Założenia programowe Niemieckiego Związku Gimnastycznego w Polsce w latach 1921–1939

• Authors: Wyskok Marlena , Jurek Tomasz

Title variants

EN

Program assumptions of the German Gymnastics Association in Poland in years 1921–1939

• Languages of publication: PL EN

Abstracts

PL

Cel badań. Celem badań było ukazanie założeń programowych Niemieckiego Związku Gimnas­tycznego w Polsce (Deutsche Turnerschaft in Polen) w latach 1921–1939 na podstawie kwerendy materiałów archiwalnych, prasy turnerskiej oraz literatury przedmiotu polskiej i niemieckiej. Materiał i metody. Materiał badawczy stanowiły źródła zdeponowane w archiwach niemieckich i polskich oraz prasa turnerska z okresu międzywojennego (zwłaszcza organ DTP ,,Mitt­eilungen der Deutschen Turnerschaft in Polen”). W przeprowadzonych badaniach została wykorzystana metoda analizy źródeł historycznych, indukcji, dedukcji, syntezy, a także metoda porównawcza. Wyniki. Niemiecki Związek Gimnastyczny w Polsce działał na terenie II Rzeczypospolitej w latach 1921–1939. Była to największa organizacja zajmująca się kulturą fizyczną wśród ludności niemieckiej w Polsce, licząca ponad 6 tys. członków. Związek czerpał z ponad 100-letniej tradycji niemieckiego turnerstwa, zapoczątkowanego przez Fryderyka L. Jahna. Celem działalności było podtrzymanie tradycji patriotycznych, tożsamości narodowej oraz ścisła współpraca z Niemieckim Związkiem Gimnastycznym (Deutsche Turnerschaft). W okresie Republiki Wei­marskiej towarzystwa gimnastyczne, zgodnie z profilem polityki rządowej, stały się bardziej ruchem gimnastyczno-nacjonalistycznym, co wynikało z niekorzystnych dla Niemiec postanowień traktatu wersalskiego. Wraz z dojściem Adolfa Hitlera do władzy niemieckie turnerstwo stało się ważną dziedziną działalności państwa na trzech podstawowych płaszczyznach: propagandy nordyckiej wyższości rasowej, sterowania nastrojami społeczeństw oraz przygotowania fizycznego Niemców, zwłaszcza młodzieży, do szeroko pojętej służby krajowi. Wnioski. Niemiecki Związek Gimnastyczny w Polsce działał w latach 1921–1939 na bazie wzorców Republiki Weimarskiej i III Rzeszy. Ważną rolę w realizacji programu DTP odgrywała wydawana w Polsce i Niemczech prasa turnerska.

EN

Background. The purpose of the research was to present the program assumptions of the German Gymnastics Association in Poland in years 1921–1939 on the basis of the enquiry of archive materials, gymnastics newspapers, and German and Polish literature. Material and methods. Research materials included sources from the German and Polish archives, and gymnastics press from the interwar period. The methods of historical sources analysis, induction, deduction, synthesis, and comparison were applied. Results. The German Gymnastics Association in Poland was active in the Second Polish Republic in years 1921–1939. It was the biggest organization of physical culture among Germans in Poland, gathering over 6000 members, with over 100-year tradition, initiated by Friedrich L. Jahn. The purpose of the Association was to maintain patriotic traditions and the national identity, as well as to cooperate with the German Gymnastics Association. In the period of the Weimar Republic, gymnastic societies, in accordance with the government policy, became more a nationalist movement, which resulted from the decisions of the Treaty of Versailles unfavourable for Germany. In the Nazi Germany, the German gymnastic movement became an important field of state activity on three basic levels: propaganda of Nordic racial superiority, control of the mood of societies, and physical preparation of Germans to serve the state. Conclusions. The German Gymnastics Association in Poland was active in years 1921–1939, following the examples from the Weimar Republic and the Nazi Germany. The Polish and German gymnastics press played a considerable role in implementing the Association program.

Keywords

PL

Niemiecki Związek Gimnastyczny; turnerstwo; okres międzywojenny

EN

German Gymnastics Association in Poland; gymnastics; interwar period

• Publisher: Akademia Wychowania Fizycznego we Wrocławiu
• Journal: Rozprawy Naukowe Akademii Wychowania Fizycznego we Wrocławiu
• Year: 2018
• Volume: 63
• Pages: 151-166

Dates

online

2018-12-20

Contributors

author

Wyskok Marlena

• Akademia Wychowania Fizycznego im. Eugeniusza Piaseckiego w Poznaniu

author

Jurek Tomasz

• Zamiejscowy Wydział Kultury Fizycznej w Gorzowie Wlkp. AWF w Poznaniu

References

• Archiwum Akt Nowych w Warszawie. Ambasada RP w Berlinie, sygn. 3885; sygn. 3888.
• Archiwum Państwowe w Katowicach. PWŚl, sygn. 386; UWŚl, sygn. 579.
• Archiwum Państwowe w Bydgoszczy. NZSS, sygn. 2448/93, t. Turnenund Sport, UW Pom, sygn. 236.
• Archiwum Polityczne Ministerstwa Spraw Zagranicznych w Berlinie. Botschaft Warschau, sygn. P 5g, t. Sportangelegenheiten 1932–1934, nr 1073/ 463: Sportbewegung innerhalb der deutschen Minderheit.
• Deutsches Archiv für Leibesübungen (1932).
• Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 27 października 1932 r. Prawo o stowarzyszeniach. Dz.U, 1932, nr 94, poz. 808.
• Komunikat Informacyjny Referatu Bezpieczeństwa Publicznego MSW. Warszawa 1922, nr 4.
• Deutsche Turn-Zeitung (1919, 1928, 1933, 1936)
• Jahrbuch der Turnkunst (1929, 1930, 1934)
• Mitteilungen der Deutschen Turnerschaft in Polen (1926, 1927, 1929, 1932, 1933, 1935, 1936)
• Przegląd Zachodni (1961)
• Bierschenk, T. (1954). Die deutsche Volksgruppe in Polen 1934–1939. Kitzingen am Main: Holzner.
• Czubiński, A. (2001). Europa XX wieku. Zarys historii politycznej. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
• Gaj, J. (1985). Antypolska działalność niemieckich organizacji sportowych w dwudziestoleciu międzywojennym. Zeszyty Naukowe AWF w Gdańsku, 8, 193–221.
• Gaj, J. (1986). Rola niemieckich organizacji wychowania fizycznego i sportu w Polsce w rewizjonistycznej polityce Niemiec hitlerowskich. W: T. Ulatowski (red.), Rola tradycji w kształtowaniu współczesnego modelu kultury fizycznej (ss. 162–182). Warszawa: AWF.
• Gentzen, F.H. (1961). Deutsche Stiftung – tajna instytucja rządu niemieckiego do organizowania „Piątej Kolumny”. Przegląd Zachodni, 4, 295–303.
• Gębołyś, Z. (2007). Źródła do dziejów kultury fizycznej mniejszości niemieckiej w II Rzeczypospolitej w latach 1918–1939 w zbiorach Archiwum Federalnego w Berlinie. W: T. Jurek (red.), Z dziejów kultury fizycznej mniejszości narodowych w Polsce w XX wieku (ss. 26–30). Gorzów Wlkp.: PTNKF.
• Greiner, P., Kaczmarek, R. (1995). Organizacje niemieckie w Bielsku i powiecie bielskim w okresie międzywojennym. W: J. Polak (red.), Bielsko-Bialskie Studia Muzealne (ss. 104–121). Bielsko-Biała: MO.
• Hauser, P. (1981). Mniejszość niemiecka w województwie pomorskim w latach 1919–1939. Wrocław: Ossolineum.
• Heike, O. (1955). Das Deutschtum in Polen. Bonn: nakład własny.
• John, H.G. (1976). Politik und Turnen. Die Deutsche Turnerschaft als nationale Bewegung im deutschen Keiserreich von 1871–1914. Ahrensburg: Ingrid Czwalina.
• Jurek, T. (2002). Kultura fizyczna mniejszości niemieckiej w Polsce w latach 1918–1939. Gorzów Wlkp.–Poznań: PTNKF.
• Kaden, H., Westphal, H. (1972). Der Missbrauch des Sports zur Fornierung der faschistischen V. Kolonne in Polen (1934–1938). Theorie und Praxis Körperkultur, 21, 581–585.
• Karuga, T. (1985). Rozwój sportu ma Górnym Śląsku w okresie międzywojennym. Praca doktorska. Warszawa: AWF.
• Kotowski, A. (2002). Polska polityka narodowościowa wobec mniejszości niemieckiej w latach 1919–1939. Toruń: A. Marszałek.
• Krasuski, J. (1969). Historia Rzeszy Niemieckiej 1871–1945. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
• Krüger, M., Langenfeld, H. (2010). Handbuch Sportgeschichte. Schorndorf: K. Hofmann.
• Lipoński, W. (2012). Historia sportu na tle rozwoju kultury fizycznej. Warszawa: PWN.
• Luh, A. (1988). Die Deutsche Turnverband in der Ersten Tschechoslowakischen Republik. München: Oldenbourg.
• Majewski, P. (2007). Niemcy sudeccy 1848–1948. Historia pewnego nacjonalizmu. Warszawa: UW.
• Mayer, P.J. (2000). Jüdische Olympiasieger. Sport – ein Sprungbrett für Minoritäten. Kassel: Agon.
• Moeller van den Bruck, A. (1933). Das dritte Reich. Hamburg: Hanseatische Verlagsanstalt.
• Nasarski, P. (1957). Deutsche Jugendbewegung und Jugendarbeit in Polen. Würzburg: Holzner.
• Peiffer, L. (1976). Die deutsche Turnerschaft. Ihre politische Stellung in der Zeit der Weimarer Republik und des Nationalsozialismus. Ahrensburg: Czwalina.
• Peiffer, L. (1988). Von der Gleichschaltung zur Auflösung: Das Ende der Deutschen Turnerschaft 1936. W: M. Lämmer (red.), 175 Jahre Hasenheide. Stationen der deutschen Turnbewegung (ss. 35–45). Sankt Augustin: Academia.
• Piotrowski, B. (1971). Kultura fizyczna w niemieckim systemie faszystowskim i jej praktyczna realizacja w Kraju Warty. Roczniki Naukowe WSWF w Poznaniu, 19, 49–68.
• Potocki, S. (1969). Położenie mniejszości niemieckiej w Polsce 1918–1938. Gdańsk: Wydawnictwo Morskie.
• Rechowicz, H. (1997). Sport na Górnym Śląsku do 1939 roku. Katowice: AWF.
• Schute, E. (1987). Getrennt vom Reich- Die Instrumentalisierung des Sports in Ostpreussen zur Zeit der Weimarer Republik. Bochum: Brockmeyer.
• Schwarze, M. (1930). Das Buch der Deutschen Turnerschaft. Dresden: Wilhelm Limpert.
• Schwemann, W. (1936). Das Dietwesen – die politische Erziehungsform. W: Führerstab der DT (red.), Ämtliches Jahrbuch der Deutschen Turnerschaft (ss. 111–115). Berlin: Limpert.
• Streisand, J. (red.) (1968). Deutsche Geschichte. Von 1917 bis zur Gegenwart. Bd. 3. Berlin: DVW.
• Steuer, A. (1997). Sport na Górnym Śląsku 1896–1996. Katowice: AWF.
• Teichler, H.J. (1991). Internationale Sportpolitik im Dritten Reich. Schorndorf: K. Hoffman.
• Ueberhorst, H. (1992). Vergangen, nicht vergessen. Sportkultur im deutsche Osten und im Sudetenland. Von Anfängen bis 1945. Düsseldorf: Droste.
• Wolny, J. (1973). Patologia kultury fizycznej. Ze studiów nad funkcją kultury fizycznej w Niemczech faszystowskich. Wychowanie Fizyczne, 4, 131–147.
• Wyskok, M. (2016). Zarys dziejów turnerstwa na ziemiach polskich (1815–1939) i stan badań nad Niemieckim Związkiem Gimnastycznym w Polsce. W: R. Urban, L. Nowak, J. Eider (red.), Z dziejów kultury fizycznej w Polsce do 1945 r. (ss. 363–377). Gorzów Wlkp.: PTNKF.
• Ziółkowska, T. (1971). Fryderyk Ludwik Jahn w początkach XIX wieku w Niemczech. Roczniki Naukowe WSWF w Poznaniu, 19, 19–35.