O formalnej ontologii bytu i czasu

• Authors: BIŁAT Andrzej

Title variants

EN

On the Formal Ontology of Being and Time

• Languages of publication: PL EN

Abstracts

PL

W artykule pojęcie teorii ontologicznej zostało zdefiniowane zgodnie z ogólnymi zasadami wywodzącymi się z metaontologii Arystotelesa. Sformułowano problem struktury ontologii: Jakie są główne metodo­logiczne typy zaksjomatyzowanych teorii ontologicznych i jakie podstawowe relacje zachodzą między nimi? Zauważono, że zarówno w tradycyjnej, jak i we współczesnej filo­zofii bytu da się wyróżnić trzy odmienne idee formalnej ontologii: logicznej, eksplikacyjnej i em­pi­rycznej. Cel pracy jest dwojaki: 1) wskazanie jednolitej koncepcji formalnej ontologii uwzględ­niającej owe idee i do­starczającej rozwiązania problemu struktury ontologii oraz 2) zastosowanie wskazanej kon­cepcji w konstrukcji podstawowych przykładów teorii bytu i czasu. Artykuł składa się z na­stępujących sekcji: Wprowadzenie. 1.1. Trzy koncepcje ontologii formalnej. 1.2. O onto­­logii lo­gicz­­nej. 1.3. O eksplikacyjnej ontologii formalnej. 2.1. Mona­dyczna teoria identyczności i na­leżenia. 2.2. Eksplikacyjna teoria czasu wypełnionego. 2.3. W stronę empirycznej ontologii świata realnego. Zakończenie.

EN

In the paper the concept of ontological theory is defined according to the general principles of Aristotelian metaontology. The following question concerning the structure of ontology is for­mulated: What are the main methodological types of axiomatic ontological theories and what basic relationships occur between them? It is noted that there are three distinct ideas of formal ontology in both traditional and analytic philosophy: logical, explicative, and empirical ontology. The aim of the paper is twofold: 1) to indicate a homogeneous concept of formal ontology that takes into account these ideas and provides a solution to the question of the structure of ontology, and 2) to use this concept for the construction of basic examples of theories of being and time. The paper consists of the following sections: Introduction. 1.1 Three concepts of formal ontology. 1.2 On logical ontology. 1.3 On explicative formal ontology. 2.1 Monadic second order theory of identity and membership. 2.2 Explicative theory of filled time. 2.3 Towards the empirical onto­logy of real world. Conclusion

Keywords

PL

pojęcia ontologiczne; ontologia logiczna; eksplikacyjna ontologia formalna; empiryczna ontologia formalna; monadyczna logika drugiego rzędu; czas wypełniony; świat realny

EN

ontological notions; logical ontology; explicative formal ontology; empirical formal ontology; monadic second order logic; filled time; real world

• Publisher: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II. Towarzystwo Naukowe KUL
• Journal: Roczniki Filozoficzne
• Year: 2018
• Volume: 66
• Issue: 1
• Pages: 5-32

Dates

published

2018-03-26

Contributors

author

BIŁAT Andrzej

References

• Arystoteles. 1990a. Analityki wtóre. W: Arystoteles. Dzieła wszystkie. T. 1. Kategorie, Her­meneutyka, Analityki pierwsze, Analityki wtóre, Topiki, O dowodach sofistycznych. Przeł. Kazi­mierz Leśniak, 255–327. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Arystoteles. 1990b. Hermeneutyka. W: Arystoteles. Dzieła wszystkie. T. 1. Kategorie, Her­me­­neutyka, Analityki pierwsze, Analityki wtóre, Topiki, O dowodach sofistycznych. Przeł. Kazi­mierz Leśniak, 66–88. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Arystoteles. 1990c. Metafizyka. W: Arystoteles. Dzieła wszystkie. T. 2. Fizyka, O niebie, O po­wstawaniu i niszczeniu, Meteorologika, O świecie, Metafizyka. Przeł. Kazimierz Leśniak, 602–857. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Augustynek, Zdzisław. 1975. Natura czasu. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Berto, Francesco, i Matteo Plebani. 2015. Ontology and Metaontology: A Contemporary Guide. London, New Delhi, New York, Sydney: Bloombsbury.
• Biłat, Andrzej. 2004. Ontologiczna interpretacja logiki. U podstaw ontologii logicznej. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
• Biłat, Andrzej. 2013. Ontologia formalna jako teoria eksplikacyjna. Lublin: Wydawnictwo Nau­kowe Gavagai.
• Biłat, Andrzej. 2016. „Czym jest ontologiczna filozofia formalna?”. Przegląd Filozoficzny 25, nr 2 (98): 499–514.
• Biłat, Andrzej. 2016a. „Czy świat realny na pewno istnieje? O pewnym użyciu metod formal­nych w filozofii czasu”. W: Myśli o języku, nauce i wartościach. Seria druga. Profesorowi Jackowi Jadackiemu w siedemdziesiątą rocznicę urodzin. Red. Anna Brożek, Alicja Chybiń­ska, Mariusz Grygianiec i Marcin Tkaczyk, 91–106. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Semper.
• Boolos, George. 1997/1975. „O logice drugiego rzędu”. W: Filozofia logiki. Red. Jan Woleński. Przeł. Cezary Cieśliński i Anna Sierszulska, 97–118. Warszawa: Wydawnictwo Spacja, Fun­dacja Aletheia.
• Bunge, Mario. 1977. Treatise on Basic Philosophy. Vol. 3. Ontology I: The Furniture of the World. Dordrecht, Boston: D. Reidel.
• Burkhardt, Hans, i Barry Smith. 1991. Handbook of Metaphysics and Ontology. Munich: Philo­­sophia.
• Cocchiarella, Nino. 2007. Formal Ontology and Conceptual Realism. New York: Sprin­ger Verlag.
• Feser, Edward. 2013. „Introduction: an Aristotelian Revival?”. W: Aristotle on Method and Meta­physics. Red. Edward Feser, 1–6. Philosophers in Depth. Houndmills, Basingstoke, New York: Pallgrave Macmillan.
• Garbacz, Paweł, i Robert Trypuz. 2012. Ontologia poza ontologią. Studium metateoretyczne u podstaw informatyki. Lublin: Wydawnictwo KUL.
• Gilson, Étienne. 2006/1948. Byt i istota. Przeł. Donata Eska i Jerzy Nowak. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX.
• Goranko, Valentin, i Anthony Galton. 2015. „Temporal Logic”. W: The Stanford Encyclo­pedia of Philosophy. Red. Edward N. Zalta. Dostęp 17.01.2017. https://plato.stanford.edu/ archives/win2015/entries/logic-temporal/.
• Grädel, Erich, Wolfgang Thomas i Thomas Wilke (red.). 2002. Automata, logics, and infnite games. A guide to current research. Lecture Notes in Computer Science 2500. Berlin: Sprin­ger Verlag.
• Ingarden, Roman. 1987/1947. Spór o istnienie świata. T. I. Ontologia egzystencjalna. War­sza­wa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Le Poidevin, Robin. 1993. „Relationism and Temporal Topology: Physics or Metaphysics?”. W: The Philosophy of Time. Red. Robin Le Poidevin i Murray MacBeath, 149-167. Oxford: Ox­ford University Press.
• Łagosz, Marek. 2007. Realność czasu. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
• Novotny, Daniel D., i Lukáš Novák. 2014. Neo-Aristotelian perspectives in metaphysics. New York : Routledge.
• Paź, Bogusław. 2002. Epistemologiczne założenia ontologii Christiana Wolffa. Wrocław: Wy­daw­nictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
• Quine, Willard Van Orman. 1977/1973. Filozofia logiki. Przeł. Halina Mortimer. Warszawa: Pań­stwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Quine, Willard Van Orman. 1980. „The Variable and its Place In Reference”. W: Philosophical Subjects: Essays Presented to P.F. Strawson. Red. Zak Van Straaten (red.), 164–173. Oxford: Clarendon Press.
• Shapiro, Stewart. 1991. Foundations without foundationalism. A case for second-order logic. New York, Oxford: Oxford University Press.
• Słupecki, Jerzy, i Ludwik Borkowski. 1963. Elementy logiki matematycznej i teorii mnogości. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Strawson, Peter Frederick. 1980/1959. Indywidua. Próba metafizyki opisowej. Przeł. Bohdan Chwe­deńczuk. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX
• Szubka, Tadeusz. 1995. „Wprowadzenie”. W: Metafizyka w filozofii analitycznej. Red. Tadeusz Szubka, 9–29. Lublin: Towarzy­stwo Naukowe KUL.
• Tarski, Alfred. 1995/1933. „Pojęcie prawdy w językach nauk dedukcyjnych”. W: Alfred Tarski. Pisma logiczno-filozoficzne. T. 1. Prawda. Przeł. Jan Zygmunt, 13–172. Warszawa: Wydaw­nictwo Naukowe PWN.
• Tarski, Alfred. [1941/2012], Wprowadzenie do logiki i do metodologii nauk dedukcyjnych. Przeł. Monika Sujczyńska. Warszawa: Philomath, 1995. Online: Calculemus.org. Dostęp 17.01. 2017. http://tarski.calculemus.org.
• Tarski, Alfred. [1969/95], „Prawda i dowód”. W: Alfred Tarski. Pisma logiczno-filozoficzne. T. 1. Prawda. Przeł. Jan Zygmunt, 292–332. Warszawa: Wydaw­nictwo Naukowe PWN.
• Wierzbicka, Anna. 2006/1996. Semantyka. Jednostki elementarne i uniwersalne. Przeł. Adam Głaz. Lublin: Wydawnictwo Naukowe UMCS.
• Wolff, Christian. 1963/1728. Preliminary Discourse on Philosophy in General, przeł. Richard J. Blackwell. Indianapolis, Ind.: Bobbs-Merrill Company.
• van Inwagen, Peter. 1998. „Meta-ontology”. Erkenntnis 48, nr 2-3: 233–250. DOI: 10.1023/A: 1005323618026.

Identifiers

DOI

10.18290/rf.2018.66.1-1