Historical Demography in Ukraine: From “Political Arithmetic” to Non-Political History

• Authors: Igor Serdiuk , Yuriy Voloshyn

Title variants

PL

Demografia historyczna w Ukrainie. Od „arytmetyki politycznej” do historii niepolitycznej

• Languages of publication: EN

Abstracts

EN

This article discusses the peculiarities of the development of historical demography in Ukraine. The authors tried to find out why this branch of historical knowledge was unpopular in Soviet and post-Soviet Ukraine, describe its current state and the prospects open to Ukrainian researchers today. In the first decades of the twentieth century in Ukraine, population research and historical statistics were well developed, which could have become a good precondition for the development of historical demography in the future. However, after the establishment of the Soviet totalitarian regime, demographers, in common with other social scientists and humanities academics, became subject to repression and total ideological control. Those who managed to avoid repression were forced to make “convenient” conclusions confirming the correctness of the Soviet plan. In their works, they implemented rigorous self-censorship, and gave foreign methodological patterns only a cursory glance, under the risk of being accused of bourgeois bias, working for foreign intelligence, or becoming ideologically victimized, and so on. Consequently, unlike their Polish colleagues, Ukrainian researchers could not join the founding and work of specialized international institutions on historical demography. A revival in this direction, which should be associated with the so-called “Thaw” under Nikita Khrushchev, began in the 1960s, when historical demographic techniques were first used by researchers of Ukrainian early modern history, primarily by Mykola Krykun and Arnold Perkovskyi. However, this period lasted for a short time, and historians of the seventeenth and eighteenth centuries were declared “bourgeois nationalists.” A number of prominent academics were dismissed, and were forced to change their academic area of interest. This is one of the reasons why historical demographic studies did not develop further. The collapse of the USSR appeared to usher in favorable circumstances, but the opportunity to study previously prohibited topics primarily prompted the study of the most painful, socially significant problems, such as repression or Holodomor. Another important obstacle was the fact that contemporary Ukrainian historians learned the achievements of world historiography through Russian mediation. The vast majority had no knowledge of European languages; therefore, in the absence of a translation of methodological works, the idea of historical demography remained at the level of the first half of the twentieth century. Thus, demography was believed to be an attempt to determine the size of the population in the past. The article also describes what caused an interest in historical and demographic methods in the early 2000s. The authors analyze the circumstances for the emergence and development of the Poltava academic center which studies the demographic processes in the territory of the Cossack Autonomous Region, the Hetmanate, in the 18th century. The authors consider the extension of historical demography to other historical regions and periods, and discuss the prospects and importance of its development for Ukrainian historiography

PL

W artykule omówiono osobliwości rozwoju demografii historycznej w Ukrainie. Autorzy próbowali odpowiedzieć, dlaczego ta gałąź wiedzy historycznej była niepopularna w sowieckiej i postsowieckiej Ukrainie, opisać jej obecny stan i perspektywy otwierające się dziś przed ukraińskimi badaczami. W pierwszych dekadach XX wieku w Ukrainie badania nad ludnością istatystyką historyczną były dobrze rozwinięte, co mogło stanowić, w przyszłości, dobry zaczątek dla rozwoju demografii historycznej. Jednak po ustanowieniu sowieckiego reżimu totalitarnego demografów, wspólnie z innymi badaczami zajmującymi się naukami społecznymi i humanistycznymi, poddano represjom i całkowitej kontroli ideologicznej. Ci, którym udało się uniknąć represji, zostali zmuszeni do wyciągnięcia „odpowiednich” wniosków potwierdzających słuszność sowieckiego planu. W swoich pracach wprowadzili rygorystyczną autocenzurę, a zagranicznym wzorcom metodologicznym przyglądali się jedynie pobieżnie, pod groźbą oskarżenia o burżuazyjne zapatrywania, pracy na rzecz obcego wywiadu lub wiktymizacji ideologicznej itd. W rezultacie, w przeciwieństwie do swoich polskich kolegów, ukraińscy badacze nie mogli podjąć prac organizacyjnych czy dołączyć do tych, które były prowadzone przez wyspecjalizowane instytucje międzynarodowe w zakresie demografii historycznej. Odrodzenie w interesującej nas dziedzinie należy kojarzyć z tzw. odwilżą pod rządami Nikity Chruszczowa. Nastąpiło ono w latach 60. XX wieku, kiedy badacze ukraińskiej historii wczesnonowożytnej, głównie Mykoła Krykun i Arnold Perkowski, po raz pierwszy zastosowali historyczne techniki badań demograficznych. Okres ten trwał jednak krótko, a historyków XVII i XVIII wieku uznano za „burżuazyjnych nacjonalistów.” Kilku wybitnych naukowców zostało zwolnionych i zmuszonych do zmiany zainteresowań naukowych. Jest to jeden z powodów zastoju historycznych badań demograficznych. Upadek ZSRR wydawał się początkiem sprzyjających okoliczności dla rozwoju, ale możliwość studiowania wcześniej zakazanych tematów przede wszystkim skłoniła do badania najbardziej bolesnych, istotnych społecznie problemów, takich jak represje czy Hołodomor. Inną ważną przeszkodą był fakt, że współcześni ukraińscy historycy poznawali osiągnięcia światowej historiografii za pośrednictwem rosyjskiej nauki. Zdecydowana większość nie znała języków europejskich; wobec braku tłumaczenia prac metodologicznych koncept badań demografii historycznej nie wybiegał poza ten zarysowany w pierwszej połowie XX wieku. Stąd też uważano, że demografia była próbą ustalenia liczebności populacji w przeszłości. W artykule również opisano, co spowodowało zainteresowanie metodami historycznymi i demograficznymi na początku XXI wieku. Autorzy analizują okoliczności powstania i rozwoju ośrodka akademickiego w Połtawie, w którym są badane procesy demograficzne zachodzące w XVIII wieku na terytorium kozackiego regionu autonomicznego – Hetmanatu. Autorzy rozważają objęcie badaniami demografii historycznej innych historycznych regionów i okresów oraz dyskutują o perspektywach i znaczeniu rozwoju demografii historycznej dla ukraińskiej historiografii.

Keywords

EN

Historical demography in Ukraine; centers for historical demographic studies; Ukraine; Ukrainian historiography; population

PL

demografia historyczna w Ukrainie; ośrodki badań nad demografią historyczną; Ukraina; historiografia ukraińska; ludność

• Publisher: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego
• Journal: Przeszłość Demograficzna Polski
• Year: 2019
• Volume: 41
• Pages: 9-32

Contributors

author

Igor Serdiuk

• Poltava V.G. Korolenko National Pedagogical University

author

Yuriy Voloshyn

• Poltava V.G. Korolenko National Pedagogical University

References

• Anri, Leon and Alan Blyum. Metodika analiza v istoricheskoi demografii, Metodika analiza v istoricheskoy demografii. Мoscow: RGGU, 1997.
• Borodenko, Olena. Samotnia zhinka v silskomu sotsiumi Hetmanshchyny dryhoi polovyny XVIII st.: istoryko-demohrafichnyi analiz (na prykladi Poltavskoho polky). Zaporizhzhia, 2014.
• Brik, Tymofii. “Wages of male and female domestic workers in the Cossack Hetmanate:
• Poltava, 1765 to 1769.ˮ Economic History of Developing Regions 2 (2018): 123–146.
• Chyruk, Sviatoslav. Liuteranski kolonii Pivdennoi Ukrainy kintsia XVIII – pochatky
• XIX st.: istoryko-demohrafichnii aspekt. Dnipropetrovsk, 2016.
• Dmytrenko, Vitalii. Materialy tserkovnoho obliku naselennia Kyivskoi ta PereiaslavskoBoryspilskoi yeparkhii yak dzherelo z vyvchennia sotsiumu Hetmanshchyny XVIII stolittia. Poltava: Simon, 2016.
• Dudka, Svitlana. “Rodyny meshkantsiv sela Davydivka Pyriatynskoi protopopii (za danymy spovidnoho rozpysu 1765 r.).ˮ Naukovi Zapysky NaUKMA. Istorychni nauky 1 (2018): 26–30.
• ———. “Rodyny meshkantsiv sela Kharkivtsi u dryhii polovyni XVIII st. (za danymy
• spovidnykh rozpysiv).” Eminak 24 (2018), 1: 15–20.
• Fauve-Chamoux, Antoinette, Ioan Bolovan, and Sølvi Sogner, eds. A Global History
• of Historical Demography. Half a Century of Interdisciplinarity. Bern: Peter Lang, 2016.
• Filippova, Marina. Bolgarske naselennia Pivdennoi Bessarabii u pershiy polovyni ХІХ stolittia: istoryko-demografichniy aspect. Kyiv, 2012.
• Kasianov, Heorhii. Hezghodni: ukrainska intelihentsiia v rusi opory 1960-80-kx rokiv. Kyiv, 1995.
• Krikun, Nikolai. Narodonaselenie Podol’skogo voevodstva v ХVІІ–ХVІІІ vv. Lviv, 1965.
• Kazimirov, Dmytro. Osoblyvosti formuvannia ta rozvytku sotennykh struktur Hetmanshchyny druhoi polovyny XVII–XVIII st. (za materialamy Menskoji sotni Chernihivskoho polku). Kyiv, 2012.
• Koen, Matthijs, Saskia Hin, Jan Kok, and Hideko Matsuo. “Introduction.” In The Future of Historical Demography. Upside Down and Inside Out. Leuven, Acco, 2016.
• Kovalenko, Oksana. “Goncharski rodyny Poltavy ХVIII st.ˮ Krayeznavstvo 3 (2010): 109–115.
• ———. “Simia ta domohospodarstva honchariv Poltavy XVIII st. (za materialamy Heneralnoho opysu 1765–1766 rokiv).ˮ Materialy do ukrainskoi etnolohii: Zbirnyk naykovykh prats 8 (2009): 132–135.
• ———. “Family Structures and Population of Craftsmen Households in Cossack Ukraine in the Second Half of the 18th Century.ˮ Przeszłość Demograficzna Polski 40 (2018): 63–82.
• Krykun, Mykola. “Naselennia domohospodarstv u Zhytomyrskomu poviti Kyivskoho voievodstva 1791 roku.” In Voievodstva Pravoberezhnoi Ukrainy u ХVІ–ХVІІІ stolittiakh: statti i materialy. Lviv: Polihrafichnyi tsentr Vydavnytstva Lvivskoi Politekhniky, 2012.
• Krikun, Nikolai. Narodonaselenie Podol’skogo voevodstva v ХVІІ–ХVІІІ vv. Lviv, 1965. Kuklo, Cezary. “Problematyka badawcza i środowiska naukowe demografii historycznej na łamach Przeszłości Demograficznej Polski 1967–2016.” Przeszłość Demograficzna Polski 39 (2017): 11–29.
• ———. Demografia Rzeczypospolitej przedrozbiorowej. Warszawa: DiG, 2009. Meshkov, Dmytro. Zhyttievyi svit Prychornomorskykh nimtsiv (1781–1871). Kyiv: Klio, 2017.
• Momot, Anastasiia. “Demohrafichna kharakterystyka naselennia sela Pohreby za danymy Heneralnoho opysy 1765–1769 rr.” Krayeznavstvo 3–4 (2016): 77–86.
• Perkovskyi, Arnold. “Vosproizvodstvo krepostnogo naseleniya Kievskoi gubernii v 1834–1850 gg.” Sotsial’no-demograficheskie protsessy v Rossiiskoi derevne: ХVІ – nach. ХХ vv.: Mater. ХХ sessii vsesoyuzn. simpoziuma po izychenii problem agrarn. istorii 1 (1986): 183–192.
• ———. “O lyudnosti ukrainskogo dvora i velichine semi vo vtoroy polovine XVІІІ veka (po materialam Rumyantsevskoy opisi i tserkovnoy statistiki).” Problemy istoricheskoy demografii SSSR (1977): 104–111.
• ———. “Dovholitni liudy na Pravoberezhnii Ukraini v ХVІІІ st.ˮ Ukrainskyi istorychnyi zhurnal 2 (1966): 106–109.
• ———. “Evoliutsiia sim’i i domohospodarstva na Ukraini v ХVІІ – pershii pol. ХІХ st.” Demohrafichni doslidzhennia: Resp. mizhvidomch. zb. 4 (1979): 37–46.
• Perkovskyi, Arnold, and Serhii Pyrozhkov. “Demohrafichni vtraty Ukrainskoi RSR v 30-ti roky,” UIZh 8 (1989): 24–36.
• ———. “Demohrafichni vtraty Ukrainskoi RSR v 40-h rokah.” UIZh 2 (1990): 15–25.
• ———. “Ekstremalni sytuatsii i demohrafichni katastrofy v Ukraini (1920–1930).ˮ Pamiat stolit 5 (1997): 103–114.
• Pirozhkov, Sergei, and Emel’yan Rydnitskii. “Pamyati Arnolda Perkovskogo.” Demoskop (2005): 225–226.
• Prigarin, Aleksandr. Russkie staroobryadtsi na Dynae: formirovanie etnokonfessional’noi obshchnosti v kontse XVІІІ – pervoi polovine XІX vv. Odessa–Izmail–Moscow, 2010.
• Ptukha, Mikhail. Ocherki po istorii statistiki XVI – XVIII vekov. Moskva: OGIZ, 1945.
• Riswick, Tim, Antoinette Fauve-Chamoux, Ioan Bolovan, and Sølvi Sogner, eds. “A Global History of Historical Demography. Half a Century of Interdisciplinarity.” Tijdschrift voor Sociale en Economische Geschiedenis 14 (2017): 112–114.
• Romantsov, Volodymyr. Istorychna demohrafiia Ukrainy XVIII – pochatky XIX st.: spetskurs dlia stud. vyshch. navch. zakl. Kyiv: Vydavnytstvo imeni Oleny Telihy, 2010.
• Saienko, Nataliia. “Kozatski rodyny Baturyna druhoi polovyny XVIII st. Za danymy Heneralnoho Opysu Livoberezhnoi Ukrainy.ˮ Krayeznavstvo 1–2 (2016): 115–122.
• Sakalo, Oleksandr. Typolohiia i struktura domohospodarstv silskoho naselennia Hetmanshchyny dryhoi polovyny XVIII st.: na prykladi Lubenskoho polku. Kyiv, 2011.
• Serdiuk, Igor. “Childhood and its Age Limits in 18th-Century Hetmanate Society.ˮ Bylye Gody 37 (2015), 3: 499–507.
• ———. Malenkyi doroslyi: dytyna y dytynstvo v Hetmanshchyni ХVІІІ st. Kyiv: K.І.S., 2018.
• ———. Polkovykh horodov obyvateli: istoryko-demohrafichna kharakterystyka miskoho naselennia Hetmanshchyny druhoi polovyny XVIII st. Poltava: ASMI, 2011.
• Soldatova, Kateryna. “Struktura naselennia s. Trostianka Baturynskoi sotni Nizhynskoho polky v druhii polovyni XVIII st. (za materialamy spovidnykh knyh 1763 roku).ˮ Sivershchyna v istorii Ukrainy 10 (2017): 200–204.
• Steshenko, Valentyna. “Demohrafiia istorychna.” In Entsyklopediia istorii Ukrainy: T. 2: H–D Kyiv: Vydavnytstvo “Naukova Dumka,” 2004.
• Sytyi, Ihor. Metrychna knyha s. Redkivka yak dzherelo z istorii liudnosti Chernihivskoho Podniprovia XVIII st. Chernihiv, 2004.
• Vinnichenko, Oleksiy. “Istorychni studii Mykoly Krykuna.” In Kriz stolittia: Studii na poshanu Mykoly Krykuna z nahody 80-richcha. Lviv: NTSh, 2012.
• Vishnevskii, Anatolii. “Trudnoe Vozrozhdenie Demografii.” Sotsiologicheskii zhurnal 1–2 (1996): 93–116.
• Voloshyn, Yuriy. “Household Composition and Family Structures of Ukrainian Cossacks in the Second Half of the Eighteenth Century.ˮ History of the Family 20 (2015), 1: 141–157.
• ———. “Servants in Hetmanate Cities: The Case of Poltava City During the 1760s– 1770s.ˮ Journal of Family History 42 (2017), 4: 369–380.
• ———. “Suchasni istoryko-demohrafichni doslidzhennia rannomodernoho ukrainskoho syspilstva: metodolohichnyi dyskurs,” Istorychna pamiat 1 (2007): 5–24.
• ———. “Widows and Widowers of Poltava in the Second Half of the 18th Century.ˮ Przeszłość Demograficzna Polski. 37 (2015), 4: 39–60.
• ———. Kozaky i pospolyti. Miska spilnota Poltavy druhoi polovyny XVIII st. Kyiv: K.I.S., 2016.
• ——. Rozkolnytski slobody na terytorii Pivnichnoi Hetmanshchyny u KhVIII st. (istoryko-demohrafichnyi aspekt). Poltava: ASMI, 2005.
• Voronchuk, Iryna. “Istorychna demohrafiia Ukrainy ХVІ–ХVІІ st.: stan, problemy, metody.ˮ Pivdennyi Arkhiv: Zbirnyk naukovykh prats 2 (1999): 125–135.
• Yakymenko, Oleksandr. “Istoryko-demohrafichni aspekty domohospodarstv Pivnichnoi Hetmanshchyny u dryhii polovyni ХVIII st.” Naykovi pratsi istorychnoho fakultetu Zaporizkoho natsionalnoho universytetu 43 (2015): 57–63.
• ———. “Typolohiia i struktura selianskoi rodyny Starodubskoho polku u dryhii polovyni XVIII st. (na prykladi sil Koman ta Kudlaivka Novhorodskoi sotni).” Naykovi zapyski Natsionalnoho Universytety «Ostrozka Akademiia» 24 (2015): 27–35.
• Yaremchuk, Vitalii. Mynule Ukrainy v istorychnii nautsi URSR pislia stalinskoi doby. Ostroh, 2009.
• Zamura, Olena. Velykyi Shalenets: smert i smertnist v Hetmanshchyni ХVІІІ st. Kyiv: K.І.S., 2014.

Identifiers

DOI

10.18276/pdp.2019.41-01