Językowy obraz Afrykanina

• Authors: Wysocka Aneta

Title variants

EN

THE LINGUISTIC PICTURE OF AN AFRICAN

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Niniejsze rozważania dotyczą wpływu językowego obrazu świata na teksty tworzone przez jednostki. Przedmiotem analiz jest obraz Afrykanów w reportażach napisanych przez znanych Polaków: Henryka Sienkiewicza i Ryszarda Kapuścińskiego. Pod uwagę brane są sądy o Afrykanach wyrażone explicite oraz wpisane w semantykę słów użytych na oznaczenie i opisanie tej grupy rasowej. Wyniki analiz porównane są z obrazem Afrykanów utrwalonych w leksyce i frazeologii polszczyzny oraz tekstach kliszowanych (przysłowiach i dowcipach). Językowy obraz Murzynów w polszczyźnie i obiegowych tekstach jest jednolity pod względem aksjologicznym. Są oni postrzegani jako niewolnicy lub słudzy, o niskim statusie społecznym, wyglądający „egzotycznie”, ubodzy w sferze materialnej i duchowej. Na taki sposób konceptualizacji wpłynął ogólny mechanizm tworzenia stereotypów: wyraźne wyodrębnienie grupy „obcej” oraz przypisanie jej zestawu stałych cech, z przewaga negatywnych, by przez deprecjację „obcych” móc wyżej ocenić „swoich”. Zespół przeświadczeń, jaki składa się na stereotyp rasowy, jest nabywany w procesie naturalnej akwizycji mowy, a przezwyciężenie implikacji języka wymaga dodatkowego wysiłku kognitywnego. Przeprowadzone analizy pozwalają wnioskować, że to przezwyciężenie jest możliwe. Podczas gdy obraz Afrykanów w Listach… Sienkiewicza pokrywa się niemal z ich obrazem językowym, sposób przedstawiania tej grupy rasowej w Hebanie różni się od niego radykalnie. Pisarstwo Kapuścińskiego potwierdza, że odejście od stereotypu wymaga nie tylko niezależnej myśli, lecz także świadomego i „ostrożnego” korzystania z zasobów języka.

EN

The article deals with the influence of the linguistic worldview on texts created by individual authors. An analysis is offered of the linguistic picture of Africans in the journalistic texts of Henryk Sienkiewicz and Ryszard Kapuściński. More specifically, the analysis is focused on explicitly formulated statements about. Africans as well as those residing in the background of the semantics of words used to refer to Africans. The results are juxtaposed with the picture of Africans reflected in Polish lexis and phraseology as well as in formulaic texts (proverbs and jokes). The linguistic picture of Africans in Polish is axiologically homogeneous. They are perceived as slaves or servants, people of low social status, of „exotic” appearance, poor in the literal and spiritual sense. The picture is a result of the general way of stereotype creation: by a clear demarcation of „them” and attributing to this group a stable inventory of features, mostly negative, one is able to depreciate „them” in order to value „us” more highly. A set of beliefs which constitut.es a racial stereotype is acquired together with language; in order to go beyond the implications of one’s language requires an additional cognitive effort. The present analysis allows one to conclude that this is, in fact, possible. While the picture of Africans in Sienkiewicz’s Listy. . . is almost identical with their image encoded in Polish generally, in Kapuściński^ Heban their presentation is radically different. Kapuściński^ works confirm that a departure from a stereotype requires not only independent thinking, but also making a conscious and careful use of linguistic resources.

Keywords

PL

językowy obrazy świata; językowy obraz Murzynów w polszczyźnie; obraz Afrykanów w reportażach napisanych przez znanych Polaków; Henryk Sienkiewicz; Ryszard Kapuściński; stereotyp rasowy; akwizycja mowy; przezwyciężenie implikacji języka; odejście od stereotypu

EN

the Linguistic Worldview; the linguistic image of Africans in the Polish language; the image of Africans in journalistic texts written by well-known Poles; Henryk Sienkiewicz; Ryszard Kapuściński; racial stereotype; the acquisition of speech; the overcoming of linguistic implications; the departure from stereotype

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
• Year: 2002
• Volume: 14
• Pages: 175–196

Contributors

author

Wysocka Aneta

References

• Bartmiński Jerzy, Podstawy lingwistycznych badań nad stereotypem — na przykładzie stereotypu matki, Język a Kultura, t. 12, Stereotyp jako przedmiot lingwistyki, Teoria, metodologia, analizy empiryczne, red. J. Anusiewicz, J. Bartmiński, Wrocław 1998, s. 63-83.
• Kuczyński Antoni, Polskie opisanie świata. Studia z dziejów poznania kultur ludowych i plemiennych, t. 1, Azja i Afryka, Wrocław 1994, s. 259-293.
• Langacker Ronald W., Wykłady z gramatyki kognitywnej, Lublin 1995.
• Macrae C. Neil, Stangor Charles, Hewstone Miles, Stereotypy i uprzedzenia, Najnowsze ujęcie, Gdańsk 1999.
• Mały słownik terminów z zakresu socjolingwistyki i pragmatyki językowej, red. A. Skudrzykowa, K. Urban, Kraków 2000.
• Olszewska-Dyoniziak Barbara, Oblicza kultury, Wstęp do antropologi międzykulturowej komunikacji, Kraków 1998.
• Pajdzińska Anna, Tokarski Ryszard, Kulturowe aspekty językoznawstwa — językowy obraz świata, [w:] Badania zmian i relacji międzykulturowych w Europie oraz na jej pograniczach, red. K. J. Brozi, Lublin 1997, s. 175-183.
• Pajdzińska Anna, Udział konotacji leksykalnej w motywacji frazeologizmów, [w:] Konotacja, red. J. Bartmiński, Lublin 1988, s. 67-82.
• Rejter Artur, List z podróży jako poprzednik reportażu, O ewolucji gatunku mowy, [w:] Słowo i czas, red. S. Gajda, A. Pietryga, Opole 1998, s. 124-134.
• Kognitywne podstawy języka i językoznawstwa, red. E. Tabakowska, Kraków 2001.
• Tobera Janina, Obraz grup narodowo-etnicznych na kartach powieści H. Sienkiewicza W pustyni i w puszczy, „Studia Socjologiczne” 1990, z. 3-4, s. 93-106.