Archaeological excavations in Żarska Cave in Żary, Kraków district, 2012–2015: an interim report

• Authors: Wojenka Michał , Wilczyński Jarosław , Zastawny Albert

Title variants

PL

Wstępne sprawozdanie z badań wykopaliskowych w Jaskini Żarskiej w Żarach, powiat Kraków (2012–2015 r.)

• Languages of publication: EN

Abstracts

EN

This paper reports on the results of archaeological research carried out in the Main Chamber of Żarska Cave, Kraków district, in 2012 and 2014–2015. The excavations dealt with one trench (Trench 2), localized in the north-eastern part of the cave. The trench revealed a c. 350 cm deep sequence, which in total comprised 21 layers including four hearths. As regards archeological records the upper part of the cave filling was of major importance. It was composed of the Holocene humic layers 1 and 2, a large hearth (layer 3), redeposited loess (layers 4 and 5) and dark greyish, compact and greasy textured sediment (layer 6), which included three other hearths. The clayey loess layers beneath stratum 6 were archaeologically sterile. The layers 1 and 2 contained post-medieval and medieval pottery fragments, sherds of ceramics dated to the younger or late Roman Age/early Migrations Period (Przeworsk culture), several metal artifacts, human and animal bones. As regards human bones, three radiocarbon datings were made. Datings indicate that investigated human remains may correspond with younger or late Roman Age/early Migrations Period finds assemblage (1755±30 BP, 1755±25 BP, 1655±30 BP). Noteworthy are the remains of counterfeiters’ workshop recorded in layers 1 and 2. Stratum 3 (a hearth) contained Medieval finds, while layers 4 and 5 did not produce any archaeological records. Layer 6 was a laminated structure, consisted of several varying shades of grey laminae. It is noteworthy that charcoal was frequently found within this layer and most likely it was associated with three recorded hearths (layer 19 – hearth 2, layer 20 – hearth 3 and layer 21 – hearth 4). Finds assemblages of layer 6 mostly consisted of pottery fragments of the Eneolithic Baden culture, flint and bone artifacts, a fragment of polished stone battle axe and numerous animal remains.

PL

Niniejszy artykuł stanowi wstępne sprawozdanie z badań wykopaliskowych przeprowadzonych w Komorze Głównej Jaskini Żarskiej w Żarach w latach 2012–2015. Prace wykopaliskowe prowadzono w obrębie jednego wykopu badawczego (wykop 2), zlokalizowanego w północno-wschodniej partii jaskini. Wykop 2 ujawnił złożoną sytuację stratygraficzną. Zarejestrowano tu 21 nawarstwień (w tym cztery paleniska), przy czym na zabytki archeologiczne natrafiano wyłącznie w górnych partiach wypełniska jaskini. Warstwy 1 i 2 określić można jako poziomy próchnicze. Zawierały one liczne ułamki naczyń datowanych na okres nowożytny, średniowiecze oraz na młodszy lub późny okres rzymski, względnie na wczesne fazy okresu wędrówek ludów (kultura przeworska). Warstwy te dostarczyły ponadto pojedynczych zabytków metalowych oraz ludzkich i zwierzęcych szczątków kostnych. Na uwagę zasługują tu charakterystyczne okrawki metalu (miedziane lub brązowe), świadczące o praktykowanym w jaskini procederze bicia fałszywej monety. Warto nadmienić, iż wiek trzech kości ludzkich datowano 14C techniką akceleratorową (AMS). Uzyskane wyniki odpowiadają odkrytym w jaskini zabytkom ruchomym reprezentującym inwentarz kultury przeworskiej i wynoszą odpowiednio 1755±30 BP (Poz-67070), 1755±25 BP (Poz-58069) oraz 1655±30 BP (Poz-67069). Warstwa 3 (palenisko 1) zawierała głównie zabytki średniowieczne (poł. XIII – poł. XIV w.). Przekładki warstw zgruzowionego lessu (warstwy 4 i 5) nie zawierały zabytków archeologicznych. Bardzo interesujących inwentarzy dostarczyła natomiast laminowana, ciemnoszara i tłusta warstwa nr 6, której sedymentacja, jak wskazuje inwentarz ruchomy, przypadła głównie na czas eneolitu. W nawarstwieniu tym stwierdzono ułamki naczyń (w tym kultury badeńskiej) oraz pojedyncze zabytki krzemienne, kamienne i kościane. Zalegający poniżej warstwy 6. pakiet osadów jaskiniowych nie dostarczył zabytków archeologicznych. Skalne dno jaskini zarejestrowano na głębokości ok. 350 cm, licząc od współczesnego poziomu deptaniska.

Keywords

EN

Żarska Cave; speleoarchaeology; human remains in caves; Baden culture; Eneolithic; Roman Age/Migrations Period; Middle Ages

• Publisher: Instytut Archeologii Uniwersytetu Jagiellońskiego
• Journal: Recherches Archéologiques Nouvelle Serie
• Year: 2016
• Volume: 8
• Pages: 185-204

Dates

published

2016

Contributors

author

Wojenka Michał

• Institute of Archaeology, Jagiellonian University

author

Wilczyński Jarosław

• Institute of Systematics and Evolution of Animals, Polish Academy of Sciences

author

Zastawny Albert

• Archaeological Museum in Kraków

References

• Bárta J., 1960 Zur Problematik der Höhlensiedlungen in der slowakischen Karpaten, Acta Archaeologica Carpathica, 2, pp. 5–39.
• Chorąży B., 2002 Sprawozdanie z ratowniczych badań wykopaliskowych na stanowisku 14 w Cieszynie--Krasnej, województwo śląskie, (in:) E. Tomaczak (ed.), Badania Archeologiczne na Górnym Śląsku Ziemiach Pogranicznych, 1999/2000, Katowice: Śląskie Centrum Dziedzictwa Kulturowego pp. 95–105.
• Cyrek K., 2007 Złodziejska Cave (Grota Lucyny), (in:) P. Socha, K. Stefaniak, A. Tyc (eds.), Karst and Cryokarst. 25th Speleological School. 8th GLACKIPR Symposium, Sosnowiec-Wrocław: Department of Geomorphology, University of Silesia, Zoological Institute & University of Wrocław, pp. 20–21.
• Czarnowski S. J., 1924 Jaskinie i schroniska na Górze Koronnej na lewym brzegu Prądnika pod Ojcowem, Prace i Materiały Antropologiczno-Archeologiczne i Etnograficzne, 3, pp. 3–26.
• Górny A., Szelerewicz M., 2008 Jaskinie Wąwozu Żarskiego, Jaskinie, 1(50), pp. 27–30. Kowalski K., 1951 Jaskinie Polski, I, Jaskinie Wyżyny Krakowsko-Wieluńskiej, Warszawa: Państwowe Muzeum Archeologiczne.
• Kruk J., Milisauskas S., 1985 Bronocice. Osiedle obronne ludności kultury lubelsko-wołyńskiej (2800–2700 lat p.n.e.), Wrocław: Ossolineum.
• Madyda-Legutko R., 1986 Die Gürtelschnallen der Römischen Kaiserzeit und der frühen Völkerwanderungszeit im mitteleuropäischen Barbaricum, BAR International Series, 360, Oxford: British Archaeological Reports Ltd.
• Matoušek V., Jenč P., Peša V., 2005 Jeskyně Čech, Moravy a Slezska s archeologickými nálezy, Praha: Nakladatelství Libri.
• Mirosław-Grabowska J., Madeyska T., Muzolf B., Stefaniak K., Tomek T., Wertz K., Socha P., Cyrek K., 2007 Studies on the deposits of the cave Jaskinia IV on Mt. Birów, (in:) P. Socha, K. Stefaniak, A. Tyc (eds.), Karst and Cryokarst. 25th Speleological School. 8th GLACKIPR Symposium, Sosnowiec-Wrocław: Department of Geomorphology, University of Silesia/Zoological Institute University of Wrocław, pp. 24–26.
• Mycielska R., Rook E., 1966 Materiały archeologiczne z Jaskini w Kroczycach, pow. Zawiercie, Materiały Archeologiczne, 7, pp. 185–189.
• Odkrycie bogatej, 1936 Odkrycie bogatej w zabytki przedhistoryczne jaskini, Ilustrowany Kuryer Codzienny, no. 95, Saturday, 4 April 1936, p. 6.
• Odkrycie groty, 1936 Odkrycie groty rzymskiej III w. po nar. Chr., Z Otchłani Wieków, 11, pp. 65–66.
• Ossowski G., 1880 Sprawozdanie z badań geologiczno-antropologicznych dokonanych w r. 1879 w jaskiniach okolic Krakowa, Zbiór Wiadomości do Antropologii Krajowej, 4, pp. 35–56.
• Rodzińska-Nowak J., 2006 Jakuszowice, stanowisko 2. Ceramika z osady kultury przeworskiej z młodszego i późnego okresu wpływów rzymskich i wczesnej fazy okresu wędrówek ludów, Prace Archeologiczne, 61, Kraków: Instytut Archeologii Uniwersytetu Jagiellońskiego.
• Rook E., 1980 Osadnictwo neolityczne w jaskiniach Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej, Materiały Archeologiczne, 20, pp. 5–130.
• Sobczyk K., Sitlivy V., 2001 Badania wykopaliskowe w Jaskini Łokietka w latach 1998–2000, (in:) J. Partyka (ed.), Badania naukowe w południowej części Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej. Materiały konferencyjne – referaty, postery, sesje terenowe, Ojców: Ojcowski Park Narodowy/Zespół Jurajskich Parków Krajobrazowych, pp. 457–461.
• Sochacki Z., 1980 Kultura ceramiki promienistej w Europie, Warszawa: Uniwersytet Warszawski.
• Soják M., 2007 Osídlenie spišských jaskýň od praveku po novovek, Nitra: Archeologický Ústav Slovenskej Akadémie Vied.
• Stefaniak K., Socha P., Tyc A., Cyrek K., Nadachowski A., 2009 Caves, rock shelters and palaeontological sites in quarries of the Częstochowa Upland – Catalogue of important speleological features, (in:) K. Stefaniak, A. Tyc, P. Socha (eds.), Karst of the Częstochowa Upland and of the Eastern Sudetes, Sosnowiec-Wrocław: Faculty of Earth Sciences University of Silesia/Zoological Institute/ University of Wrocław, pp. 307–354.
• Wilczyński J., 2012 Kraków Bieżanow 30. Materiały kamienne, Kraków (typescript).
• Witkowska B., 2010 Zagadnienie osadnictwa kultury ceramiki sznurowej na Jurze Krakowsko-Częstochowskiej, (in:) S. Czopek, S. Kadrow (eds.), Mente et rutro. Studia archaeologica Johanni Machnik viro doctissimo octogesimo vitae anno ab amicis, collegis et discipulis oblata, Rzeszów: Instytut Archeologii Uniwersytetu Rzeszowskiego/Fundacja Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego, pp. 191–201.
• Wnęk K., 2013 Wielkie afery z małą monetą. Fałszowanie na wielką skalę miedzianych szelągów Jana Kazimierza w drugiej połowie XVII wieku, Biuletyn Numizmatyczny, 2013: 3 (371), pp. 171–188.
• Wojenka M., Wilczyński J., Sobieraj D., 2011 Archaeological excavations in Żarska Cave (Żary, com. Krzeszowice, Krakow district) in 2011, Recherches Archéologiques NS, 3, pp. 143–156.
• Wojenka M., Wilczyński J., Sobieraj D., 2012 Badania archeologiczne w Jaskini Żarskiej w Żarach, gm. Krzeszowice, pow. Kraków w 2011 roku, Prądnik. Prace i Materiały Muzeum im. prof. Władysława Szafera, 22, pp. 77–97.
• Wrzesiński J., 2006 Archeolog w jaskini, (in:) J. Lech, J. Partyka (eds.), Jura Ojcowska w pradziejach i początkach państwa polskiego, Ojców: Ojcowski Park Narodowy, pp. 245–250.
• Zastawny A., 2000 Kultura badeńska w regionie wielicko-bocheńskim, Sprawozdania Archeologiczne, 52, pp. 9– 47.
• Zastawny A., 2006 Osadnictwo społeczności badeńskiego kręgu kulturowego w Jurze Ojcowskiej na tle regionów sąsiednich, (in:) J. Lech, J. Partyka (eds.), Jura Ojcowska w pradziejach i w początkach państwa polskiego, Ojców: Ojcowski Park Narodowy, pp. 439–458.
• Zastawny A., 2011 Chronologia i formy oddziaływań kompleksu badeńskiego w Małopolsce, (in:) M. Popelka, R. Šmidtová (eds.), Otázky neolitu a eneolitu našich zemí. Sborník referátů z 28. zasedání badatelů pro výzkum neolitu a eneolitu (nejen) Čech, Moravy a Slovenska, Mělník 28.9.–1.10. 2009, Praehistorica, 29, Praha: Univerzita Karlova v Praze (Karolinum), pp. 431– 450.
• Zastawny A., 2012 Nowe stanowisko kultury badeńskiej z Jury Krakowsko-Częstochowskiej: Smardzowice st. 38, pow. Kraków, Małopolska, (in:) J. Peška, F. Trampota (eds.), Otázky neolitu a eneolitu, 2011, Mikulov--Olomouc, pp. 147–159.
• Zastawny A., 2015a The Baden complex in Lesser Poland – horizons of cultural influences, (in:) M. Nowak, A. Zastawny (eds), The Baden Culture Around the Western Carpathians, Via Archaeologica, Kraków: Krakowski Zespół do Badań Autostrad, pp. 119–150.
• Zastawny A., 2015b Absolute chronology of the Baden culture in Lesser Poland – New radiocarbon dates, (in:) M. Nowak, A. Zastawny (eds), The Baden Culture Around the Western Carpathians, Via Archaeologica, Kraków: Krakowski Zespół do Badań Autostrad, pp. 191–219.
• Zastawny A., Grabowska B., 2011 Zespoły typu Modlnica z ceramiką ściegu bruzdowego (Furchenstichkeramik) ze st. 5 w Modlnicy, pow. krakowski, (in:) J. Kruk, A. Zastawny (eds), Modlnica, st. 5. Od neolitu środkowego do wczesnej epoki brązu, Via Archaeologica, Kraków: Krakowski Zespół do Badań Autostrad, pp. 173–229.
• Zastawny A., Nowak M., 2012 Badania wykopaliskowe w rejonie Puchaczej Skały w dolinie Prądnika (Smardzowice) st. 38, Prądnik. Prace i Materiały Muzeum im. W. Szafera, 22, pp. 55–72.