Próba rekonstrukcji rozwoju zbiornika akumulacji biogenicznej w Bydlinie (Wyżyna Śląsko- -Krakowska)

• Authors: Okupny Daniel , Nita Małgorzata , Kloss Marek , Alexandrowicz Witold Paweł , Fortuniak Anna , Żurek Sławomir

Title variants

EN

The tentative reconstruction of evolution of the biogenic accumulation reservoir in Bydlin (Silesian-Cracovian Upland)

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Osady torfowiska we wsi Bydlin na Wyżynie Śląsko-Krakowskiej poddano analizie geochemicznej, paleobotanicznej oraz malakologicznej. Torfowisko znajduje się, w obrębie rozległej depresji morfologicznej na obszarze krasu węgl anowego. Sekwencja osadów została udokumentowana na podstawie wierceń o maksymalnej głębokości 4,20 m. W złożu torfowiska osady są bardzo zróżnicowane, występują zarówno torfy mszyste, turzycowo-mszyste i turzycowiskowe, jak i osady powstające w jeziorach, głównie w postaci gytii wapiennej, gytii ilasto-wapiennej oraz kredy jeziornej. Typ osadu świadczy o limnicznej przeszłości zagłębień w zachodniej i południowej części torfowiska. Na podstawie zawartości głównych składników litogeochemicznych budujących osady jeziorne i torfowe, składu i struktury malakofauny, przebiegu krzywych pyłkowych oraz składu botanicznego osadów torfowych dokonano charakterystyki cech paleośrodowiska, zrekonstruowano etapy rozwoju torfowiska oraz określono pozycję stratygraficzną osadów.

EN

The peat bog near the village of Bydlin in the Silesian-Cracovian Upland was subjected to geochemical, palaeobotanical and malacological analyses. The mire is located in a subsidence basin in a carbonate karst area. The sequences of biogenic deposits was identified based on materials obtained from drillings (maximum depth of 4,20 m). The sedimentary sequence in the studied peatbog is highly differentiated, there are: brown moss peat, sedge-moss peat, tall-sedge peat and lake deposits, which occur mainly in calcareous gyttja, clay-calcareous gyttja and lacustrine chalk. The presence of limnic deposits indicate lake phase in the sedimentary basins in the western and southern part of the mire. Based on the content of the main lithogeochemical components of the sediments, the composition and structure of faunistic assemblages, variability of the pollen curves and botanical composition of the peat deposits, it was possible to characterize the features of natural palaeoenvironment, peat bog evolution, and to determine the stratigraphic position of biogenic sediments.

Keywords

PL

utwory biogeniczne; geochemia; analizy paleobotaniczne; analiza malakologiczna; Wyżyna Śląsko-Krakowska

EN

biogenic sediments; geoche4mistry; palaeobotanical analyses; malacological analysis; Silesian-Cracovian Upland

• Publisher: Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Stowarzyszenie
• Journal: Acta Geographica Lodziensia
• Year: 2016
• Volume: 105
• Pages: 55-68

Dates

published

2016

Contributors

author

Okupny Daniel

• Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN, Wydział Geograficzno-Biologiczny, Instytut Geografii

author

Nita Małgorzata

• Uniwersytet Śląski, Wydział Nauk o Ziemi, Katedra Geologii Podstawowej

author

Kloss Marek

• Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Wydział Biologii i Nauk o Środowisku, Zakład Biologii Roślin

author

Alexandrowicz Witold Paweł

• Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica, Wydział Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska, Katedra Geologii Ogólnej i Geoturystyki

author

Fortuniak Anna

• Uniwersytet Łódzki, Wydział Nauk Geograficznych, Pracownia Geologii

author

Żurek Sławomir

• Emerytowany Profesor Instytutu Geografii Uniwersytetu im. J. Kochanowskiego w Kielcach

References

• Aaby B. 1986. Palaeocological studies of mires. W: B.E. Berglund (red.) Handbook of Holocene Palaeoecology and Palaeohydrology. John Wiley&Sons, Chichester: 145-165.
• Alexandrowicz S.W., Alexandrowicz W.P. 2011. Analiza malakologiczna. Metody badań i intepretacji. Rozprawy Wydziału Przyrodniczego PAU 3: 1-302.
• Baścik M., Pociask-Karteczka J. 2002. Źródła Wyżyny Śląsko-Krakowskiej i Wyżyny Małopolskiej o znacznych walorach przyrodniczych. Propozycje ochrony. Prace Instytutu Geografii AŚ w Kielcach 7: 23-39.
• Bednarek J., Kaziuk H., Zapaśnik T. 1978. Objaśnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1: 50 000, ark. Ogrodzieniec (913). Wyd. Geol., Warszawa: 1-76.
• Borowiec J. 1990. Torfowiska Regionu Lubelskiego. Lubelskie Towarzystwo Naukowe, PWN, Warszawa, Prace Wydziału Nauk o Ziemi i Nauk Górniczych, Monografie 3: 1-348.
• Borówka R.K., Tomkowiak J. 2010. Skład chemiczny osadów z profilu torfowiska Żabieniec. W: J. Twardy, S. Żurek, J. Forysiak (red.) Torfowisko Żabieniec. Warunki naturalne, rozwój i zapis zmian paleoekologicznych w jego osa¬dach. Wyd. Nauk. Bogucki, Poznań: 163-172.
• Dembek W., Piórkowski H., Rycharski M. 2000. Mokradła na tle regionalizacji fizycznogeogra¬ficznej Polski. Biblioteczka Wiadomości IMUZ 97: 1-131.
• Dobrowolski R. 2000. Torfowiska węglanowe w okolicach Chełma – geologiczne i geomorfologiczne warunki rozwoju. W: J. Łętkowski (red.) Walory przyrodnicze Chełmskiego Parku Krajobrazowego i jego najbliższych okolic. Wyd. UMCS, Lublin: 17-25.
• Drzymulska D. 2016. Peat decomposition – shaping factors, significance in environmental studies and methods of determination: a literature review. Geologos 22: 61-69.
• Faegri K., Iversen J. 1978. Podręcznik analizy pył¬kowej. Wyd. Geol. Warszawa.
• Forysiak J., Kloss M., Obremska M., Żurek S. 2014. Późnoglacjalne i holoceńskie osady wybra¬nych torfowisk dolinnych regionu łódzkiego w nawiązaniu do zmian paleośrodowiskowych. Folia Quaternaria 82: 5-30.
• Forysiak J., Kloss M., Żurek S. 2012. Wstępna cha¬rakterystyka geologiczna i paleobotaniczna torfowiska Wilczków. Studia Limnologica et Telmatologica 6,2: 95-101.
• Gilewska S. 1972. Wyżyny Śląsko-Małopolskie. W: M. Klimaszewski (red.) Geomorfologia Polski, t. I. PWN, Warszawa: 232-339.
• Gradziński M., Gradziński M., Jach R. 2008. Geologia, rzeźba i zjawiska krasowe okolic Ojcowa. W: A. Klasa, J. Partyka (red.) Monografia Ojcowskiego Parku Narodowego. Przyroda. Ojców: 31-97.
• Kleczkowski A.S. 1972. Wody powierzchniowe i podziemne Wyżyny Krakowsko-Wieluńskiej. W: Z. Czeppe (red.) Wartości środowiska przyrodniczego Wyżyny Krakowsko-Wieluńskiej i zagadnienia jego ochrony. Studia Ośrodka Dokumentacji Fizjograficznej, t. I: 31-66.
• Kozakiewicz A. 1962. Charakterystyka substancji organicznej gleb torfowych i torfów torfowisk dolinowych. Roczniki Gleboznawcze 11: 73-100.
• Kozarski S., Nowaczyk B. 1992. Późnovistuliańskie i holoceńskie zjawiska eoliczne w regionie dolnej Odry i dolnej Warty. W: T. Szczypek (red.) Wybrane zagadnienia geomorfologii eolicznej. Wyd. UŚ, Sosnowiec: 37-113.
• Kwiatkowski A. 1971. Nieorganiczne składniki torfu. Biuletyn Informacyjny Torf 4: 31-43.
• Latałowa M., 1976 – Diagram pyłkowy osadów późnoglacjalnych i holoceńskich z torfowiska w Wolbromiu. Acta Palaeobotanica 17,1: 55-80.
• Latałowa M., Nalepka D. 1987. A study of Late-Glacial and Holocene vegetational history of the Wolbrom area (Silesian-Cracovian Upland). Acta Palaeobotanica 27,1: 75-115.
• Lipka K. 2000. Torfowiska w dorzeczu Wisły jako element środowiska przyrodniczego. Zeszyty Naukowe Akademii Rolniczej im. H. Kołłątaja w Krakowie, Rozprawy 255: 1-148.
• Ložek V. 1964. Quartärmollusken der Tschechoslovakei (The Quaternary molluscs of Czechoslovakia). Rozpravy Ustředniho Ustavu Geologického 31: 3-374.
• Maksimow A. 1959. Torf i użytkowanie surowca torfowego w rolnictwie. Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa: 1-353.
• Marek S. 1965. Biologia i stratygrafia torfowisk olszynowych w Polsce. Zeszyty Problemowe Postępów Nauk Rolniczych 57: 1-304.
• Markowski S. 1980. Struktura i właściwości podtorfowych osadów jeziornych rozprzestrzenionych na Pomorzu Zachodnim jako podstawa ich rozpoznawania i klasyfikacji. Materiały pokonferencyjne Kreda jeziorna i gytie, t. 2. PTPNoZ, Oddz. Gorzów-Zielona Góra: 44-55.
• Myślińska E. 2001. Grunty organiczne i laboratoryjne metody ich badania. PWN, Warszawa: 1-208.
• Nowaczyk B., Tobolski K. 1980. W sprawie późnoglacjalnych osadów wapiennych akumulowanych w środowisku wodnym. Badanie Fizjograficzne nad Polską Zachodnią 33A: 65-78.
• Nowak W.A. 1993. Skrasowienie podziemne wapieni i jego odzwierciedlenie w rzeźbie Wyżyny Krakowsko-Wieluńskiej w rejonie Częstochowy. W: A.S. Kleczkowski (red.) Wartości środowiska przyrodniczego i zagadnienia jego ochrony. Studia Ośrodka Dokumentacji Fizjograficznej, t. XXI: 9-157.
• Obidowicz A. 1976. Geneza i rozwój torfowiska w Wolbromiu. Acta Palaeobotanica 17,1: 45-54.
• Okupny D., Żurek S., Forysiak J. 2014. Analiza przestrzenna rozmieszczenia torfowisk regionu łódzkiego. Studia Limnologica et Telmatologica 8,2: 81-91.
• Oświt J. 1991. Budowa, geneza i rozwój torfowisk pradolinnych Biebrzy. Zeszyty Problemowe Postępów Nauk Rolniczych 372: 185-217.
• Pawłowski D., Borówka R.K., Kowalewski G., Luoto T.P., Milecka K., Nevalainen L., Okupny D., Tomkowiak J., Zieliński T. 2016. Late Weichselian and Holocene record of the paleoenvironmental changes in small river valley in Central Poland. Quaternary Science Reviews 135: 24-40.
• Pawłowski D., Okupny D., Włodarski W., Zieliński T. 2014. Spatial variability of selected physicochemical parameters within peat deposits in small valley mire: a geostatistical approach. Geologos 20,4: 269-288.
• Pietrucień C. 1988. Analiza rozmieszczenia obszarów podmokłych w Polsce na tle występowania torfowisk i pastwisk. W: Z. Churski (red.) Naturalne i antropogeniczne przemiany jezior i mokradeł w Polsce. Rozprawy UMK, Toruń: 205-220.
• Pietruczuk J. 2015. Paleomorfologia i biogeniczna sukcesja osadowa alkalicznego kompleksu torfowiskowego Bagno Bubnów (Poleski Park Narodowy, Polesie Lubelskie) w świetle analiz przestrzennych. Studia Limnologica et Telmatologica 9,1: 15-23.
• Piwocki M. 1971. Stan rozpoznania złóż torfu województwa kieleckiego. Przegląd Geologiczny 19,2: 74-76.
• Pulina M. 2001. Paleopolja krasowe na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej. W: A. Karczewski, Z. Zwoliński (red.) Funkcjonowanie geosystemów w zróżnicowanych warunkach morfoklimatycznych – monitoring, ochrona, edukacja. Stowarzyszenie Geomorfologów Polskich, Poznań: 439-442.
• Różycki S.Z. 1960. Czwartorzęd regionu Jury Częstochowskiej i sąsiadujących z nią obszarów. Przegląd Geologiczny 8: 424-429.
• Rühle E. 1961. Procesy dynamiczne w zbiornikach jeziornych i charakter ich osadów na przykładzie Jeziora Świtaź. Biuletyn Instytutu Geologicznego 169: 255-302.
• Rydelek P. 2013. Origin and composition of mineral constituents of fen peats from Eastern Poland. Journal of Plant Nutrition 36: 911-928.
• Rzepecki P. 1983. Klasyfikacja i główne typy litologiczne osadów jeziornych. Zeszyty Naukowe AGH, Geologia 9,1: 73-94.
• Rzepecki P. 1985. Jeziorne osady wapienne Polski Północnej między Łyną a Brdą. Zeszyty Naukowe AGH, Geologia 11,3: 5-79.
• Sołtysik R. 2000. Wpływ czynnika tektonicznego na formowanie zabagnień w strefach przedprzełomowych dolin rzecznych Gór Świętokrzyskich i ich obrzeżenia. Prace Instytutu Geo¬grafii Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Kielcach 4: 209-222.
• Stasiak J. 1971. Szybkość sedymentacji złóż gytii wapiennej. Zeszyty Problemowe Postępów Nauk Rolniczych 107: 113-119.
• Szczepanek K., Stachowicz-Rybka R. 2004. Late Glacial and Holocene vegetation history of the „Little Desert”, dune area south-eastern Silesian Upland, southern Poland. Acta Paleobotanica 44,2: 217-237.
• Tobolski K. 1995. Genetyczna i niegenetyczna klasyfikacja czwartorzędowych osadów biogenicznych. W: E. Mycielska-Dowgiałło, J. Rutkowski (red.) Badania osadów czwartorzędowych. Wybrane metody i interpretacja wyników. Wydział Geografii i Studiów Regionalnych Uniwersytetu Warszawskiego: 267-293.
• Tobolski K. 2000. Przewodnik do oznaczania torfów i osadów jeziornych. Vademecum Geobotanicum, PWN, Warszawa: 1-508.
• Tobolski K., Mocek A., Gałka M. 2006. Rozmieszczenie i geneza jeziornych osadów wapiennych w ujściowym odcinku Strugi Siedmiu Jezior (Park Narodowy „Bory Tucholskie”). W: A. Kostrzewski, J. Czerniawska (red.) Przemiany środowiska geograficznego Polski Północno-Zachodniej. UAM, WNGiG, Bogucki Wyd. Naukowe: 111-116.
• Tołpa S., Jasnowski M., Pałczyński A. 1967. System der genetischen Klassifizierung der Torfe Mitteleuropas. Zeszyty Problemowe Postępów Nauk Rolniczych 76: 9-100.
• Trela J. 1927. Torfowisko w Wolbromiu (Wyniki analizy pyłkowej). Acta Societatis Botanicorum Poloniae. Księga Jubileuszowa Emila Godlewskiego (sen.) V: 22-51.
• Vierek A. 1997. Geneza górnojurajskich osadów z odsłonięcia Bydlin. Przegląd Geologiczny 45,4: 428-430.
• Walanus A., Nalepka D. 1999. POLPAL. Program for counting pollen grains, diagrams plotting and numeral analysis. Acta Palaeobotanica, Suppl. 2: 659-661.
• Wasylikowa K. 1973. Badanie kopalnych szczątków roślin wyższych. W: E. Rühle (red.) Metodyka badań osadów czwartorzędowych. Wyd. Geol., Warszawa: 161-209.
• Wicik B., Magnuszewski A. 1996. Paleohydrologia doliny Wisły w Kotlinie Płockiej w świetle osadów dennych jeziora Gościąż. W: Z. Mikulski, E. Bajkiewicz-Grabowska (red.) Ekologiczne podstawy zagospodarowania dolin rzecznych (na przykładzie Wisły pod Płockiem). Towarzystwo Naukowe Warszawskie: 113-126.
• Więckowski K. 1966. Osady denne Jeziora Mikołajskiego. Prace Geograficzne Instytutu Geografii Polskiej Akademii Nauk 57: 1-112.
• Wojciechowski A. 2000. Zmiany paleohydrologiczne w środkowej Wielkopolsce w ciągu ostatnich 12 000 lat w świetle badań osadów jeziornych rynny kórnicko-zaniemyskiej. Wyd. Nauk. UAM: 1-236.
• Woźniak N., Żurek S. 2005. Torfowiska krasu węglanowego okolic Cieślina i Krzywopłotów oraz krasu gipsowego koło Żydowca. W: J. Partyka (red.) Zróżnicowanie i przemiany środowiska przyrodniczo-kulturowego Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej, t. 3, Suplement. Ojcowski Park Narodowy, Ojców: 41-44.
• Żaba J. 1999. Ewolucja strukturalna utworów dolno paleozoicznych w strefie granicznej bloków górnośląskiego i małopolskiego. Prace Państwowego Instytutu Geologicznego CLXVI: 1-162.
• Żurek S. 1981. Charakterystyka złóż surowców mineralnych – torfy. W: L. Wielgomas (red.) Surowce mineralne województwa częstochowskiego. Wyd. Geol., Warszawa: 135-154.
• Żurek S. 1987. Złoża torfowe Polski na tle stref torfowych Europy. Dokumentacja Geograficzna IGiPZ PAN 4: 1-84.
• Żurek S. 1993. Zmiany paleohydrologiczne w mokradłach. Przegląd Geograficzny 65,1-2: 75-95.
• Żurek S. 2000. Przegląd badań torfowisk obszarów wyżynnych Polski ze szczególnym uwzględnieniem torfowiska Białe Ługi. Prace Instytutu Geografii WP w Kielcach 4: 237-157.
• Żurek S., Dzięczkowski A. 1971. Próba rekonstrukcji rozwoju jezior kopalnych na torfowisku „Biebrza”. Przegląd Geograficzny, XLIII,3: 403-424.
• Żurek S., Okupny D. 2015. Torfowiska regionu łódzkiego. Studia Limnologica et Telmatologica 9,2: 59-69.
• Żurek S., Nita M., Imioł K. 2011. Krzywopłoty – Late Glacial and Holocene mire in the Bydlin area (Częstochowa Upland). Bulletin of Geography, Physical Geography Series 4: 89-102.

Identifiers

ISSN

0065-1249