Rozumienie narodu i jego profilowanie we współczesnym języku polskim

• Authors: Bednarczuk Monika

Title variants

EN

Nation and its profiling in contemporary Polish

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Autorka artykułu stara się nakreślić współczesne rozumienie pojęcia naród w polszczyźnie i stworzyć jego definicję kognitywną, wychodząc z założeń metodologicznych proponowanych w pracach Anny Wierzbickiej i Jerzego Bartmińskiego. Bada zatem dane systemowe, wyniki ankiet oraz zróżnicowane współczesne teksty publicystyczne (jak i inne). Pierwsza część pracy zawiera wprowadzenie w zagadnienie definicji kognitywnej oraz w specyfikę polskiego (kulturalistycznego) rozumienia pojęcia naród, wynikłą z uwarunkowań historycznych. Część druga prezentuje, w ujęciu diachronicznym i synchronicznym, funkcjonowanie pojęcia na podstawie danych słownikowych, a następnie jego potoczne rozumienie przez użytkowników języka na materiale uzyskanym eksperymentalnie (ankiety). Dalej odtworzono współczesne postrzeganie narodu w pismach wielkonakładowych oraz reakcje na nadużywanie tego pojęcia przez niektóre nurty polityczne. Za bazowe elementy w rozumieniu narodu można uznać: 1) wspólnotę terytorium; 2) wspólnotę historii, doświadczeń; 3) wspólnotę kultury, świadomości zbiorowej, języka; rzadziej religii (katolickiej); 4) wspólnotę interesów politycznych i gospodarczych. Miejsce poszczególnych elementów w układzie nie jest jednak stałe, zaś kwestie wspólnego terytorium i języka są traktowane niekiedy z dystansem, zwłaszcza przez młodsze pokolenie, w związku z powszechną migracją i coraz większą akceptacją biwalentywności. Ostatnią część artykułu poświęcono zagadnieniu profilowania pojęcia w różnych typach dyskursu publicznego (lewicowym, narodowoprawicowym, kościelnokatolickim, liberalnodemokratycznym, feministycznym, anarchistycznym i neopogańskim), wraz z tradycją ideową, do której się odwołują.

EN

The author attempts to describe the understanding of the concept of nation in contemporary Polish and construct its cognitive definition on the basis of the methodological principles proposed by Anna Wierzbicka and Jerzy Bartmiński. The analysis comprises systemic data, results of questionnaires, and diverse contemporary journalistic and other texts. The first part of the article contains an introduction to the conception of the cognitive definition and to the specific nature of Polish, culture-oriented and history-laden understanding of a nation. The second part presents, diachronically and synchronically, the functioning of the concept on the basis of lexicographic data, as well as its colloquial understanding by the speakers of Polish, on the basis the questionnaires. Next, a discussion is offered of the contemporary image of a nation in press and of the reactions to the abuse of the concept in certain political spheres. The base elements in the understanding of nation are: (1) a common territory; (2) a common history; (3) a common culture, collective consciousness, language, perhaps religion (Catholicism); (4) common political and economic interests. However, the position of individual elements in the structure of the concept is not stable, e.g. the questions of a common territory and language are sometimes treated loosely, especially by the younger generation (easier and more common migration). The final part is devoted to the problem of the profiling of the concept in various types of public discourse (leftwing, national and rightwing, Catholic (typical of the Catholic Church), liberaldemocratic, feminist, anarchist and neopagan), together with the ideological tradition on which these discourses are built.

Keywords

PL

definicja kognitywna; profilowanie; wartości; dyskurs publiczny; naród

EN

cognitive definition; profiling; values; public discourse; nation

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
• Year: 2009
• Volume: 21
• Pages: 85-101

Contributors

author

Bednarczuk Monika

• Instytut Nauk Humanistycznych Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Chełmie

References

• Bartmiński Jerzy, 1988, Definicja kognitywna jako narzędzie opisu konotacji słowa, [w:] Konotacja, red. Jerzy Bartmiński, Lublin: Wydawnictwo UMCS, s. 169--183.
• Bartmiński Jerzy, 1990, Punkt widzenia, perspektywa, językowy obraz świata, [w:] Językowy obraz świata, red. Jerzy Bartmiński, Lublin: Wydawnictwo UMCS, s. 109--127.
• Bartmiński Jerzy, 1993a, O profilowaniu pojęć w słowniku etnolingwistycznym, [w:] Profilowanie pojęć. Wybór prac, zestawił Jerzy Bartmiński, Lublin: Wydawnictwo UMCS, s. 7--17.
• Bartmiński Jerzy, 1993b, O profilowaniu i profilach raz jeszcze, [w:] O definicjach i definiowaniu, red. Jerzy Bartmiński, Ryszard Tokarski, Lublin: Wydawnictwo UMCS, s. 269--275.
• Bartmiński Jerzy, 2006, Językowe podstawy obrazu świata, Lublin: Wydawnictwo UMCS.
• Bartmiński Jerzy, Niebrzegowska Stanisława, 1998, Profile a podmiotowa interpretacja świata, [w:] Profilowanie w języku i w tekście, red. Jerzy Bartmiński, Ryszard Tokarski, Lublin: Wydawnictwo UMCS, s. 211--223.
• Bartmiński Jerzy, Żuk Grzegorz, 2007, Polnisch równość ’Gleichheit’ im semantischen Netz. Kognitive Definition der równość ‚Gleichheit’ in Polnischen, [w:] Bettina Bock, Rosemarie
• Luhr (Hg.), Normen- und Wertbegriffe in der Verständigung zwischen Ost- und Westeuropa (Akten der internationalen Arbeitstagung 27./28. Februar 2006 in Jena), Frankfurt a.M. et al. 2007, Peter Lang, s. 33--68.
• van Dijk Teun, 2002, Political Discourse and Ideology, [in:] Clara Lorda, Monserrat Ribas, Universitat Pompeu Fabra (eds), p. 15--34 [tłum. pol.: Dyskurs polityczny i ideologia, „Etnolingwistyka” t. 15, 2003, s. 7--28.]
• Kłoskowska Antonina, 1996, Kultury narodowe u korzeni, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Wierzbicka Anna, 1985, Lexicography and Conceptual Analysis, Ann Arbor, Karoma Publishers.
• Żywicka Beata, 2006, Naród, [w:] Język -- wartości -- polityka. Raport z badań ankietowych, red. Jerzy Bartmiński, Lublin: Wydawnictwo UMCS, s. 337--339.
• Puzynina Jadwiga, 1998, Struktura semantyczna “narodu” a profilowanie, [w:] Profilowanie w języku i w tekście, Jerzy Bartmiński, Ryszard Tokarski, Lublin: Wydawnictwo UMCS, s. 259--276.
• Wierzbicki Andrzej, 1993, Spory o polską duszę. Z zagadnień charakterologii narodowej w historiografii polskiej XIX i XX w., Warszawa: Wydawnictwo IH PAN.

Notes

Praca naukowa finansowana ze środków MNiSW w ramach projektu badawczego nr N 103 062 31/ 3814 w latach 2006--2008.