Ruch naturalny na Lubelszczyźnie w XVI–XIX wieku. Stan i perspektywy badawcze

• Authors: Piotr Rachwał

Title variants

EN

Vital Events in the Lublin Region from the 16th to the 19th Centuries. The State of Research and its Prospects

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W artykule omówiono stan badań nad ruchem naturalnym Lubelszczyzny. Główny nacisk położono na wskazanie problemów związanych z wykorzystaniem rejestracji ciągłej. Prace nad inwentaryzacją ksiąg metrykalnych i wykorzystaniem ich zawartości do badań nad zaludnieniem historycznej ziemi lubelskiej trwają od lat 50. ubiegłego wieku. W zamierzeniu, efektem tych starań miała być publikacja liczb ruchu naturalnego, opatrzona krytycznym komentarzem oraz wyprowadzone na ich podstawie charakterystyki liczbowe populacji. Zamierzeń tych nie udało się jak do tej pory w całości zrealizować. Dotychczasowe wyniki wskazują na zaniedbania w rejestracji zgonów małych dzieci, różnej liczby zapisów dokonywanych przez duchownych w księgach formularza trydenckiego, austriackiego i polskiego, prowadzone niekiedy równolegle dla tego samego okresu. Niepokój budzi także możliwość odbywania przez wiernych praktyk religijnych poza przypisaną prawem parafią. Poważne ograniczenie w prowadzeniu kwerendy źródłowej stanowił do tej pory fakt, iż wszystkie księgi metrykalne z okresu staropolskiego oraz tzw. księgi austriackie przechowywane są w archiwach parafialnych. W latach 2012–2015 przeprowadzona została digitalizacja wszystkich zgromadzonych tam źródeł. Zasób ten udostępniany jest sukcesywnie na stronie http://ksiegimetrykalne.pl.

The article presents the state of research into vital events in the Lublin Region. The main attention has been paid to the problems concerning the continuous registration.The research into inventorying parish registers and analysing their contents with special emphasis placed on historical populating of the Lublin Region has been conducted for the last fifty years. The purpose of the research effort was to publish the numbers of the vital events with a commentary and to provide a quantitative description of the population. Yet, so far the purpose has not been fully achieved. The results so far obtained indicate that there were some inaccuracies in the registration of infant deaths and different numbers of records made by clergymen in parish registers in Tridentine, Austrian and Polish forms, which were sometimes written at the same time. Other inaccuracies result from the fact that some members of the congregation might have practised their religion in parishes other than their own ones. The preliminary research of sources is additionally restricted by the fact that all Old-Polish registers and the so called Austrian books are kept in parish archives. In the years 2012–2015 they were all digitalised, and they are successively made public at http://ksiegimetrykalne.pl.

Keywords

PL

archiwum parafialne; digitalizacja; księgi metrykalne; projekcja odwrócona; ruch naturalny

EN

parish archives; digitalisation; parish registers; inverse projection; vital events

• Publisher: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego
• Journal: Przeszłość Demograficzna Polski
• Year: 2017
• Volume: 39
• Pages: 32-47

Contributors

author

Piotr Rachwał

• Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Wydział Humanistyczny

References

• Archiwum Archidiecezji Lubelskiej, sygn. Rep. 60, VI, nr 1. Akta Konsystorza Generalnego Diecezji Lubelskiej. Wykaz statystyczny o ruchu ludności w parafiach dzisiejszych w guberni lubelskiej od najdawniejszych czasów do 1901 r.
• Breschi, MarcArchiwum Archidiecezji Lubelskiej, sygn. Rep. 60, VI, nr 1. Akta Konsystorza Generalnego Diecezji Lubelskiej. Wykaz statystyczny o ruchu ludności w parafiach dzisiejszych w guberni lubelskiej od najdawniejszych czasów do 1901 r.
• Breschi, Marco, Lucia Pozzi, Rosella Rettaroli. „Diferencias en el crecimiento de cuatro poblaciones regionales en Italia, 1750–1911”. Boletin de la Asociacion de demografia historica 14 (1996): 11–30.
• Brunborg, Helge. The Inverse Projection Method Applied to Norway, 1735–1974. Niepubl., 1976.
• Gawrysiakowa, Janina. „Profesor Zygmunt Sułowski 1920–1995”. Przeszłość Demograficzna Polski 20 (1997): 3–8.
• Gieysztorowa, Irena. „Badania demograficzne na podstawie metryk parafialnych”. Kwartalnik Historii Kultury Materialnej 10 (1962) 1/2: 103–121.
• Gieysztorowa, Irena. „Inwentaryzacja zachowanych ksiąg metrykalnych XVII–XVIII w.”. Przeszłość Demograficzna Polski 13 (1981): 117–118.
• Gieysztorowa, Irena. „Niebezpieczeństwa metodyczne polskich badań metrykalnych XVII–XVIII wieku”. Kwartalnik Historii Kultury Materialnej 19 (1971), 4: 557–604.
• Gieysztorowa, Irena. „Od metryk do szacunków ludności”. Kwartalnik Historii Kultury Materialnej 12 (1964) 2: 283–298.
• Gieysztorowa, Irena. Wstęp do demografii staropolskiej. Warszawa, PWN: 1976.
• Guzowski, Piotr, Radosław Poniat. „Standardy i jakość życia w historiografii światowej. Przegląd badań i problemów”. Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych 76 (2016): 9–37.
• Hollingsworth, H. Thomas. Historical demography. London: The Sources of History Limited, 1969.
• Hoszowski, Stanisław. „Dynamika zaludnienia Polski w epoce feudalnej (X–XVIII w.)”. Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych 13 (1951): 137–198.
• Hoszowski, Stanisław, Zygmunt Sułowski. „Ewidencja ruchu naturalnego ludności oparta na dawnych metrykach parafialnych (projekt ujednoliconego systemu gromadzenia danych)”. Przeszłość Demograficzna Polski 4 (1971): 4–20.
• Kowalczyk, Janina. „Wartość źródłowa metryk parafii Serniki (pow. Lubartów) z lat 1697–1865”, Przeszłość Demograficzna Polski 3 (1970): 63–113.
• Kuklo, Cezary. Demografia Rzeczypospolitej przedrozbiorowej. Warszawa: Wydawnictwo DiG, 2009.
• Kuklo, Cezary. „Polska demografia przeszłości u progu XXI wieku”. Przeszłość Demograficzna Polski 22 (2001): 7–32.
• Kuklo, Cezary, Wojciech Gruszecki. Informatyczny system rekonstrukcji rodzin, gospodarstw domowych i społeczności lokalnych w Polsce przedrozbiorowej. Białystok: Instytut Historii Filii Uniwersytetu Warszawskiego, 1994.
• Kula, Witold. „Stan i potrzeby badań nad demografią historyczną dawnej Polski (do początków XIX wieku). Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych 13 (1951): 23–110.
• Lee, Ronald. „Estimating Series of Vital Rates and Age Structures from Baptisms and Burials: A New Technique with Applications to Pre-industrial England”. Population Studies 28 (1971), 3: 495–512.
• Leeuwen, Marco H.D. van, James E. Oeppen. „Reconstructing the Demographic Regime of Amsterdam 1681–1920”. Economic and Social History in the Netherlands 5 (1993): 61–102.
• Łozowski, Piotr. „Bibliografia polskiej demografii historycznej po 1945 roku”. W: Struktury demograficzne rodziny na ziemiach polskich do połowy XX wieku. Przegląd badań i problemów, red. Piotr Guzowski, Cezary Kuklo, 157–374. Białystok: Instytut Badań Nad Dziedzictwem Kulturowym Europy, 2014.
• Miodunka, Piotr. „Kryzysy demograficzne w Małopolsce w końcu XVII i pierwszej połowie XVIII wieku. Zarys problematyki”. Przeszłość Demograficzna Polski 37 (2015), 4: 7–37.
• Ogórek, Bartosz. „Galicia’s Escape from the Malthusian Trap. A Long and Short-term Analysis of the Demographic Response to Economic Conditions in the Population of Galicia 1819–1913”. Rocznik Dziejów Społecznych i Gospodarczych 75 (2015): 95–127.
• Rachwał, Piotr. „Historyczna rejestracja metrykalna w archiwach parafialnych w Lubelskiem”. W: Retrospekcja i ochrona dziedzictwa kulturowego, red. Samanta Kowalska, Danuta Wańka, 150–164. Poznań–Kalisz: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, 2015.
• Rachwał, Piotr. „Księgi metrykalne z czasów zaboru austriackiego w archiwach parafialnych w Lubelskiem – regulacje prawne, stan zachowania”. Rocznik Lubelskiego Towarzystwa Genealogicznego 6 (2014/2015): 306–325.
• Rachwał, Piotr. „Stan badań nad demografią Lubelszczyzny w XVI–XIX wieku”. Roczniki Humanistyczne 64 (2016), 2: 89–112.
• Rachwał, Piotr. „Staropolskie księgi metrykalne w archiwach parafialnych archidiecezji lubelskiej”. Kwartalnik Historii Kultury Materialnej 63 (2015), 4: 585–601.
• Rachwał, Piotr. Unici na Lubelszczyźnie w XIX wieku. Studium źródłoznawczo-demograficzne. Lublin: Wydawnictwo KUL, 2017.
• Rachwał, Piotr, Bogumił Szady. „Obszar parafii jako czynnik źródłotwórczy rejestracji metrykalnej w dekanacie Kazimierz na przełomie XVIII i XIX wieku”. Przeszłość Demograficzna Polski 38 (2016) 2: 35–72.
• Sułowski, Zygmunt. „Księga zgonów parafii Kijany i Bystrzyca z drugiej połowy XVIII w.”. Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne 67 (1997): 271–299.
• Sułowski, Zygmunt. „O potrzebie rejestracji metryk kościelnych”. Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne 5 (1962): 7–11.
• Sułowski, Zygmunt. „O właściwą metodę wykorzystywania metryk kościelnych dla badań demograficznych”. Kwartalnik Historii Kultury Materialnej 10 (1962), 1–2: 81–101.
• Sułowski, Zygmunt. „Ruch naturalny ludności ziemi lubelskiej w latach 1582–1900”. Folia Societatis Scientiarium Lublinensis 18 (1976): 3–11.
• Sułowski, Zygmunt. „Stulecie polskiej demografii historycznej (1882–1982)”. Przeszłość Demograficzna Polski 15 (1984): 9–35.
• Szulc, Stefan. Wartość materiałów statystycznych dotyczących stanu ludności byłego Królestwa Polskiego. Warszawa: GUS, 1920.
• Vielrose, Egon. „Przyczynek do demografii wsi polskiej w XVIII wieku”. Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych 14 (1952): 122–136.
• Wiercieński, Henryk. „Próbki szperań po archiwach. Z ruchu ludności i zaludnienia na terytorium dawnego województwa lubelskiego w ciągu 3-ch ostatnich stuleci”. Rocznik Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego 4 (1910): 313–329.
• Wnęk, Konrad. Dzieje klimatu Galicji w latach 1848–1913. Kraków: Historia Iagellonica. 1999.
• Wojciechowski, Stefan. Województwo lubelskie w drugiej połowie XVI wieku. Warszawa: PWN, 1966.
• Wrigley, A. Edward, Roger S. Schofield. The Population History of England, 1541–1871: A Reconstruction. Cambridge: Harvard University Press, 1981.
• Zamorski, Krzysztof. Transformacja demograficzna w Galicji na tle przemian ludnościowych innych obszarów Europy Środkowej w drugiej połowie XIX i na początku XX w. Kraków: Drukarnia Uniwersytetu Jagiellońskiego, 1991.
• o, Lucia Pozzi, Rosella Rettaroli. „Diferencias en el crecimiento de cuatro poblaciones regionales en Italia, 1750–1911”. Boletin de la Asociacion de demografia historica 14 (1996): 11–30.
• Brunborg, Helge. The Inverse Projection Method Applied to Norway, 1735–1974. Niepubl., 1976.
• Gawrysiakowa, Janina. „Profesor Zygmunt Sułowski 1920–1995”. Przeszłość Demograficzna Polski 20 (1997): 3–8.
• Gieysztorowa, Irena. „Badania demograficzne na podstawie metryk parafialnych”. Kwartalnik Historii Kultury Materialnej 10 (1962) 1/2: 103–121.
• Gieysztorowa, Irena. „Inwentaryzacja zachowanych ksiąg metrykalnych XVII–XVIII w.”. Przeszłość Demograficzna Polski 13 (1981): 117–118.
• Gieysztorowa, Irena. „Niebezpieczeństwa metodyczne polskich badań metrykalnych XVII–XVIII wieku”. Kwartalnik Historii Kultury Materialnej 19 (1971), 4: 557–604.
• Gieysztorowa, Irena. „Od metryk do szacunków ludności”. Kwartalnik Historii Kultury Materialnej 12 (1964) 2: 283–298.
• Gieysztorowa, Irena. Wstęp do demografii staropolskiej. Warszawa, PWN: 1976.
• Guzowski, Piotr, Radosław Poniat. „Standardy i jakość życia w historiografii światowej. Przegląd badań i problemów”. Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych 76 (2016): 9–37.
• Hollingsworth, H. Thomas. Historical demography. London: The Sources of History Limited, 1969.
• Hoszowski, Stanisław. „Dynamika zaludnienia Polski w epoce feudalnej (X–XVIII w.)”. Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych 13 (1951): 137–198.
• Hoszowski, Stanisław, Zygmunt Sułowski. „Ewidencja ruchu naturalnego ludności oparta na dawnych metrykach parafialnych (projekt ujednoliconego systemu gromadzenia danych)”. Przeszłość Demograficzna Polski 4 (1971): 4–20.
• Kowalczyk, Janina. „Wartość źródłowa metryk parafii Serniki (pow. Lubartów) z lat 1697–1865”, Przeszłość Demograficzna Polski 3 (1970): 63–113.
• Kuklo, Cezary. Demografia Rzeczypospolitej przedrozbiorowej. Warszawa: Wydawnictwo DiG, 2009.
• Kuklo, Cezary. „Polska demografia przeszłości u progu XXI wieku”. Przeszłość Demograficzna Polski 22 (2001): 7–32.
• Kuklo, Cezary, Wojciech Gruszecki. Informatyczny system rekonstrukcji rodzin, gospodarstw domowych i społeczności lokalnych w Polsce przedrozbiorowej. Białystok: Instytut Historii Filii Uniwersytetu Warszawskiego, 1994.
• Kula, Witold. „Stan i potrzeby badań nad demografią historyczną dawnej Polski (do początków XIX wieku). Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych 13 (1951): 23–110.
• Lee, Ronald. „Estimating Series of Vital Rates and Age Structures from Baptisms and Burials: A New Technique with Applications to Pre-industrial England”. Population Studies 28 (1971), 3: 495–512.
• Leeuwen, Marco H.D. van, James E. Oeppen. „Reconstructing the Demographic Regime of Amsterdam 1681–1920”. Economic and Social History in the Netherlands 5 (1993): 61–102.
• Łozowski, Piotr. „Bibliografia polskiej demografii historycznej po 1945 roku”. W: Struktury demograficzne rodziny na ziemiach polskich do połowy XX wieku. Przegląd badań i problemów, red. Piotr Guzowski, Cezary Kuklo, 157–374. Białystok: Instytut Badań Nad Dziedzictwem Kulturowym Europy, 2014.
• Miodunka, Piotr. „Kryzysy demograficzne w Małopolsce w końcu XVII i pierwszej połowie XVIII wieku. Zarys problematyki”. Przeszłość Demograficzna Polski 37 (2015), 4: 7–37.
• Ogórek, Bartosz. „Galicia’s Escape from the Malthusian Trap. A Long and Short-term Analysis of the Demographic Response to Economic Conditions in the Population of Galicia 1819–1913”. Rocznik Dziejów Społecznych i Gospodarczych 75 (2015): 95–127.
• Rachwał, Piotr. „Historyczna rejestracja metrykalna w archiwach parafialnych w Lubelskiem”. W: Retrospekcja i ochrona dziedzictwa kulturowego, red. Samanta Kowalska, Danuta Wańka, 150–164. Poznań–Kalisz: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, 2015.
• Rachwał, Piotr. „Księgi metrykalne z czasów zaboru austriackiego w archiwach parafialnych w Lubelskiem – regulacje prawne, stan zachowania”. Rocznik Lubelskiego Towarzystwa Genealogicznego 6 (2014/2015): 306–325.
• Rachwał, Piotr. „Stan badań nad demografią Lubelszczyzny w XVI–XIX wieku”. Roczniki Humanistyczne 64 (2016), 2: 89–112.
• Rachwał, Piotr. „Staropolskie księgi metrykalne w archiwach parafialnych archidiecezji lubelskiej”. Kwartalnik Historii Kultury Materialnej 63 (2015), 4: 585–601.
• Rachwał, Piotr. Unici na Lubelszczyźnie w XIX wieku. Studium źródłoznawczo-demograficzne. Lublin: Wydawnictwo KUL, 2017.
• Rachwał, Piotr, Bogumił Szady. „Obszar parafii jako czynnik źródłotwórczy rejestracji metrykalnej w dekanacie Kazimierz na przełomie XVIII i XIX wieku”. Przeszłość Demograficzna Polski 38 (2016) 2: 35–72.
• Sułowski, Zygmunt. „Księga zgonów parafii Kijany i Bystrzyca z drugiej połowy XVIII w.”. Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne 67 (1997): 271–299.
• Sułowski, Zygmunt. „O potrzebie rejestracji metryk kościelnych”. Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne 5 (1962): 7–11.
• Sułowski, Zygmunt. „O właściwą metodę wykorzystywania metryk kościelnych dla badań demograficznych”. Kwartalnik Historii Kultury Materialnej 10 (1962), 1–2: 81–101.
• Sułowski, Zygmunt. „Ruch naturalny ludności ziemi lubelskiej w latach 1582–1900”. Folia Societatis Scientiarium Lublinensis 18 (1976): 3–11.
• Sułowski, Zygmunt. „Stulecie polskiej demografii historycznej (1882–1982)”. Przeszłość Demograficzna Polski 15 (1984): 9–35.
• Szulc, Stefan. Wartość materiałów statystycznych dotyczących stanu ludności byłego Królestwa Polskiego. Warszawa: GUS, 1920.
• Vielrose, Egon. „Przyczynek do demografii wsi polskiej w XVIII wieku”. Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych 14 (1952): 122–136.
• Wiercieński, Henryk. „Próbki szperań po archiwach. Z ruchu ludności i zaludnienia na terytorium dawnego województwa lubelskiego w ciągu 3-ch ostatnich stuleci”. Rocznik Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego 4 (1910): 313–329.
• Wnęk, Konrad. Dzieje klimatu Galicji w latach 1848–1913. Kraków: Historia Iagellonica. 1999.
• Wojciechowski, Stefan. Województwo lubelskie w drugiej połowie XVI wieku. Warszawa: PWN, 1966.
• Wrigley, A. Edward, Roger S. Schofield. The Population History of England, 1541–1871: A Reconstruction. Cambridge: Harvard University Press, 1981.
• Zamorski, Krzysztof. Transformacja demograficzna w Galicji na tle przemian ludnościowych innych obszarów Europy Środkowej w drugiej połowie XIX i na początku XX w. Kraków: Drukarnia Uniwersytetu Jagiellońskiego, 1991.

Identifiers

DOI

10.18276/pdp.2017.39-02