Preußische Meerespolitik im 18. Jahrhundert

• Authors: Radosław Gaziński

Title variants

PL

Pruska polityka morska w XVIII wieku

• Languages of publication: DE

Abstracts

PL

W XVIII wieku Prusy prowadziły niektóre elementy polityki morskiej, rozumianej jako celowe i świadome działania państwa dla umocnienia swej pozycji na wybrzeżach i morzach. Początki polityki morskiej państwa brandenbursko-pruskiego sięgają czasów elektora Fryderyka Wilhelma. Zbudowano wówczas flotę wojenną, rozpoczęto wyścig po kolonie, zakładając faktorie w Afryce, oraz powołano do życia Kompanię Afrykańską. Panowanie Fryderyka III/I to okres, gdy polityka morska państwa uległa zahamowaniu. Dopiero Fryderyk Wilhelm I i Fryderyk II wprowadzili ją na nowe tory. W czasach Fryderyka Wilhelma I Prusy usiłowały umocnić handel morski i wydobyć go spod obcej dominacji. Rozmowy prowadzone z Danią (sprawy ceł sundzkich) i Szwecją (cła wołogoskie) zakończyły się dla Prusaków niepowodzeniem. Próbowano jednak zakładać kompanie handlowe, intensywnie modernizowano porty szczeciński oraz kołobrzeski, a także zwolniono z opłat nowo budowane statki oraz wprowadzono ochronę rozbitków na wybrzeżach kontrolowanych przez Prusy. Fryderyk II umocnił kierunki zmian wprowadzonych przez jego poprzednika. Po opanowaniu Śląska rozpoczęto regulację Odry i budowę kanałów tworzących rdzeń komunikacyjny państwa. Aby oswobodzić handel spod dominacji szwedzkiej, rozpoczęto wytyczanie na Świnie nowej drogi wodnej oraz budowę u jej ujścia nowego portu morskiego. Prowadzono dalsze prace modernizacyjne w porcie szczecińskim, przebudowano porty w Ustce i Darłowie. Nadal bezskutecznie próbowano rozwijać kompanie handlowe, które najczęściej okazywały się przedsięwzięciami krótkotrwałymi. Utrzymane zostały także ulgi na nowo wybudowane statki, co wraz z koniunkturą okresu wojny amerykańskiej doprowadziło do gwałtownego rozwoju pruskiej floty handlowej. Aby doprowadzić do stabilizacji załóg statków, zawód marynarza objęto specjalną ochroną (reklamowanie z poboru do wojska). Wzmocniono także opiekę nad rozbitkami na pruskich wybrzeżach. W ramach szeroko pojętej polityki morskiej Prusy po pierwszym rozbiorze Polski podporządkowały sobie jej handel zagraniczny. Działania te były wypadkową odpowiedniej polityki celnej, konsekwentnej blokady Gdańska i kierowania polskich towarów do pruskich portów, zwłaszcza Elbląga, który został w tym czasie poważnie zmodernizowany. Jednak przez cały omawiany okres (XVIII w.) Prusy nie posiadały znaczącej siły na morzu. Jedynie podczas wojny siedmioletniej wystawiano niewielkie eskadry, które – z marnym zresztą skutkiem – usiłowały walczyć z flotą szwedzką.

Keywords

PL

Historia Prus w XVIII wieku; polityka morska Prus; Fryderyk Wilhelm I; Fryderyk II; pruska flota handlowa

• Publisher: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego
• Journal: Studia Maritima
• Year: 2009
• Volume: 22
• Pages: 25-39

Contributors

translator

Małgorzata Osiewicz-Maternowska

author

Radosław Gaziński

• Uniwersytet Szczeciński

References

• Archiwum Państwowe w Szczecinie [Staatsarchiv Stettin]
• Berney A.: Die Anfänge der Friedizianischen Seehandlungspolitik, „Vierteljahrschrift für Sozial- und Wirtschaftsgeschichte“, 22, 1929
• Biernat C.: Statystyka obrotu towarowego Gdańska w latach 1651–1815 [Statistik des Warenumsatzes Danzigs in den Jahren 1651–1815], Warszawa 1961
• Cieślak E.: Pruska agresja ekonomiczna i polityczna wobec Gdańska w okresie rozbiorowym [Preußische ökonomische und politische Aggression Danzig gegenüber in der Zeit der Teilungen Polens], in: Historia Gdańska [Geschichte Danzigs], Bd. 3, hg. v. E. Cieślak, Gdańsk 1993
• Dopierała B.: Gospodarka na ziemiach polskich w stuleciu 1870–1970 [Wirtschaft auf den polnischen Gebieten während der hundert Jahre von 1870 bis 1970], „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Gdańskiego“, Historia 2, Gdańsk 1973
• Drozdowski M.: Traktaty handlowe po I rozbiorze a problem jedności gospodarczej ziem polskich [Handelsabkommen nach der 1. Teilung Polens versus das Problem der wirtschaftlichen Einheit polnischer Gebiete], „Roczniki Historyczne“ [Historische Jahrbücher], 37, 1971
• Engelmann B.: Prusy, kraj nieograniczonych możliwości [Preußen – ein Land von unbegrenzten Möglichkeiten], Poznań 1984
• Friedrich II. von Preußen. Schriften und Briefe, hg. v. I. Mittenzwei, Leipzig 1985
• Gaziński R.: Die Gestaltung der preußischen Strandrechte in der ersten Hälfte des 18. Jahrhunderts, „Studia Maritima“, 12, 1999
• Gaziński R.: Handel morski Szczecina w latach 1720–1805 [Stettins Hochseehandel in den Jahren 1720–1805], Szczecin 2000
• Gaziński R.: Kilka uwag o losach marynarzy w XVIII-wiecznych Prusach [Einige Bemerkungen zu Schicksalen von Matrosen in Preußen des 18. Jhs.], „Materiały Zachodniopomorskie“ [Westpommersche Materialien], 40, 1994
• Gaziński R.: Z dziejów portu darłowskiego w latach 1630–1668 [Aus der Geschichte des Rügenwalder Hafens in den Jahren 1630–1668], „Materiały Zachodniopomorskie“ [Westpommersche Materialien], 41, 1995
• Gierszewski S.: Wisła w dziejach Polski [Weichsel in der polnischen Geschichte], Gdańsk 1982
• Haffner S.: Prusy bez legendy. Zarys dziejów [Preußen ohne Legende. Eine Skizze der Geschichte], Warszawa 1996
• Hartung F.: Die politischen Testamente der Hohenzollern, in: Moderne Preußische Geschichte, hg. v. O. Busch, W. Neugebauer, Bd. 3, Berlin – New York 1981
• Hintze O.: Die Hohenzollern und ihr Werk 1415–1915 [Nachdruck], Hamburg–Berlin 1987
• Hoszowski S.: Walka Gdańska i Torunia z pruską zaborczością w drugiej połowie XVIII wieku [Kampf von Danzig und Thorn gegen den preußischen Eroberungsdrang in der 2. Hälfte des 18. Jhs.], in: Szkice z dziejów Pomorza [Skizzen aus der Geschichte Pommerns], hg. v. G. Labuda, S. Hoszowski, Bd. 2, Warszawa 1959
• Kosiarz E.: Wojna na Bałtyku w X–XIX wieku [Der Krieg auf der Ostsee vom 9. bis zum 19. Jh.], Gdańsk 1978
• Lesiński H.: Handel morski Kołobrzegu w XVII i XVIII wieku [Kolbergs Hochseehandel im 17. und 18. Jh.], Szczecin 1982
• Majewska G.: Polityka handlowa Szwecji w latach 1720–1809 [Handelspolitik Schwedens in den Jahren 1720–1809], Wrocław 1991
• Meuss J.F.: Friedrich der Grosse und die Gründung der Seehandlung, „Marine Rundschau“, 1912, S. 220–231
• Odyniec W., Polskie Dominium Maris Baltici [Polnisches Dominium Maris Baltici], Warszawa 1982
• Pertek J: Bitwa pod Nowym Warpnem [Die Schlacht bei Neuwarp], „Szczecin“, 1947, 11–12
• Rachel H.: Der Merkantilismus in Brandenburg-Preußen, in: Moderne preußische Geschichte, Bd. 2, Berlin – New York 1981
• Rachel H.: Die Handel-, Zoll- und Akzisepolitik Brandenburg-Preußens bis 1713, „Acta Borusica“, 1, 1911
• Rachel H.: Die Handels-, Zoll- und Akzisepolitik Brandenburg-Preußens 1713–1740, „Acta Borussica“, 1922, 2, 1
• Rachel H.: Die Handels-, Zoll- und Akzisepolitik Brandenburg-Preußens 1740–1786, „Acta Borussica“, 1928, 3, 1
• Ring V.: Asiatische Handelskompagnie Friedrich der Grosse, Berlin 1890
• Salmanowicz S.: Fryderyka Wielkiego opinie o Polakach [Friedrichs des Großen Meinungen über Polen], in: S. Salmanowicz: Od Prus Książęcych do Królestwa Pruskiego. Studia z dziejów prusko-pomorskich [Von Herzoglichen Preußen zu Königreich Preußen. Studien zur preußisch-pommerschen Geschichte], Olsztyn 1992
• Schubert P.: Zur Geschichte der Kgl. Preuß. Seehandlung, Berlin 1904
• Schultze B.: Die Kantone Pommerns 1733–1786, „Baltische Studien“, Neue Folge, 38, 1936
• Szopowski Z.: Małe porty Pomorza Zachodniego w okresie do drugiej wojny światowej [Kleine Häfen Westpommerns in der Zeit bis zum 2. Weltkrieg], Warszawa–Poznań 1962
• Volz G.B.: Die Werke Friedrichs des Großen, Bd. 1, Berlin 1913
• Wapiński R.: Myśl morska i polityka morska w latach 1870–1970 [Meeresgedankengut und -politik in den Jahren 1870–1970], „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Gdańskiego“, Historia 2, Gdańsk 1973
• Wilder A.: Traktat handlowy polsko-pruski z 1775 roku [Polnisch-preußisches Handelsabkommen vom Jahre 1775], Warszawa 1937
• Włodarczyk E.: Czy Prusy prowadziły własną politykę morską? [Führte Preußen seine eigene Meerespolitik?], in: Dzieje Brandenburgii i Prus w historiografii [Brandenburgs und Preußens Geschichte in der Historiographie], hg. v. B. Wachowiak, Warszawa–Poznań 1989
• Włodarczyk E.: Wokół problemów pruskiej polityki morskiej w XVIII i XIX wieku [Zu Problemen preußischer Meerespolitik im 18. und 19. Jh.], „Przegląd Zachodniopomorski“ [Westpommersche Rundschau], 4, 1990
• Wojciechowski Z.: Rozwój terytorialny Prus w stosunku do ziem macierzystych Polski [Territoriale Entwicklung Preußens in Bezug auf Polens Heimatgebiete], Toruń 1933