiśniewski M., 2001, Zarys fonetyki i fonologii współczesnego języka polskiego, Toruń.
• Wojciechowska J., 2014, Metodologiczne podstawy badań nad rozumieniem tekstu w pragnozji, „Forum Logopedyczne”, 22, s. 35–44.
• Wóycicki K., 1960, Forma dźwiękowa prozy polskiej i wiersza polskiego, Warszawa.
• Wysocka M., 2012, Zaburzenia prozodii mowy, [w:] Logopedia. Teoria zaburzeń mowy, red. S. Grabias, Z.M. Kurkowski, Lublin, s. 165–181.
• Wysocka M., 2015, Postępowanie logopedyczne w przypadkach osób z czynnościowymi zaburzeniami głosu, [w:] Logopedia. Standardy postępowania logopedycznego, red. S. Grabias, J. Panasiuk, T. Woźniak, Lublin, s. 603–626.
• Wysocka M., 2016a, Programy terapeutyczne usprawniające percepcję i realizację prozodii – przegląd literatury, „Nowa Audiofonologia”, 5(2), s. 47–52.
• Wysocka M., 2016b, Prozodia mowy – problemy opisu, Logopedia artystyczna, red. B. Kamińska, S. Milewski, Gdańsk, s. 213–231.
• Wysocka M., Mackiewicz L., 2016c, Percepcja intonacji u dzieci z uszkodzonym narządem słuchu, „Logopedia”, 45, s. 73–89.
• Wysocka M., Mackiewicz L., 2017, Muzyka i intonacja w percepcji dzieci korzystających z aparatów słuchowych, „Logopedia”, 46, s. 141–156.
• Zellner-Keller B., 2002, Ekspozycja na język tonalny a wrażliwość słuchowa, „Lingwistyka Stosowana”, 16, s. 121–134.
• Zoller M.B., 1991, Use of music activities in speech-language therapy, „Language, Speech and Hearing Services in Schools”, 22, s. 272–276.