„Quintavia” św. Tomasza z Akwinu we współczesnej dyskusji filozoficzno-przyrodniczej

• Authors: Twardowski Mirosław

Title variants

EN

Saint Thomas Aquinas’s „Quinta via” in the modern philosophical-natural discussion

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Dla św. Tomasza z Akwinu celowość, jako istotny element w wyjaśnianiu świata, obejmuje całą przyrodę, zarówno nieożywioną, jak i ożywioną, w tym byty rozumne. Widoczna jest ona w aktywności bytów fizycznych, które działają w taki sposób, aby osiągnąć to, co jest dla nich najlepsze. Tak rozumiana celowość wyklucza przypadek i jest argumentem wskazującym na istnienie Boga. Kazimierz Kłósak dostrzega konieczność reinterpretacji piątej drogi św. Tomasza, w punkcie wyjścia kładąc nacisk na porządek występujący w świecie bytów ożywionych, a nie na celowość. Według Christopha Schönborna wnikliwa obserwacja wszechświata, Ziemi, życia dostarcza nam „przytłaczających dowodów” na istnienie porządku, planu i celu. Przestrzega jednak przed zbyt pochopnymi próbami doszukiwania się wszędzie „inteligentnego projektu”. Richard Dawkins przekonuje, że silne złudzenie, że świat został zaprojektowany lub stworzony w jakimś celu, da się łatwo wytłumaczyć jako skutki działania darwinowskiego doboru naturalnego i mutacji. Francisco J. Ayala twierdzi, że nie ma sprzeczności między mechanizmami ewolucji a działaniem Boga Stwórcy. Ewolucję postrzega on jako naturalny proces, za pomocą którego Bóg stworzył istoty żywe, a także rozwinął je zgodnie ze swoim planem. Paul Davies, choć nie uważa, że wszystkie bez wyjątku złożone układy stanowią wynik końcowy naturalnych procesów, podkreśla jednak, że należy zachować ostrożność w wyciąganiu jednoznacznego wniosku o istnieniu projektodawcy na podstawie powierzchownych obserwacji. Dla Roberta Jamesa Berry logiczne i naukowo poprawne jest komplementarne podejście do zagadnienia przyczynowości: naturalistyczne i teistyczne. John C. Polkinghorne podkreśla, że Bóg pozostaje ze światem w nieustannej interakcji, chociaż nie interweniuje doraźnie w zachodzące w nim procesy. Wreszcie, według Michała Hellera, Bóg stwarzając świat, „określił strategię wkomponowywania przypadków w działanie praw przyrody”.

EN

For St. Thomas Aquinas, purposefulness covers the whole of nature, both inanimate and animate, including sentient beings, as an important element in explaining the world. It is visible in the activity of physical entities that operate in such a way as to achieve what is best for them. Such an understanding of purposefulness excludes accident and is an argu-ment pointing to the existence of God. Kazimierz Kłósak recognizes the need to reinterpret the fifth guideline of St. Thomas, at the starting point placing emphasis on the order found in the world of living beings, and not on purposefulness. According to Christoph Schönborn, thorough observation of the Universe, Earth and life provides us with “over-whelming evidence” for the existence of an order, a plan and a purpose. However, he warns against too hasty attempts to see “intelligent design” everywhere. Richard Dawkins argues that the strong delusion that the world was designed and created for a purpose can be easily explained as the effect of Darwinian natural selection and mutation. Francisco Ayala says that there is no conflict between evolution and mechanisms of action of God the Creator. He sees evolution as a natural process by which God created living things, and developed them in accordance with His plan. Paul Davies, although he does not believe that all complex systems without exception are the end result of natural processes, emphasizes that caution should be exercised in drawing a clear conclusion about the existence of designers based on superficial observation. For Robert James Berry, a logical and scientifically correct approach is complementary to the issue of causality: naturalistic and theistic. John C. Polkinghorne emphasizes that God remains in constant interaction with the world, although He does not intervene directly in processes that occur in it. Finally, according to Michał Heller, God created the world, “setting out the strategy of incorporating cases the laws of nature.” It follows from the considerations carried out in this article that we can provide numerous positive answers to the question concerning the compatibility of scientific claims with the faith in the existence of God-Creator. Only extreme, often pervaded with ideology, positions do not leave any place for a constructive dialogue.

Keywords

PL

celowość; przyczynowość; ewolucja; stworzenie

EN

purposefulness; causality; creation; evolution

• Publisher: Wydawnictwo Diecezjalne i Drukarnia w Sandomierzu
• Journal: Studia Sandomierskie. Teologia-Filozofia-Historia
• Year: 2017
• Volume: 24
• Pages: 261-274

Contributors

author

Twardowski Mirosław

• Uniwersytet Rzeszowski

References

• Ayala F.J., Dar Karola Darwina dla nauki i religii, tłum. P. Dawidowicz, Warszawa 2009.
• Ayala F.J., Przedmowa, w: Tenże, Dar Karola Darwina dla nauki i religii, tłum. P. Dawidowicz, Warszawa 2009, s. ix–xi.
• Berry R.J., Bóg i biolog. Wiara a nauki przyrodnicze, tłum. J. Kochanowicz, Kraków 2005.
• Brotti G., Wstęp, w: M. Heller, Bóg i nauka. Moje dwie drogi do jednego celu, rozm. przepr. G. Brotti, tłum. E. Nicewicz-Staszowska, Kraków 2013, s. 5–14.
• Davies P., Bóg i nowa fizyka, tłum. P. Amsterdamski, Warszawa 2006.
• Davies P., Kosmiczny projekt. Twórcze zdolności przyrody w porządkowaniu wszechświata, tłum. A. Bielaczyc, Kraków 2014.
• Heller M., Bóg i nauka. Moje dwie drogi do jednego celu, rozm. przepr. G. Brotti, tłum. E. Nicewicz-Staszowska, Kraków 2013.
• Heller M., Chrześcijański naturalizm, „Roczniki Filozoficzne” (2003), nr 3, s. 41–57.
• Heller M., Granice nauki, Kraków 2014.
• Kłósak K., W poszukiwaniu pierwszej przyczyny. Cz. II, Warszawa 1957.
• Krajewski W., Kauzalizm i finalizm, w: Filozofia a nauka. Zarys encyklopedyczny, red. Z. Cackowski, J. Kmita, K. Szaniawski, P. J. Smoczyński, Warszawa 1987, s. 279–283.
• McGrath A., Bóg Dawkinsa. Geny, memy i sens życia, tłum. J. Gilewicz, Kraków 2008.
• Polkinghorne J., Nauka i Opatrzność. Interakcja Boga ze światem, tłum. M. Chojnacki, Kraków 2008.
• Provine W.B., Projekt? Tak! Ale czy inteligentny?, tłum. S. Piechaczek, „Filozoficzne Aspekty Genezy” (2005/2006), t. 2/3, http://www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/index.php/nowosci/34-fag-2005-2006/600-fag-2005-2006-art-10 (odczyt z dn. 24.03.2013).
• Przechowski M., Przypadek i celowość w filozoficznym obrazie świata według K. R. Poppera, Przyrodoznawstwo-filozofia-teologia. Obszary i perspektywy dialogu, red. J. Meller, A. Świeżyński, Warszawa 2010, s. 109–125.
• Rutowski T., Problematyka celowości w publikacjach Księdza Profesora Kazimierza Kłósaka w dwudziestą rocznicę śmierci, red. A. Latawiec, G. Bugajak, Warszawa 2004, s. 67–81.
• Sagan D., Kardynał Schönborn a stanowisko Kościoła katolickiego wobec sporu kreacjonizmu z ewolucjonizmem, „Filozofia Nauki” (2006), nr 1, http://www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/index.php/nowosci/15-przedruki/417-pr-art-41 (odczyt z dn. 24.03.2013).
• Sagan D., Metodologiczno-filozoficzne aspekty teorii inteligentnego projektu, Zielona Góra 2010, http://zbc.uz.zgora.pl/Content/21542/sagan_doktorat(odczyt z dn. 10.11.2014).
• Schönborn Ch., Cel czy przypadek? Dzieło stworzenia i ewolucja z punktu widzenia racjonalnej wiary, red. H.Ph. Weber, tłum. M. Szczepaniak, Kielce 2009.
• Schönborn Ch., Foreword, w: Creation and Evolution. A Conference with Pope Benedict XVI in Castel Gandolfo, trans. M.J. Miller, San Francisco 2008, s. 7–23.
• Schönborn Ch., Fides, Ratio, Scientia. The Debate about Evolution, w: Creation and Evolution. A Conference with Pope Benedict XVI in Castel Gandolfo, trans. M.J. Miller, San Francisco 2008, s. 84–106.
• Schönborn Ch., Odnajdywanie zamysłu w przyrodzie, tłum. P. Lenartowicz, „Filozoficzne Aspekty Genezy” (2005/2006), t. 2/3, http://www.nytimes.com/2005/07/07/opinion/07Schönborn.html (odczyt zdn. 24.03.2013).
• Teilhardde Chardin P., Fenomen człowieka, tłum. K. Waloszczyk, Warszawa 1993.
• Teilhard de Chardin P., Moja wizja świata i inne pisma, tłum. M. Tazbir, Warszawa 1987.
• TomaszzAkwinu, Summa Contra Gentiles. Prawda wiary chrześcijańskiej w dyskusji z poganami, innowiercami i błądzącymi. T. 2, tłum. Z. Włodek, Wł. Zega, Poznań 2007.
• Tomasz z Akwinu, Suma teologiczna. O Bogu. T. 1, tłum. P. Bełch, Londyn 1975.
• Twardowski M., Kardynała ChristophaSchönborna wizja relacji ewolucja-stworzenie, „Studia Gdańskie” (2013), t. 33, s. 33–49.
• Zając M., Bóg, konieczność i przypadek, http://tygodnik2003-2007.onet.pl/1546,1238284,dzial.html (odczyt z dn. 17.11.2012).
• ZeidlerK., Petitioprincipii, czyli sposób erystyczny szósty, http://www.edukacjaprawnicza.pl/artykuly/artykul/a/pokaz/c/artykul/art/petitio-principii-czyli-sposob-erystyczny-szosty.html (11.11.2014).