Socjologia w Europie Środkowo-Wschodniej czy socjologia wschodnioeuropejska?

• Authors: Janusz Mucha

Title variants

EN

Sociology in Central and Eastern Europe or East/Central European Sociology

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Socjologia jako instytucja pojawiła się w Europie Zachodniej w połowie XIX wieku i zmierzała do analizy tamtejszych społeczeństw, zwłaszcza ich procesów industrializacji. Wraz z geograficzną ekspansją kapitalizmu i industrializmu, socjologia zaczęła obejmować swymi analizami coraz szersze obszary świata. Europa Środkowa i Wschodnia (ESW), a Polska jest tutaj jej głównym przykładem, była terenem opóźnionej industrializacji. Była obszarem, którym początkowo interesowała się badawczo raczej etnologia niż socjologia. Intelektualne kręgi tego regionu były bardzo dobrze wykształcone i na ogół kosmopolityczne. Inteligencja interesowała się wieloma ideami, które pojawiały się w Europie Zachodniej i jej część dążyła do wcielenia w życie tych idei w ESW. Równocześnie jednak, część intelektualistów regionu silnie podkreślała odmienność ESW od Europy Zachodniej. W konsekwencji, w obrębie spectrum postaw dotyczących naukowej analizy społeczeństw ESW, da się wyróżnić wyraźnie odrębne dwa typy idealne. Według jednego typu postaw, możliwe było stworzenie socjologii akademickiej w obrębie ESW i jej dotyczącej. Socjologia ta miałaby być oparta na regułach uniwersalistycznej socjologii, w sensie przyjętym na uogólnionym Zachodzie. Według drugiego typu postaw, trzeba było budować odrębną socjologię wschodnioeuropejską, opartą na specyficznych historycznych doświadczeniach regionu. Wedle tej drugiej opcji, socjologia wschodnio- i środkowoeuropejska miała być alternatywą dla socjologii zachodniej. Artykuł ten koncentruje się na przypadku polskim, ale nie lekceważy innych przykładów. Omawia zarówno sytuacje historyczne, jak i – w pewnej mierze – sytuację, która pojawiła się po roku 1989. ESW stała się wówczas znacznie bardziej niż poprzednio dostępna badawczo uczonym zachodnim, którzy prowadzą tutaj liczne studia we współpracy z “lokalnymi kolegami”. To, jak taka współpraca jest postrzegana przez przynajmniej część „lokalnych badaczy”, jest również przedmiotem tego tekstu.

EN

Sociology as an institution emerged in Western Europe in the mid-19th century, aiming at the analysis of societies in the process of industrialization. With the expansion of capitalism and industrialism, it also expanded into other regions of the world. Central and Eastern Europe (CEE), Poland being an example, was a region of delayed industrialization. It was an area in which Ethnology rather than Sociology was initially interested. The intellectual milieus of the region were very well educated and cosmopolitan. Many Western European ideas were studied here and attempts to implement them were strong. At the same time, many CEE intellectuals underlined the specific character of the region. As a consequence, within the spectrum of attitudes toward the scholarly analysis of CEE societies, distinguish two “ideal-type” options can be distinguished. One stressed that it was possible to build academic Sociology in, and of, CEE, based on the rules of universal Sociology, developed in the West. Other ideas opted for the construction of CEE Sociology, which would be based on the specific historical experiences of the region. For the second option, CEE Sociology was to be an alternative to Western Sociology or social sciences in general. The paper concentrates on the Polish case without neglecting other cases. It discusses both historical and present situations, that have emerged since 1989. CEE became much more open as a study area for Western scholars, who have done much of their own research here in collaboration with their colleagues from the region itself. The ways in which this collaboration has been perceived by the “native” scholars is also a topic of analysis

Keywords

PL

początki socjologii; narodowe tradycje w socjologii; nauka uniwersalna; Europa Środkowo-Wschodnia; Polska

EN

origins of sociology; national traditions; universal science; Central and Eastern Europe; Poland

• Publisher: Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Stowarzyszenie
• Journal: Przegląd Socjologiczny
• Year: 2009
• Volume: 58
• Issue: 2
• Pages: 9-31

Dates

published

2009

Contributors

author

Janusz Mucha

• Wydział Humanistyczny Akademii Górniczo-Hutniczej im. Stanisława Staszica w Krakowie

References

• Batygin Gennady S., Inna F. Deviatko (1995), Metamorfozy socjologii rosyjskiej, [w:] Mucha i Keen, red. 1995, s. 25–39.
• Beck Ulrich (2004), Cosmopolitical realism: on the distinction between cosmopolitanism in philosophy and social sciences. Global Networks 4, 2, s. 131–156.
• Connell Raewyn (2007), Southern Theory. The Global Dynamics of Knowledge in Social Science. Crows Nest NSW: Allen&Unwin.
• Genov Nikolai (1989), National Traditions and the Internationalization of Sociology, [w:] Nikolai Genov, red., National Traditions in Sociology. London et al.: SAGE, s. 1–17.
• Giddens Anthony (2003), Stanowienie społeczeństwa. Zarys teorii strukturacji (1984). Poznań: Wydawnictwo Zysk i S-ka.
• Gouldner Alvin (1977), The Coming Crisis of Western Sociology (1970). London: Heinemann.
• Kaase Max, Vera Sparchuh, Agnieszka Wenninger, red. (2002), Three Social Science Disciplines in Central and Eastern Europe. Handbook on Economics, Political Science and Sociology (1989–2001). Berlin i Budapest: SSIC (IZ) i Collegium Budapest.
• Kiosew Aleksandyr (2000), Uwagi o samo-kolonizujących się kulturach. Dekada Literacka 9/10 (167/168), s. 14–15.
• Kraśko Nina (1996), Instytucjonalizacja socjologii w Polsce 1920–1970. Warszawa: WN PWN.
• Kukushkina Elena (2006), Russian Sociology and Western Science, [w:] Vladimir Kultygin, red., Sociology: History, Theory & Practices. Moscow-Durban: Russian Academy of Sciences, s. 31–49.
• Kwaśniewicz Władysław (1995) Między ustrojowym przymusem a wolnością akademicką: polska socjologia w latach 1956–1989, [w:] Mucha i Keen, red. 1995, s. 39–67.
• Lambiri-Dimaki Jane (2001), The Status of Sociology in Greece: Past, Present and Future, w: Nikolai Genov i Ulrike Becker, red., Social Sciences in Southeastern Europe. Paris-Bonn: ISSC i SSIC, s. 91–111.
• Merton Robert K. (2002), Teoria socjologiczna i struktura społeczna (1968). Warszawa: WN PWN.
• Mucha Janusz i Mike F. Keen (1995), Europa Środkowo-Wschodnia i jej socjologia, [w:] Mucha i Keen, red. 1995, s. 13–23.
• Mucha Janusz i Mike F. Keen, red. (1995), Socjologia Europy Środkowo-Wschodniej 1956–1990. Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN.
• Mucha Janusz i Mike F. Keen red. (2004), Pierwsze lata suwerenności. Socjologia Europy Środkowo-Wschodniej o krajach tego regionu. Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN.
• Mucha Janusz i Mike F. Keen red. (2006), Autobiografie czasu transformacji. Socjologowie Europy Środkowej i Wschodniej. Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN.
• Nemedi Denes i Peter Robert (2004), Więcej ewolucji niż rewolucji: socjologia na Węgrzech w latach 1990–2000, [w:] Mucha i Keen, red. 2004, s. 87–103.
• Olszewski Wojciech (2007), Tożsamość kulturowa kresów w humanistycznym nurcie polskiej myśli etnologicznej do roku 1939. Toruń: Wydawnictwo UMK.
• Pieńkosz Julita (2007), Refleksja socjologiczna wśród narodów bezpaństwowych w XIX wieku. Maszynopis.
• Skockpol Theda, red. (1984), Vision and Method in Historical Sociology. Cambridge i inne: Cambridge University Press.
• Sowa Kazimierz Z. (1983), O jednym z możliwych sposobów interpretacji dziejów socjologii polskiej. Studia Socjologiczne 4, s. 147–160.
• Sowa Kazimierz Z (1983a) Wprowadzenie, [w:] Kazimierz Z. Sowa, red., Szkice z historii socjologii polskiej. Warszawa: PAX, s. 37–54.
• Szacki Jerzy (1995), Wstęp. Krótka historia socjologii polskiej, [w:] Szacki, red. 1995, s. 11–119.
• Szacki Jerzy (2003) Tożsamość narodowa nauk społecznych: przypadek socjologii polskiej, [w:] Andrzej Kojder i Kazimierz Z. Sowa, red., Los i wybór. Pamiętnik XI Ogólnopolskiego Zjazdu Socjologicznego, Rzeszów: PTS i Uniwersytet Rzeszowski, s. 117–122.
• Szacki Jerzy, red. (1995) Sto lat socjologii polskiej. Od Supińskiego do Szczepańskiego. Warszawa: WN PWN.
• Szczepański Jan (1995) Wspólne cele socjologii i polska szkoła narodowa (1968), [w:] Szacki, red. 1995, s. 901–909.
• Sztompka Piotr, red. (1984), Masters of Polish Sociology. Wroclaw i inne: Ossolineum.
• Timasheff Nicholas S. i George A. Theodorson (1976), Sociological Theory. Its Nature and Growth. New York: Random House.
• Tominaga Ken’ichi (1993), European Sociology and the Modernization of Japan, [w:] Brigitta Nedelmann i Piotr Sztompka, red., Sociology in Europe. In Search of Identity. Berlin-New York: Walter de Gruyter, s. 189–212.
• Wimmer Andreas and Nina Glick Schiller (2002), Methodological nationalism and beyond: nation-state building, migration and the social sciences. Global Networks 2, 4, s. 301–334.
• Wincławski Włodzimierz (1991), Lud, naród, socjologia. Studium o genezie socjologii słowackiej. Toruń: Wydawnictwo UMK.
• Wincławski Włodzimierz (1999), Socjologia katolicka w Polsce. Powstanie, rozwój, dokonania (1860–1918), [w:] Elżbieta Hałas, red., Pomiędzy etyką a polityką. 80 lat socjologii w KUL (1918–1998), Lublin: TN KUL, s. 45–98.
• Wincławski Włodzimierz (2001-2007), Słownik biograficzny socjologii polskiej. Tomy 1: A-H. Warszawa: WN PWN, 2 i 3 – Toruń: Wydawnictwo UMK.
• Wincławski Włodzimierz (2008), Ks. Aleksandra Wóycickiego droga do socjologii i twórczości na tle pokolenia organizującego naukę w odrodzonej Rzeczypospolitej. Maszynopis.
• Zdrawomysłow Andriej G. (2006) O narodowych szkołach socjologicznych, w: Andrzej Flis, red., Stawanie się społeczeństwa. Szkice ofiarowane Piotrowi Sztompce z okazji 40-lecia pracy naukowej. Kraków: Universitas, s. 35–64.

Identifiers

ISSN

0033-2356