Językowy obraz społeczeństwa w okresie transformacji ustrojowej w Polsce

• Authors: Żywicka Beata

Title variants

EN

Linguistic picture of society during the period of political transformation in Poland

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Autorka, opierając się na podstawowych założeniach definicji kognitywnej, pokazuje, jaki obraz polskiego społeczeństwa ukształtował się w języku po roku 1989, kiedy ruch społeczny ,,Solidarność” wywołał rewolucję nie tylko w życiu społeczno-politycznym, ale także w ,,sytuacji językowej Polaków”. Jako podstawę materiałową wykorzystuje różne, ale wzajemnie uzupełniające się typy danych: systemowych (S) zebranych ze słowników języka polskiego, tekstowych (T) wyekscerpowanych głównie z wysokonakładowych, opiniotwórczych i zróżnicowanych ideologicznie gazet oraz dzienników, a także z Narodowego Korpusu Języka Polskiego (NKJP). Społeczeństwo w dyskursie publicznym po roku 1989 jest postrzegane głównie w wymiarze społeczno-politycznym. Na pierwszy plan wysuwa się ciągle żywa koncepcja społeczeństwa obywatelskiego, które identyfikowane jest ze swobodną współpracą obywateli, realizowaniem wspólnych celów i interesów, możliwością nieograniczonego organizowania związków, zrzeszeń i stowarzyszeń oraz aktywnego uczestniczenia w ich działalności. W prasie na początku lat 90. słabiej widoczne jest społeczeństwo pluralistyczne. Za to wyraźnie rysuje się opozycja społeczeństwo dialogiczne — społeczeństwo monologiczne przedstawiana jako efekt przeobrażeń w głównej mierze politycznych i społeczno-medialnych, nastawionych na bezpośrednią komunikację oraz na rzetelny i wiarygodny przepływ informacji. Z tekstów prasowych wyłania się także społeczeństwo widziane z perspektywy bytowej. Pokazywane bywa najczęściej na tle ciągle pogłębiającego się rozwarstwienia społecznego, zubożenia materialnego, lęku przed utratą pracy, czy nawet osłabienia zajmowanej pozycji społecznej. Nieco słabiej społeczeństwo postrzegane jest przez pryzmat cech kulturowych i historycznych. Zazwyczaj akcentuje się wówczas posiadanie wspólnego dorobku kulturowego, wspólnych tradycji i zwyczajów oraz porozumiewanie się jednym językiem.

EN

The author, whose writings were founded on basic assumptions of the cognitive definition, shows how language shaped the picture of Polish society after 1989. It was when the social movement ‘Solidarity’ brought about a revolution not only in a socio-political life but also in ‘the language situation of Poles.’ As main resources the author uses various but mutually supplementary types of system data (S) gathered from dictionaries of Polish language and text data (T) chosen from high-volume, opinion-forming and ideologically varied magazines and journals as well as the National Corpus of Polish. After 1989 mainly socio-political dimension of a society is visible in a public discourse. The still living idea of civil society is brought to the fore. This type of the society is identified with a free cooperation of citizens, accomplishment of common targets and interests, absolute opportunity to organize unions, gatherings and associations as well as possibility to actively take action in those organizations. The printing press pays less attention to a pluralistic society in the 90’s. Instead, a dissidence of dialogist society vs. monologist society starts to be clearly visible as a result of political and socio-medial transformations which lead to direct communication as well as a reliable and credible flow of information. In addition to that, a society seen from the perspective of existence begins to arise. It is mainly shown against a social disproportion, financial poverty, and fear of becoming redundant or weakening of social rank. From the perspective of a culture and history society is perceived to be in a bad shape. The emphasis then falls on common cultural heritage, tradition and habits or communication in one language.

Keywords

PL

społeczeństwo; społeczeństwo obywatelskie; definicja kognitywna; profil; profilowanie; punkt widzenia; aspekt; syndrom

EN

society; civil society; cognitive definition; profiling; profile; point of view; aspects; syndrome

• Publisher: Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk
• Journal: Socjolingwistyka
• Year: 2016
• Issue: 30
• Pages: 147-172

Dates

published

2016

Contributors

author

Żywicka Beata

• Państwowa Wyższa Szkoła Wschodnioeuropejska, Przemyśl

References

• Abramowicz M., Bartmiński J. 1996: Francuski peuple i polski lud. Dwa pojęcia — dwa paradygmaty językowo-kulturowe, Etnolingwistyka. Problemy języka i kultury 8, 54–55.
• Bartmiński J. 1988a: Definicja kognitywna jako narzędzie opisu konotacji słowa, [w:] Bartmiński J. (red.): Konotacja, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 169–183.
• Bartmiński J. 1988b: Kryteria ilościowe w badaniu stereotypów językowych, Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego 41, 91–104.
• Barmiński J,. 2001: Styl potoczny, [w:] Bartmiński J. (red.): Współczesny język polski, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 115–133.
• Bartmiński J., N iebrzegowska-Bartmińska S. 1998: Profile a podmiotowa interpretacja świata, [w:] Bartmiński J., Tokarski R. (red.), Profilowanie w języku i w tekście, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 212.
• Bartmiński J., Żuk G. 2009: Pojęcie równości i jego profilowanie we współczesnym języku polskim, Etnolingwistyka. Problemy języka i kultury 21, 64.
• Cohen J., Arato A. 1992: Civil Society and Poliyical Theory, Cambrige: The MIT Press, 14, [za: Kłoskowska A. 2005: Kultury narodowe u korzeni, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 25].
• Grabowska M., Mocek S., Wnuk-Lipiński E. 2001: Wybrane instytucje obywatelskie i polityczne, [w:] Wnuk-Lipiński E., Ziółkowski M. (red.), Pierwsza dekada niepodległości. Próba socjologicznej syntezy, Warszawa: Instytut Studiów Politycznych Polskiej Akademii Nauk, 151.
• Kamińska-Szmaj I., 2001: Słowa na wolności. Język polityki po roku 1989, Wrocław: Wydawnictwo Europa.
• Kamińska-Szmaj I., 2006: Wpływ czynników zewnątrzjęzykowych na sposób tworzenia inwektyw politycznych w XX wielu, [w:] Ożóg K., Oronowicz-Kida E. (red.): Przemiany języka na tle przemian współczesnej kultury, Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 38–46.
• Kłoskowska A., 2005: Kultury narodowe u korzeni, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Kozyr-Kowalski S. 2004: Socjologia, społeczeństwo obywatelskie i państwo, Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza.
• Kuczur T. 2008: Ethnos i polities. Naród a społeczeństwo obywatelskie, Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
• Lewicki A. M. 1993: Językoznawstwo polskie w XX wieku, [w:] Bartmiński J. (red.): Encyklopedia kultury polskiej XX wieku, t. 2, Współczesny język polski, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie--Skłodowskiej, 623.
• Mosiołek-Kłosińska K., 1998: Profile pojęcia komunizm (na podstawie wypowiedzi z okresu kampanii wyborczej 1995), [w:] Bartmiński J., Tokarski R. (red.): Profilowanie w języku i w tekście, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 289–304.
• Mosiołek-Kłosińska K., 2012: Etyczny i pragmatyczny. Polskie dyskursy polityczne po 1989 roku, Warszawa: Wydawnictwo Narodowe Centrum Kultury.
• Puzynina J. 1997: Słowo — Wartość — Kultura, Lublin: Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, 389–391.
• Szacki J., 1981: Historia myśli społecznej, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Sztompka P., 2002: Socjologia i analiza społeczeństwa, Kraków: Znak.
• van Dijk T., 2003: Dyskurs polityczny i ideologia, Etnolingwistyka. Problemy języka i kultury 15, 7–28.
• Wnuk-Lipiński E., Ziółkowski M. (red.) 2001, Pierwsza dekada niepodległości. Próba socjologicznej syntezy, Warszawa: Instytut Studiów Politycznych Polskiej Akademii Nauk.
• Ziółkowski M., Zagórski K. (red.), 2001: Pierwsza dekada niepodległości. Próba socjologicznej syntezy, Warszawa: Instytut Studiów Politycznych Polskiej Akademii Nauk.
• Ziółkowski M., Zagórski K., Koralewicz J. 2001: Wybrane tendencje przemian świadomości społecznej, [w:] Wnuk-Lipiński E., Ziółkowski M. (red.): Pierwsza dekada niepodległości. Próba socjologicznej syntezy, Warszawa: Instytut Studiów Politycznych Polskiej Akademii Nauk, 241–242.
• Znaniecki F. 1990: Współczesne narody, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Żywicka B. 2011: Nowe społeczeństwo w ponowoczesnej rzeczywistości, czyli jak zmienia się językowo-kulturowy obraz społeczeństwa we współczesnej polszczyźnie, [w:] Słowo. Studia językoznawcze 2, Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 109–125.
• Żywicka B. 2015a: Obraz narodu w dyskursie prasowym po roku 1989, [w:] Hofman I., Kępa-Figura D. (red.): Współczesne media. Medialny obraz świata 2. Studium przypadku, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 138–156.
• Żywicka B. 2015b: Społeczeństwo obywatelskie — mit czy rzeczywistość? Zmiany obrazu społeczeństwa we współczesnym dyskursie publicystycznym, [w:] Media — Kultura — Społeczeństwo, Łódź [w druku].
• Żywicka B., 2015c: Ciemny lud wszystko kupi? Konceptualizacja LUDU w polskim dyskursie publicystycznym po roku 1989, [w:] Współczesne media. Medialny obraz świata 3, Lublin [w druku].

Identifiers

DOI

10.17651/SOCJOLING.30.12