Maria Magdalena – bohaterka jezuickiej epigramatyki. Przegląd źródeł

• Authors: Jarosław Nowaszczuk

Title variants

EN

Maria Magdalena, a Character in Jesuit Epigrams Overview of Sources

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W epigramatycznym dorobku poetów jezuickich szesnastego i siedemnastego wieku znajduje się wiele tekstów poświęconych Marii Magdalenie. Pojawiają się one u przedstawicieli kilku generacji twórców i to bez względu na ich pochodzenie. Utwory takie odnaleźć można także u najwybitniejszych spośród nich, jak choćby u Bernarda Bauhusjusza, Jakuba Bidermanna, Franciszka Remonda, Macieja Kazimierza Sarbiewskiego, Piotra Aloisa, Piotra Justa Sautela i wielu innych. Ożywienie zainteresowania postaciami nadprzyrodzonych pośredników nastąpiło po Soborze Trydenckim, zwłaszcza po opublikowaniu dekretu De invocatione, veneratione et reliquis sanctorum et sacris imaginibus oraz nowego Martyrologium Romanum. Święci sławieni w poezji to zwłaszcza reprezentanci epoki nowożytnej, w tym przedstawiciele samej Societas Iesu. Pośród tych „nowoczesnych” bohaterów szczególne miejsce zajęła postać biblijna, Maria Magdalena. Analiza opublikowanych drukiem łacińskich kolekcji epigramatycznych wykazuje w nich tendencję do tworzenia cyklów i porządkowania wierszy na podstawie jakiejś zasady przewodniej, zwłaszcza chronologii wydarzeń w biogramie Świętej. Utwory pojawiają się w większej ilości na przełomie renesansu i baroku, rzadziej natomiast w drugiej połowie siedemnastego wieku. W tym okresie nastąpić musiała dość istotna zmiana gustów czytelniczych. Popularność zdobyły utwory krótkie i zwieńczone dosadną konkluzją. Wątki znane z dotychczasowych opracowań ku czci Marii Magdaleny, problem miłości doczesnej i nadprzyrodzonej, temat płaczu i ognia miłości zaczęto kultywować na gruncie innych gatunków. Jak dotąd nie wyjaśniono zjawiska owej „migracji” materii. Można domniemywać, że przejęcie motywów artystycznie wysublimowanych przez formy liryczne nastąpiło na skutek silnego oddziaływania teorii konceptu. Ostatecznie trzeba przyznać, że epigramaty ku czci Marii Magdaleny jaskrawo uwidaczniają wiodące tendencje kulturowe epoki renesansu i baroku, stanowią też świadectwo dawnych upodobań literackich i ówczesnej teorii pisarstwa.

EN

The body of epigrams authored by Jesuit poets of the sixteenth and seventeenth centuries comprise many texts with Mary Magdalene as a character. They were written by representatives of a few generations of authors, regardless of their origins. Such texts can also be found in the work of the most remarkable authors, including – to mention only a few – Bernardus Bauhusius, Franciscus Remondus, Matthias Casimirus Sarbiewski, Petrus Alois, Petrus Iustus Sautel and many others. A revival of interest in supernatural mediators came after the Council of Trent, particularly following the publication of On the Invocation, Veneration, and Relics of Saints, and on Sacred Images (De invocatione, veneratione et reliquis sanctorum et sacris imaginibus) and the Roman Martyrology (Martyrologium Romanum). The saints glorified in poetry are mainly representatives of modern times, including the Society of Jesus (Societas Iesu) itself. The biblical character of Mary Magdalene has a special place among these “modern” characters. An analysis of Latin collections of epigrams published in print indicates a tendency to produce poetic cycles or to arrange poems according to a particular central rule, especially the chronology of the events in biographical entries on the saint. Such epigrams were written predominantly in the late Renaissance and early baroque, with not so many in the second half of the 17th century. It seems that reading tastes and habits changed considerably during that period. Short texts with blunt conclusions became popular. The themes from previous texts dedicated to Mary Magdalene, such as earthly love versus supernatural love, crying and the fire of love, found their way into other literary genres. However, this ‘migration’ phenomenon has not been explained to this day. As a matter of conjecture, the transition of artistically sublime motifs into lyrical forms may have been strongly influenced by the theory of concepts. After all, it must be admitted that epigrams honouring Mary Magdalene paint a clear picture of the predominant cultural trends in the Renaissance and baroque times and testify to the literary preferences and literary theory of those days.

Keywords

PL

piśmiennictwo jezuickie; epigramatyka XVI i XVII wieku; utwory o Marii Magdalenie; Maria Magdalena w poezji; biogram Marii Magdaleny; epigramaty religijne; teorie literackie renesansu i baroku; epigramatyka po Soborze Trydenckim; poeci jezuiccy; epigramatycy jezuiccy

EN

Jesuit writings; 16th- and 17th- century epigrams; texts on Mary Magdalene; Mary Magdalene in poetry; biographic entry on Mary Magdalene; religious epigrams; literary theories of the Renaissance and baroque; epigrams after the Council of Trent; Jesuit poets; Jesuit epigram writers

• Publisher: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II. Towarzystwo Naukowe KUL
• Journal: Roczniki Humanistyczne
• Year: 2017
• Volume: 65
• Issue: 3: Filologia klasyczna
• Pages: 59-77

Contributors

author

Jarosław Nowaszczuk

References

• Acta Sanctorum Julii […], red. J.B. Sollerius, J. Pinius, G. Cuperus, P. Boschius, Antverpiae: Apud J. du Moulin 1727, t. 5, s. 187–225.
• Alois P., Centuriae epigrammatum, Lugduni: Sumpt. Cl. du Four 1635.
• Alois P., Epigrammatum centuriae sex, Neapoli: Typ. C. Cavalli 1646.
• Balbin B.A, Examen Melissaeum Id est Novarum Apicularum Colonia […], Viennae Austriae: Apud J. Blaeu et A. Harttung 1670.
• Baronius C., Annales Ecclesiastici ex XII tomis […] in Epitomen redacti, Lutetiae Parisiorum: Sumpt. D. de la Nouë 1622.
• Baronius Soranus C., Sacrum Martyrologium Romanum […], Coloniae Agrippinae: Apud I. Gymnicum 1610.
• Bauhusius B. [Bauhuysen], Epigrammatum Selecrotum Libri V, Antverpiae: Ex Off. Plantiniana, Apud Viduam et Filios I. Moreti 1611.
• Bencius F., Carminum libri quattuor. Eiusdem Ergastus et Philotimus dramata, Ingolstadii: Exc. D. Sartorius 1592.
• Bidermannus J., Epigrammatum libri tres, Parisiis: Sumpt. S. Cramoisy 1621.
• De invocatione, veneratione et reliquis sanctorum et sacris imaginibus, w: Canones et decreta Sacrosancti Oecumenici et Generalis Concilii Tridentini sub Paulo III, Iulio III, Pio IIII Pontificibus Max., Romae: Apud P. Manutium F. Aldi 1564, s. 239-241. Tł.: Wzywanie, cześć i relikwie świętych oraz święte obrazy, w: Dokumenty Soborów Powszechnych, opr. A. Baron, H. Pietras, Kraków 2005, t. IV, s. 780-785.
• Forti A., Epigrammata, Messanae: Ex typ. V. de Amico apud M. la Rocca 1682.
• Frusius A., Epigrammata in haereticos, Coloniae Agrippinae: Apud G. Campensem 1582.
• Iansenius C., Commentarii in suam Concordiam ac totam Historiam Evangelicam […], Moguntiae: Apud B. Lippium 1612.
• Ines A., Acroamatum epigrammaticorum centuriae VI […], Wratislaviae: Sumpt. E. Fellgibelii 1686.
• Kissenpfenning Ch., Ludus epigrammaticus […], Tyrnaviae: Typ. Academicis per J.A. Friedl 1691.
• Lubranus J., Suaviludia Musarum ad Sebethi ripam. Epigrammaton libri X, Neapoli: Ex typ. J. Raillard 1690.
• Martyrologium Romanum Ad novam Kalendarii rationem, et Ecclesiasticae historiae veritatem restitutum. Gregorii XIII. Pont. Max. iussu editum, Romae: Ex typ. D. Basae 1583; Venetiis: Apud P. Dusinellum 1587.
• Masenius J., Ars nova argutiarum eruditae et honestae recreationis […], Coloniae Agrippinae: Sumpt. H. Rommerskirchen 1711.
• Pelc J., Słowo i obraz na pograniczu literatury i sztuk plastycznych, Kraków: Universitas 2002.
• Nowaszczuk J., Difficillimum poematis genus. Jezuicka teoria epigramatu, Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego 2013.
• Possevino A., Tractatio de poesi et pictura ethnica, humana et fabulosa collata cum vera, honesta et sacra, Lugduni: Apud I. Pilleohotte 1594.
• Remondus F., Epigrammata, Elegiae et Orationes, Audomari: Typ. C. Boscardi 1611.
• Sautel P.I., Divae Magdalenae ignes sacri et piae lacrymae […], Lugduni: Apud M. Duhan 1656; Tutellae: Apud I. Chirac 1663; Ingolstadii: Typ. J. Zinck 1673; Coloniae Agrippinae: Sumpt. Viduae et Haeredum A. Kinchii 1684; Coloniae Agrippinae: Sumpt. J. Promper 1709; Coloniae Agrippinae: Sumpt. W. Metternich 1710.
• Sarbiewski M.C., Poemata omnia […], Staraviesiae: Typ. et sumpt. Collegii SI 1892, tł. M.K. Sarbiewski, Epigrammatum liber. Księga epigramatów, wyd. i tł. M. Piskała D. Sutkowska, Warszawa: Instytut Badań Literackich 2003.
• Stapulensis Faber J. [Lefèvre d’Étaples J.], De Maria Magdalena et triduo Christi disceptatio, Parisiis: Ex off. H. Stephani 1517.
• Stratius A., Selectorum epigrammatum libri tres, Monasteri: Formis B. Raesfeldii 1640.
• Vavassor F., Epigrammatum liber I-IV, w: Opera omnia antehac edita […], Amstelodami: Apud P. Humbertum 1709, s. 645-679.

Identifiers

DOI

10.18290/rh.2017.65.3-4