Powieść historyczna pod czujnym okiem cenzora – analiza tekstów

• Authors: Deleixhe Thibault

Title variants

EN

The historic novel under the vigilance of the censor – analysis of texts

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Artykuł poświęcony jest powieści historycznej Jacka Bocheńskiego pt. Nazo poeta z roku 1969 i jego rozumieniu pojęcia cenzury uwewnętrznionej. Autor artkułu udowadnia, że ujęcie problemu cenzury przez Bocheńskiego jest zbliżone do konstatacji węgierskiego eseisty Miklósa Harasztiego. Tropiąc alegoryczne odniesienia do cenzury rozproszone w tej powieści, autor artykułu odtwarza refleksję Bocheńskiego i sprawdza jej zbieżność z uwagami Harasztiego. Z rekonstrukcji wyłania się, zapożyczona z okresu romantyzmu, definicja artysty jako osoby bezwarunkowo podporządkowanej sztuce, a nie władzy. Autor artykułu testuje czy Bocheński pozostaje wierny tej definicji we własnej twórczości i uwypukla skłonność pisarza do ustępstw mających na celu złagodzenie odbioru jego dzieła przez cenzurę. Są to ustępstwa większe od tych, które zdaje się zalecać swoim kolegom po fachu. Strategie literackie, które stosuje Bocheński, działają jednak na dwóch płaszczyznach. Tworząc niejednoznaczność winy głównego bohatera powieści, łagodzą jej odbiór przez cenzurę, a jednocześnie – kreując tę niejednoznaczność – pozwalają na literackie przedstawienie widmowego charakteru winy artysty, który jest zawsze odpowiedzialny – tak jak Owidiusz – za to, czego jeszcze nie zrobił. W tym wypadku czego nie zrobił dla budowy komunizmu.

EN

This article focuses on the relation that Jacek Bochenski’s historical novel entitled The poet Naso published in 1969 presents towards the concept of censorship. In the article the author aims at proving that the understanding of censorship by Bochenski is similar to the observations of the Hungarian essayist Mikos Haraszti. Tracking the allegoric references scattered through the novel, the author of the article reconstructs Bochenski’s reflection about this internalized censorship and checks its convergence with Haraszti’s remarks. From this exercise emerges a definition of the role of the artist that seems to be inherited from the romantic period: an artist as a person that subordinates himself unconditionally to art, and not to the temporal power. The author of the article then interrogates the respect which Bochenski has been showing to his definition in his literary work. It appears that the writer has been prone to make bigger concessions in order to soften the reception of his book by the censors than he advises his writing colleagues. However, the literary strategies deployed by Bochenski operate on two levels: creating an overall ambiguity about the guilt of its main protagonist, they tend to soften its reception by the censorship; while at the same time, rendering this overall atmosphere of ambiguity, they give a literary form to the spectral character of the guilt of the artist, who – as in Ovidius’ case – is permanently accountable for what he has not yet done in the building of communism.

Keywords

EN

censorship; historical novel; social realism; Brezhnevian stagnation; Władysław Terlecki; Jacek Bocheński; literary strategies

• Publisher: Instytut Slawistyki Polskiej Akademii Nauk
• Journal: Adeptus
• Year: 2015
• Issue: 6
• Pages: 11-25

Dates

published

2015-12-24

Contributors

author

Deleixhe Thibault

• Institut National des Langues et Civilisations Orientales [National Institute of Oriental Languages and Civilizations], Paris, France

References

• Andrzejewski, J. (1957). Ciemności kryją ziemię. Warszawa: Spółdzielnia Wydawnicza „Czytelnik”.
• Austin, J. L. (1962). How to do things with words. Oxford: Oxford University Press.
• Bakhtin, M. (1929). Problemy tvorchestva Dostoevskogo. Leningrad: Priboĭ.
• Bocheński, J. (1961). Boski Juliusz. Warszawa: Spółdzielnia Wydawnicza „Czytelnik”.
• Bocheński, J. (1969). Nazo poeta. Warszawa: Spółdzielnia Wydawnicza „Czytelnik”.
• Czapliński, P., & Śliwiński, P. (1999). Literatura polska 1976–1998. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
• Darnton, R. (2014). Censors at work: How states shaped literature. New York: W. W. Norton.
• Fik, M. (1989). Kultura polska po Jałcie. Warszawa: Polonia.
• Grochowski, G. (2000). Tekstowe hybrydy: Literackość i jej pogranicza. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
• Haraszti, M. (1983). L’artiste d’Etat : de la censure en pays socialiste. Paris: Fayard.
• Kłoskowska, A. (1992). Kontrola myśli i wolność symboliczna. W J. Kostecki & A. Brodzka (Red.), Piśmiennictwo – systemy kontroli – obiegi alternatywne (T. 1, ss. 9–19). Warszawa: Biblioteka Narodowa, Instytut Książki i Czytelnictwa.
• Ładan, A. (2012). Historia, narracja, kreacja – „Boski Juliusz” i „Nazo poeta” Jacka Bocheńskiego. Pamiętnik Literacki, 103(3), 127–141.
• Pawlicki, A. (2001). Kompletna szarość, cenzura w latach 1965–1972: Instytucja i ludzie. Warszawa: Wydawnictwo Trio.
• Sułkowski, B. (1992). „Ten przeklęty język ezopowy”: O społecznych mechanizmach komunikacji cenzurowanej. W J. Kostecki & A. Brodzka (Red.), Piśmiennictwo – systemy kontroli – obiegi alternatywne (T. 2, ss. 266–284). Warszawa: Biblioteka Narodowa, Instytut Książki i Czytelnictwa.
• Walc, J. (1992). Vae divis. W J. Walc, Wielka choroba. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.

Identifiers

DOI

10.11649/a.2015.013