Non-Destructive Investigations in the Extramural Area of Novae (Lower Moesia) in 2013

• Authors: Tomas Agnieszka

Title variants

PL

Badania nieinwazyjne w okolicach Novae (Mezja Dolna) w 2013 roku

• Languages of publication: EN PL

Abstracts

PL

Badania nieinwazyjne w okolicy obozu legionowego i późnoantycznego miasta Novae trwają od 2012 r. W marcu 2013 r., oprócz najbliższego sąsiedztwa fortecy, badaniami objęto także wschodnią część stanowiska ostrite Mogili, położonego ok. 2,5 km na wschód od Novae. Podobnie jak w roku ubiegłym, prospekcję prowadzono przy użyciu metod geofizycznych (prospekcja magnetyczna i elektrooporowa), badań powierzchniowych oraz planigrafii znalezisk z użyciem wykrywaczy metali i przenośnych urządzeń GPS, a także wykonano serię zdjęć z powietrza. Ponadto, wykonano dokładne pomiary lokalizacji widocznych pozostałości muru aneksu wschodniego przy pomocy urządzeń GPS w celu ewentualnego skorygowania planu tej części Novae. Na terenie aneksu wschodniego kontynuowano prace rozpoczęte w 2012 r. Prospekcją magnetyczną objęto teren o powierzchni 96 arów, a elektrooporową - 6 arów (Ryc. 1). Obszar prospekcji magnetycznej objął miejsce domniemanego przebiegu zachodniego muru obozu oraz teren do niego przylegający. Wykryto tam szereg punktowych anomalii dipolowych, w tym dwie koncentracje mogące być wynikiem działania wysokich temperatur, np. w piecach czy paleniskach (Ryc. 2:a-b), oraz liczne anomalie liniowe, w tym także układające się pod kątami zbliżonymi do 90° (Ryc. 2:a-e). Miejsce, gdzie wykryto anomalie układające się w półokrągły zarys, objęto dodatkową prospekcją elektrooporową (Ryc. 2:d), jednak nie udało się jednoznacznie określić ich charakteru. Liniowe anomalie wykryte w północnej części badanego obszaru (Ryc. 2:c) można wiązać z pozostałościami fundamentu wschodniego muru obronnego obozu. Drugie miejsce poddane prospekcji znajduje się na dość rozległym polu uprawnym położonym na południowy zachód od Novae, pomiędzy ogródkami działkowymi. Prospekcją magnetyczną objęto teren o powierzchni ok. 39 arów, a geoelektryczną - 25,6 ara. Na całym przebadanym obszarze zarejestrowano także dużą ilość punktowych anomalii dipolowych. Dzięki porównaniu wyników pomiarów magnetycznych i geoelektrycznych uchwycono strefy podwyższonej i obniżonej oporności, o regularnych zarysach (Ryc. 3:a-c), a we wschodniej części - serię anomalii układających się w równoległe linie biegnące na osi wschód-zachód oraz anomalię o załamaniu pod kątem zbli¬żonym do 90° (Ryc. 3). Podczas badań powierzchniowych zebrano fragmenty naczyń stołowych i kuchennych datowanych przede wszystkim na II-III w. Wspomniane stanowisko Ostrite Mogili było przedmiotem zainteresowania wielu badaczy, którzy pro¬wadzili tu badania powierzchniowe, wykopaliskowe (son¬daże) oraz analizowali jego usytuowanie, wskazując na możliwość istnienia w tym miejscu osiedla (vicus), które mogło uzyskać rangę municypalną. Znaleziska pozyskane podczas tegorocznych badań wskazują na wielofazowe osadnictwo: od okresu paleolitu po wczesne średniowiecze. Najstarsze znaleziska rzymskie datowane są na okres flawijski, a najmłodsze - na okres późnoantyczny. Około 500 m na wschód od tego miejsca, w latach 1961-1962 badano także cmentarzysko datowane nie później niż na połowę III w. Jedną z zasadniczych kwestii było ostateczne usta¬lenie wschodniego i południowego zasięgu stanowiska, który w dotychczasowych publikacjach bywał odmiennie prezentowany. Badania powierzchniowe przeprowadzone na obszarze położonym na wschód od jaru znajdującego się w jego wschodniej części oraz na południe od drogi pozwoliły ustalić maksymalny zasięg stanowiska oraz powierzchnię osiedla rzymskiego, która nie przekraczała 15 ha (Ryc. 4). Na wschód od jaru zebrano wyłącznie fragmenty ceramiki wczesnośredniowiecznej oraz prehistoryczne narzędzia krzemienne. Na południe od drogi nie stwierdzono żadnych śladów osadnictwa. Badaniami geofizycznymi objęto obszar położony na zachód od wspomnianego jaru (Ryc. 4, 5). Prospekcja magnetyczna objęła teren o powierzchni 3 ha, na którym stwierdzono dwie strefy koncentracji anomalii dipolowych (paleniska? - Ryc. 6:f), liczne anomalie liniowe związane z miedzami i ścieżkami (Ryc. 6:a), ale także anomalie układające się w zarysy o kątach zbliżonych do 90°, tworzących obrys obiektów, zapewne architektonicznych (Ryc. 6:b- e,i). Liczne silne, punktowe anomalie dipolowe widoczne na całym badanym obszarze oraz wyraźna strefa podwyższenia podatności magnetycznej o prostokątnym zarysie mogą być wynikiem naruszeń stratygraficznych w postaci jam czy wkopów rabunkowych (Ryc. 6:g,h). Takie wkopy zlokalizowano na samej skarpie, w lesie oraz w części zachodniej stanowiska. W jednym z nich widoczny był solidny, częściowo rozebrany mur, w którym znajdowały się dwa fragmenty inskrypcji datowanej na 195 r. oraz fragment gzymsu (publikowane w tym tomie, str. 79-86). Badania z użyciem detektorów metali polegały na szczegółowej rejestracji znalezisk metalowych w obrębie wytyczonych wcześniej pasów o długości 25 m i szerokości 2 oraz 2,5 m. Rejestracja wszystkich znalezisk (bez względu na chronologię) pozwoli na oszacowanie stopnia nasycenia stanowiska materiałem zabytkowym, ale także współczesnymi odpadami metalowymi. Dzięki temu będzie można określić stopień zaśmiecenia stanowiska, wskazać ewentualne miejsca zagrożone zniszczeniem oraz zinterpretować przyczyny zakłóceń widocznych w obrazie magnetycznym. Planigrafią objęto obszary badane geofizycznie, poożone na terenie aneksu wschodniego oraz na stanowisku ostrite Mogili. Na terenie aneksu zebrano głównie gwoździe, szlakę żelazną, elementy uzbrojenia, 8 grotów i fragmenty innych przedmiotów datowanych na okres późno-antyczny (Ryc. 7). Teren stanowiska ostrite Mogili jest „nasycony” metalami w bardziej zróżnicowanym stopniu. Wśród ciekawszych znalezisk należy wymienić denar Gety (nr inw. 78/13w/oM). Badaniami powierzchniowymi objęto obszar poło¬żony na południowy wschód oraz południe od Novae, w odległości nie przekraczającej 2,5 km od murów fortecy. zlokalizowano m.in. ślady osadnictwa na lewym brzegu rzeki Dermen dere, pozostałości drogi biegnącej na osi wschód- zachód w odległości ok. 500 m na południe od murów obozu, a także miejsce, gdzie w roku 1960 badana była świątynia Dionizosa - obiekt, którego ani lokalizacja, ani plan nie został nigdy opublikowany. Na terenie rozległych pól uprawnych położonych w prostej linii na południe od obozu nie znaleźliśmy żadnych materiałów archeologicznych. Podobnie jak w ubiegłym sezonie, wykonano serię w całość i skorelowane ze współrzędnymi geograficznymi. Szczegółowe zdjęcia w wysokiej rozdzielczości (0,41 m) zostały wykonane nad niemal całym obozem i jego otoczeniem, ale także nad badanym w roku 2013 stanowiskiem Ostrite Mogili (Ryc. 8). W trakcie trwania prac wykonano pomiary geodezyjne w celu dowiązania siatki badawczej do istniejącej osnowy stanowiska, a także w celu weryfikacji przebiegu muru aneksu Novae. W terenie odnaleziono pozostałości baszt, których położenie namierzono urządzeniami GPS. Publikowane przed laty plany cząstkowe muru zostały wkomponowane w system bazy GIS, w którym punkty te otrzymały swoje koordynaty. Dzięki temu wstępnie zmodyfikowano plan Novae, szczególnie w części wschodniej i północnej (Ryc. 9). Zgodnie z założeniami projektu, wszystkie pozyskane dane (zarówno z prospekcji z lat 2012-2013, zdjęcia ortofotograficzne, mapy planigraficzne, jak i dostępne dane archiwalne) zostały umieszczone we wspólnym układzie współrzędnych geodezyjnych i skorelowane ze zdjęciem satelitarnym obejmującym większy obszar.

• Publisher: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego
• Journal: Światowit
• Year: 2014
• Volume: Tom XI (LII), fasc. A
• Pages: 197-207

Contributors

author

Tomas Agnieszka