Dzieje konwentu Paulinów we Włodawie ze szczególnym uwzględnieniem wyposażenia niezachowanej kaplicy przyklasztornej oraz kościoła św. Ludwika Króla

• Authors: Ludera Magdalena

Title variants

EN

The history of the Pauline convent in Włodawa with particular focus on the furnishings of the unpreserved chapel adjoining the cloister and the church of St. Louis the King

• Languages of publication: PL EN

Abstracts

PL

Mimo obszernej literatury badania nad dziejami konwentu Paulinów we Włodawie, a zwłaszcza XVIII-wiecznym wyposażeniem dwóch, funkcjonujących przez pewien czas obok siebie budowli sakralnych przystosowanych lub przystosowywanych do pełnienia funkcji liturgicznych – wymagały uzupełnień. Istnienie przyklasztornej kaplicy jest faktem niemal nieznanym badaczom przedmiotu. Przeprowadzona analiza jej wyposażenia potwierdziła: kult jasnogórskiego obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej praktykowany we Włodawie na długo przed wzniesieniem kościoła Paula Antonia Fontany, tj. przynajmniej od 1711 r., a potem nieprzerwanie przez kolejne dziesięciolecia; kult Pięciu Ran Chrystusa rozwijany przynajmniej od 1745 r., zwłaszcza za sprawą przykościelnego bractwa modlitewnego; kult Trójcy Świętej silny ok. 1755 (założenie włodawskiego bractwa Trójcy Przenajświętszej), a możliwe, że realizowany w kolejnych dziesięcioleciach oraz lokalny kult św. Józefa. Antycypując publikację na temat włodawskiego malarstwa Gabriela Sławińskiego zauważmy, że wszystkie cztery zjawiska znajdują odzwierciedlenie w programie fresków i obrazów w świątyni projektu Fontany. W ujęciu całościowym prace nad kluczowym wyposażeniem fontanowskiego kościoła z różnym natężeniem toczyły się w okresie od ok. 1753 (pewnie już od 1752, pomijając okres gromadzenia materiałów od 1751 r.) do ok. 1785 r. W okresie 1776–1777 niektóre nabożeństwa celebrowane w kaplicy przyklasztornej przeniesiono do nowego kościoła, ale praktyki maryjne nadal koncentrowały się w kaplicy. Nowe datowanie snycerskich elementów ołtarzy bocznych oraz fresków zachowanego kościoła pozwoliło ustalić, że transfer cudownej kopii obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej z przyklasztornej kaplicy do fontanowskiego kościoła mógł mieć miejsce ok. 1785 r., a na pewno przed 1788 r. W podobnym okresie także obrzędy bractwa Pięciorańskiego przeniosły się z kaplicy do nowego ołtarza patronalnego w kościele Fontany. Nie oznacza to jednak zburzenia kaplicy jak podejrzewano. W toku wywodu przywołałam kilka dat świadczących o możliwości ciągłego funkcjonowania przyklasztornej kaplicy, z których najpóźniejsza to 1818 r.

EN

In spite of comprehensive literature, studies on the history of the Pauline convent in Włodawa, and in particular on the XVIII-century-furnishings of the two, for some time coexisting, sacral buildings which were adjusted or were being adjusted to performing liturgical functions – required supplementing. The existence of a chapel adjoining the cloister is a fact that remains almost unknown to the subject’s researchers. The conducted analysis of its furnishings has confirmed: the cult of the Jasna Góra painting of Our Lady of Częstochowa was being practised in Włodawa long before the erection of the Paulo Antonio Fontana church, i.e. at least since 1711, and thereafter continuously throughout the following decades; the cult of the Five Wounds of Christ – developed at least since 1745, in particular thanks to the prayer confraternity operating by the church; the cult of the Holy Trinity – potent around 1755 (foundation of the Włodawa confraternity of the Most Holy Trinity), and possibly performed in the following decades, as well as a local cult of St. Joseph. Anticipating a publication about the Włodawa painting of Gabriel Sławiński, let us notice that all the four phenomena are reflected in the frescos and paintings’ programme in the church designed by Fontana. In their entirety, the works on the key equipment of the Fontana church were carried out, with varying intensity, in the period of time from approx. 1753 (and most probably already since 1752, discounting the period of storing materials since 1751) until approx. 1785. In the period between 1776–1777 some services celebrated in the chapel adjoining the cloister were transferred to the new church, but the Marian practices were still centred in the chapel. The new datation of the woodcarving elements of the side altars and frescoes of the preserved church has allowed for an ascertainment that the transfer of the miraculous copy of the Our Lady of Częstochowa painting from the chapel adjoining the cloister to the Fontana church could have taken place around 1785, and certainly before 1788. In the similar period of time, also the ceremonies of the Five Wounds of Christ confraternity shifted from the chapel to the new patronal altar in the Fontana church. This does not, however, imply a demolition of the chapel as had been suspected. In the course of the disquisition, I have evoked several dates attesting to the possibility of continuous functioning of the chapel adjoining the cloister, out of which the latest is 1818.

Keywords

PL

klasztor; kaplica; kościół; zakon; paulini; sztuka; Włodawa

EN

monastery; chapel; church; religion; paulini; art; Włodawa

• Publisher: Towarzystwo Nauki i Kultury Libra
• Journal: Radzyński Rocznik Humanistyczny
• Year: 2018
• Volume: 16
• Issue: 1
• Pages: 29-83

Contributors

author

Ludera Magdalena

• Muzeum Narodowe w Krakowie

References

• Betlej A., Polejowski Maciej, [w:] Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających. Malarze, Rzeźbiarze, Graficy (dalej SA), t. 7: Pe-Po, Warszawa 2003, s. 374–376.
• Białkiewicz A., Klasztor oo. Paulinów we Włodawie i jego rewitalizacja, Teka Komisji Architektury, Urbanistyki i Studiów Krajobrazowych, t. 6, 2010, s. 196–209.
• Bochnak A., Ze studjów nad rzeźbą lwowską w epoce rokoka, Warszawa-Kraków-Lublin-Łódź-Poznań-Wilno-Zakopane 1931.
• Chodyński S., Paulini w Polsce, [w:] Encyklopedia kościelna podług teologicznej encyklopedji Wetzera i Weltego z licznemi jej dopełnieniami przy współpracownictwie kilkunastu duchownych i świeckich osób, red. M. Nowodworski, t. 18, Warszawa 1892.
• Cichor D., Dzieje kościoła i klasztoru paulinów we Włodawie 1698–1864, Studia Claromontana, t. 13, 1993, s. 366–447.
• Cichor D., «Paulini włodawscy. 1698–1998». Przewodnik po wystawie, Zeszyty Muzealne Muzeum Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego we Włodawie (dalej ZMPJW), t. 9, 1999, s. 92–120.
• Cichor D., Paulini włodawscy. 1698–1998. Muzeum Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego we Włodawie, listopad 1998–grudzień 1999 [mps katalogu wystawy].
• Cichor D., Początki konwentu paulinów we Włodawie w świetle Memorabilia Conventus Vlodaviensis o. Dominika Paprockiego, ZMPJW, t. 14, 2007, s. 24–31.
• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. 13, red. B. Chlebowski, F. Sulimierski, Warszawa 1893.
• Czuj M., Herb Bractwa Pięciorańskiego na polichromii kościoła św. Ludwika we Włodawie, ZMPŁW, t. 9, 1999, s. 125–135.
• Czyż P.A., Archiwum Klasztoru oo. Paulinów we Włodawie, Radzyński Rocznik Humanistyczny, t. 5, 2007, s. 249–254.
• Dutkiewicz J.E., Fabryka cerkwi Wniebowzięcia NMP w Poczajowie, Dawna Sztuka. Czasopismo poświęcone archeologii i historii sztuki, R. 2, 1939, z. 1, s. 151–162.
• Dworzak A., „Nie może mi Wielebny Monaster zadać, aby robota niebyła doskonała”. Kilka uwag na temat sporu Macieja Polejowskiego z bazylianami poczajowskimi, BHS, t. 75, 2013, nr 1, s. 101–114.
• Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, t. 8: Dawne województwo lubelskie, red. R. Brykowski, E. Smulikowska, z. 18: Powiat włodawski, Warszawa 1975.
• Jaśkiewicz A., Zarys działalności artystycznej O. Konstantego Moszyńskiego, prowincjała Paulinów, BHS, t. 30, 1968, nr 4, s. 411–414.
• Kondraciuk P., Malarstwo w kościele św. Kazimierza w Radzięcinie, [w:] Parafia pod wezwaniem św. Kazimierza Królewicza w Radzięcinie. Patron-dzieje-najcenniejsze zabytki, red. K. Kłos, A. Szykuła-Żygawska, J. Bryk-Kaliszuk, Radzięcin 2012, s. 49–72.
• Kowalczyk J., Dzieła Macieja Polejowskiego w ziemi sandomierskiej, Rocznik Muzeum Świętokrzyskiego, t. 6, 1970, s. 187–237.
• Kowalczyk J., Architektura sakralna między Wisłą a Bugiem w okresie późnego baroku, [w:] Dzieje Lubelszczyzny, t. 6: Między Wschodem a Zachodem, red. J. Kłoczowski, cz. 3: Kultura artystyczna, red. T. Chrzanowski, Lublin 1992, s. 37–118.
• Kowalczyk J., Geografia lwowskiej rzeźby rokokowej, [w:] Rokoko. Studia nad sztuką 1. połowy XVIII wieku, Warszawa 1970, s. 199–217.
• Kowalczyk J., Hieronima Floriana Radziwiłła stosunek do sztuki i artystów, [w:] Kultura artystyczna Wielkiego Księstwa Litewskiego w epoce baroku, red. J. Kowalczyk, Warszawa 1995, s. 27–42.
• Krasny P., [recenzja R. Zwierzchowski, Porządki architektoniczne w grupie późnobarokowych kościołów Lubelszczyzny na planie eliptyczno-ośmibocznym, [w:] Studia nad sztuką renesansu i baroku, t. 2, red. A. Maśliński, Lublin 1993, s. 35–257], s. 191–192.
• Kunczyńska-Iracka A., Ilustracje Kroniki ojca Pokorskiego, Polska Sztuka Ludowa, R. 22, 1968, nr 1-2, s. 61–66.
• Ludera M, Kilka uwag na temat stylu braci Dobrzeniewskich i ich fresków w prezbiterium kościoła Paulinów we Włodawie, Radzyński Rocznik Humanistyczny, t. 14, 2016, s. 37–58.
• Mańkowski T., Lwowska rzeźba rokokowa, Lwów 1937.
• Michalczuk S., W sprawie autorstwa rzeźb figuralnych w kościele popaulińskim we Włodawie i popijarskim w Chełmie, Biuletyn Historii Sztuki, t. 20, 1958, nr 3/4, s. 405–407.
• Miszczak D., Kalendarium prac Pawła Antoniego Fontany we Włodawie, Roczniki Humanistyczne, t. 18, 1970, z. 5, s. 55–68.
• Miłobędzki A., Zarys dziejów architektury w Polsce, Warszawa 1963.
• Ostrowski J.K., Pokój Zielony w pałacu podhoreckim – XVIII-wieczne muzeum Szymona Czechowicza, [w:] Artes atque humaniora. Studia Stanislao Mossakowski sexagenario dicata, Warszawa 1998, s. 343–351.
• Prószyńska Z., Czechowicz Szymon, [w:] SA, t. 1: A–C, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1971, s. 400–405.
• Raczyński J., Centralne barokowe kościoły województwa lubelskiego, Studia do dziejów sztuki w Polsce, t. 1, Warszawa 1929, s. 71–103.
• Rewski Z., Materiały archiwalne do historii budowy kościoła oo. Pijarów w Chełmie, BHS, t. 6, 1938, nr 3, s. 277–286.
• Skrabski J., Paolo Fontana, nadworny architekt Sanguszków, Tarnów 2007.
• F.M. Sobieszczański, Kościół parafialny w Włodawie, Tygodnik Ilustrowany, t. 7, 1871, nr 159, s. 20–21.
• Stojek-Sawicka K., Radziwiłłowie w Białej Podlaskiej i ich wkład w rozwój sztuki sakralnej, Zeszyty Dziedzictwa Kulturowego, t. 1: Białystok i Podlasie, 2007, s. 7–22.
• Wieniarski A., Włodawa i Różanka, Biblioteka Warszawska, t. 3, 1860, s. 453–465.
• Zadrożny T., Kościół popauliński świętego Ludwika we Włodawie – charakterystyka i geneza architektury, Studia Theologica Varsaviensia, t. 23, 1985, nr 1, s. 221–269.
• Zbudniewek J., Człowiek wielkiej wiary i pracowitości o. Innocenty Pokorski (1656–1734), Studia Claromontana, t. 2, 1981, s. 116–171.
• Zbudniewek J.H., Katalog domów i rezydencji polskiej Prowincji Paulinów, Nasza Przeszłość. Studia z dziejów Kościoła i kultury katolickiej w Polsce”, t. 31, 1969, s. 181–228.
• Zbudniewek J., Paulini wczoraj i dziś, Studia Claromontana, t. 25, 2007, s. 5–288.
• Zwierzchowski R., Porządki architektoniczne w grupie późnobarokowych kościołów Lubelszczyzny na planie eliptyczno-ośmibocznym, [w:] Studia nad sztuką renesansu i baroku, t. 2, red. A. Maśliński, Lublin 1993, s. 35–257.
• Zwierzchowski R., Sakralne dzieła Pawła A. Fontany na Lubelszczyźnie, ZMPJW, t. 12, 2004, s. 37–53.