Polish researchers’ theoretical and empirical approach to disability: from the perspective of disability studies

• Authors: Joanna Głodkowska , Marta Pągowska

Title variants

PL

TEORETYCZNO-EMPIRYCZNE UJĘCIE ZJAWISKA NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI PRZEZ POLSKICH BADACZY. Z PERSPEKTYWY STUDIÓW NAD NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ

• Languages of publication: EN

Abstracts

EN

The article presents Polish researchers’ scientific approaches to the phenomenon of disability in a historical perspective and in view of modern interdisciplinary theoretical and empirical studies. Humanistic and social approaches to disability create a new, interdisciplinary cognitive space. Researchers highlight the strengths, potential and developmental power of people with disabilities more and more clearly. From this perspective, disability is not perceived as an individual problem only. It is becoming apparent that it is necessary to carry out detailed and multidimensional empirical investigations that take into consideration the social, cultural and political context of how people with disabilities live. The article looks at Polish researchers’ achievements that fit in with the trend dating from the second half of the 20th century – Disability Studies. The authors review and analyze paradigms of disability to show positivist and humanistic research orientations, methodological pluralism and an interdisciplinary approach to the phenomenon of disability.

PL

Artykuł prezentuje naukowe ujęcia polskich badaczy zjawiska niepełnosprawności w perspektywie historycznej i współczesnych interdyscyplinarnych opracowań teoretyczno-empirycznych. Humanistyczne i społeczne rozpatrywanie fenomenu niepełnosprawności tworzy nową, interdyscyplinarną przestrzeń poznawczą. Badacze coraz wyraźniej akcentują mocne strony, możliwości i siły rozwojowe osób z ograniczoną sprawnością. Z tej perspektywy niepełnosprawność nie jest postrzegana wyłącznie jako problem jednostkowy. Uwidacznia się potrzeba podejmowania pogłębionych i wielowymiarowych rozpoznań empirycznych uwzględniających społeczny, kulturowy oraz polityczny kontekst funkcjonowania osób z niepełnosprawnością. Artykuł ukazuje osiągnięcia polskich badaczy, wpisujące się w nurt z drugiej połowy XX w. – Disability Studies. Autorki prowadzą analizy przeglądowe w zakresie paradygmatów niepełnosprawności, ukazania pozytywistycznej i humanistycznej orientacji badawczej, pluralizmu metodologicznego oraz interdyscyplinarnego ujęcia fenomenu niepełnosprawności.

Keywords

EN

Disability Studies; person with disability; paradigms of disability; positivist orientation; humanistic orientation; methodological pluralism; normalization; disability culture

PL

Disability Studies; osoba z niepełnosprawnością; paradygmaty niepełnosprawności; orientacja pozytywistyczna; orientacja humanistyczna; pluralizm metodologiczny; normalizacja; kultura niepełnosprawności

• Publisher: Akademia Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej. Wydawnictwo APS
• Journal: Człowiek - Niepełnosprawność - Społeczeństwo
• Year: 2017
• Issue: 1(35)
• Pages: 5-27

Dates

published

2017-01-01-2017-03-31

Contributors

author

Joanna Głodkowska

• Katedra Interdyscyplinarnych Studiów nad Niepełnosprawnością Akademii Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej w Warszawie, ul. Szczęśliwicka 40, 02-353 Warszawa; tel. [phone]

author

Marta Pągowska

• Katedra Interdyscyplinarnych Studiów nad Niepełnosprawnością Akademii Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej w Warszawie, ul. Szczęśliwicka 40, 02-353 Warszawa; tel. [phone]

References

• Barnes, C., Oliver, M., Barton, L. (2002). Disability Studies Today. Cambridge, UK: Polity Press.
• Bartnikowska, U., Żyta, A. (2007). Żyjąc z niepełnosprawnością. Przeszłość, teraźniejszość i przyszłość. Toruń: Wydawnictwo Edukacyjne Akapit.
• Błeszyńska, K. (2001). Niepełnosprawność a struktura identyfikacji społecznych. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Żak.
• Borowska-Beszta, B. (2005). Etnografia dla terapeutów (pedagogów specjalnych) – szkice metodologiczne. Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls.
• Borowska-Beszta, B. (2008). Echa ekspresji. Kulturoterapia w andragogice specjalnej. Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls.
• Borowska-Beszta, B. (2012), Niepełnosprawność w kontekstach teoretycznych i kulturowych. Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls.
• Borowska-Beszta, B. (2013). Etnografia stylu życia kultury dorosłych torunian z zaburzeniami rozwoju. Toruń: Wydawnictwo UMK.
• Brown, S.E. (2002). What is disability culture? Disability Studies Quarterly, 22, 2, 34–50.
• Brzezińska, A.I., Kaczan, R., Piotrowski, K., Pluta, J., Rycielski, P., Sijko, K. (2010). Założenia i cele projektu pt.: Ogólnopolskie badanie sytuacji, potrzeb i możliwości osób niepełnosprawnych. Polityka Społeczna, Numer specjalny, 3–6, 3–6.
• Brzezińska, A.I., Pluta, J., Rycielski, P. (eds.). (2010a). Układy czynników sprzyjających inkluzji i utrudniających inkluzję osób niepełnosprawnych. In: A.I. Brzezińska, J. Pluta, P. Rycielski (eds.). (2010). Wsparcie dla osób z ograniczeniami sprawności i ich otoczenia: wyniki badań (p. 79–90). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
• Brzezińska, A.I., Pluta, J., Rycielski, P. (eds.). (2010b). Model czynników warunkujących wykluczenie/ inkluzję osób z ograniczeniami sprawności na rynku pracy. Polityka Społeczna. Wydanie specjalne, 3–6, 43–45.
• Brzezińska, A.I., Piotrowski, K. (2011). Formowanie się tożsamości i poczucie samodzielności a niepełnosprawność w okresie wyłaniającej się dorosłości i wczesnej dorosłości. Człowiek – Niepełnosprawność – Społeczeństwo, 1, 89–114.
• Chodynicka, A.M., Rycielski, P. (2008). Inni czy podobni? Charakterystyka osób z ograniczeniem sprawności. Warszawa: Wydawnictwo SWPS Academica.
• Chodowska, M. (1993). Kobieta niepełnosprawna. Socjopedagogiczne problemy postaw. Lublin: UMCS.
• Chodkowska, M. (1994). Kulturowe uwarunkowania postaw wobec inwalidztwa oraz osób niepełnosprawnych: ciągłość i możliwości zmiany. In: M. Chodkowska (ed.), Człowiek niepełnosprawny: problemy autorealizacji i społecznego funkcjonowania. Charisteria dla Profesor Zofii Sękowskiej (p. 111–126). Lublin: Wydawnictwo UMCS.
• Cytowska, B. (2012). Trudne drogi adaptacji. Wątki emancypacyjne w analizie sytuacji dorosłych osób z niepełnosprawnością intelektualną we współczesnym społeczeństwie polskim. Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls.
• Dykcik, W. (ed.). (1996). Społeczeństwo wobec autonomii osób niepełnosprawnych. Poznań: Wydawnictwo Eruditus.
• Dykcik, W. (2001). Nowatorskie i alternatywne metody w praktyce pedagogiki specjalnej. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
• Dykcik, W. (ed.). (2007). Pedagogika specjalna. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
• Ferguson, P.M., Nusbaum, E. (2012). Disability studies: What is it and what difference does it make? Research and Practice for Persons with Severe Disabilities, 37, 2, 70–80.
• Głodkowska, J. (2012). Konstruowanie umysłowej reprezentacji świata. Diagnoza, możliwości rozwojowe i edukacyjne dzieci z lekką niepełnosprawnością intelektualną – w aspekcie stałości i zmienności w pedagogice specjalnej. Warszawa: Wydawnictwo APS.
• Głodkowska, J. (2013). Przełamywanie stereotypu niepełnosprawności intelektualnej. Ruch Pedagogiczny, 3, 51–68.
• Głodkowska, J. (2014a). Autorstwo życia a niepełnosprawność – ponawiane odczytywanie idei normalizacji. Człowiek – Niepełnosprawność – Społeczeństwo, 1, 75–97.
• Głodkowska, J. (2014b). Rozważania o podmiotowości a niepełnosprawność – u źródeł współczesnego ujęcia i w perspektywie interdyscyplinarnej. Człowiek – Niepełnosprawność – Społeczeństwo, 2, 91–110.
• Głodkowska, J. (2014c). Podmiotowość a doświadczanie zależności przez osoby z niepełnosprawnością – normalizacja jako narzędzie ideowe rehabilitacji podmiotowej. Człowiek – Niepełnosprawność – Społeczeństwo, 3, 87–106.
• Głodkowska, J. (2014d). Być podmiotem i stawać się autorem swojego życia – paradygmat wsparcia w przygotowaniu osób z niepełnosprawnością do budowania własnej tożsamości i wzbogacania dobrostanu. Człowiek – Niepełnosprawność – Społeczeństwo, 4, 29–44.
• Głodkowska, J. (2015). Autorstwo własnego życia osoby z niepełnosprawnością – konceptualizacja w perspektywie dobrostanu, podmiotowości, optymalnego funkcjonowania i wsparcia. In: J. Głodkowska (ed.), Personalistyczne ujęcie fenomenu niepełnosprawności (p. 110–134). Warszawa: Wydawnictwo APS.
• Grzegorzewska, M. (1964). Pedagogika specjalna. Warszawa: WSPS.
• Gustavsson, A., Zakrzewska-Manterys, E. (eds.). (1997). Upośledzenie w społecznym zwierciadle. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Żak.
• Jutrzyna, E. (2002). Edukacja artystyczna jako szansa kreatywności osób niepełnosprawnych. In: W. Dykcik, Cz. Kosakowski, J. Kuczyńska-Kwapisz (eds.), Pedagogika specjalna szansą na realizację potrzeb osób z odchyleniami od normy. Warszawa: UWM, UAM, APS.
• Jutrzyna, E. (2003). Twórczość osób niepełnosprawnych w ujęciu aksjologicznym. In: K. Rzedzicka, A. Kobylańska (eds.), Dorosłość, niepełnosprawność, czas współczesny. Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls.
• Kirenko, J. (2006). Oblicza niepełnosprawności. Lublin: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Społeczno- Przyrodniczej.
• Konarzewski, K. (2000). Jak uprawiać badania oświatowe. Metodologia praktyczna. Warszawa: WSiP.
• Konieczna, E.J. (2010). Poczucie sensu życia osób niepełnosprawnych ruchowo. Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls.
• Korczyński, M. (2009). Wartości w przystosowaniu osób niepełnosprawnych. Lublin: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Społeczno-Przyrodniczej.
• Kosakowski, Cz. (1997). Problem podmiotowości i autorewalidacji w pedagogice specjalnej. In: H. Machel, (red.). Podmiotowość w pedagogice specjalnej. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
• Kosakowski, Cz. (2001). Pedagogika specjalna w reformowanym ustroju edukacyjnym – implikacje dla teorii i praktyki. In: Z. Palka (ed.), Pedagogika specjalna w reformowanym ustroju edukacyjnym (p. 35–46). Lublin: Wydawnictwo UMCS.
• Kosakowski, Cz., Krause, A. (eds.). (2005). Normalizacja środowisk życia osób niepełnosprawnych. Olsztyn: Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego.
• Kossewska, J. (2003). Społeczeństwo wobec osób niepełnosprawnych – postawy i ich determinanty. Annales Academiae Paedagogicae Cracoviensis. Studia Psychologica, 1, 39–59.
• Kowalik, S. (2007). Psychologia rehabilitacji. Warszawa: Wydawnictwa A kademickie i Profesjonalne.
• Krause, A. (2010). Paradygmaty pedagogiki specjalnej. Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls.
• Krause, A., Żyta, A., Nosarzewska, S. (2010). Normalizacja środowiska społecznego osób z niepełnosprawnością intelektualną. Toruń: Wydawnictwo Edukacyjne Akapit.
• Majewicz, P. (2012). Psychospołeczna adaptacja osób z niepełnosprawnością ruchową w okresie dorosłości. Kraków: Wydawnictwo UP.
• Mikrut, A. (2009). Podmiotowość jako paradygmat pedagogiki specjalnej. In: Pedagogika specjalna. Różne poszukiwania – wspólna misja. Pamięci Profesora Jana Pańczyka. Praca zbiorowa (p. 152–164). Warszawa: Wydawnictwo APS.
• Obuchowska, I. (1987). Obecne i nieobecne paradygmaty w pedagogice specjalnej. Kwartalnik Pedagogiczny, 4, 29–33.
• Oleniacz, M. (2009). O znaczeniu badań jakościowych w pedagogice specjalnej. In: T. Żółkowska, L. Konopska (eds.), W kręgu niepełnosprawności – teoretyczne i praktyczne aspekty poszukiwań w pedagogice specjalnej (p. 95–102). Szczecin: Wydawnictwo Print Group.
• Ostrowska, A., Sikorska, J., Gąciarz, B. (2001). Osoby niepełnosprawne w Polsce w latach dziewięćdziesiątych. Warszawa: Instytut Studiów Publicznych.
• Otrębski, W. (2007). Zakres i jakość doświadczeń zawodowych a poczucie jakości życia osób z niepełnosprawnością intelektualną. In: E. Zasępa, S. Ślaski (eds.), Jakość życia osób niepełnosprawnych i ich rodzin (p. 43–76). Kraków: Wydawnictwo Naukowe Akapit.
• Palak, Z., Lewicka, A., Bujnowska, A. (2006). Jakość życia a niepełnosprawność. Konteksty psychopedagogiczne. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
• Parchomiuk, M., Byra, S. (2006). Rodzaj niepełnosprawności a poczucie jakości życia. In: Z. Palak (ed.), Jakość życia a niepełnosprawność. Konteksty psychopedagogiczne (p. 25–34). Lublin: Wydawnictwo UMCS.
• Pawlica, B. (2001). Mechanizmy naznaczania społecznego. Socjologiczne studium teoretyczno- -empiryczne. Częstochowa: Wydawnictwo WSP.
• Piotrowski, K. (2010). Układy czynników chroniących przed wykluczeniem społecznym i zwiększających ryzyko wykluczenia osób niepełnosprawnych. In: A.I. Brzezińska, J. Pluta, P. Rycielski (ed.), Wsparcie dla osób z ograniczeniami sprawności i ich otoczenia. Wyniki badań (p. 64–78). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
• Piotrowski, K. (2013). Tożsamość osobista w okresie wkraczania w dorosłość. Sytuacja młodych osób z ruchowym ograniczeniem sprawności i ich sprawnych rówieśników. Wielichowo: TIPI.
• Ploch, L. (2014). Konteksty aktywności artystycznej osób z niepełnosprawnością. Warszawa: Difin.
• Podgórska-Jachnik, D. (2009). Pedagogika specjalna w pogoni za uciekającym podmiotem. In: Pedagogika specjalna. Różne poszukiwania – wspólna misja. Pamięci Profesora Jana Pańczyka. Praca zbiorowa (p. 165–179). Warszawa: Wydawnictwo APS.
• Przyłuska-Fiszer, A. (2003). Zasada autonomii a relacje terapeutyczne w rehabilitacji. Postępy Rehabilitacji, 17, 3, 89–96.
• Rembis, M., Pamula, N (2016). Disability studies: A view from the humanities. Człowiek – Niepełnosprawność – Społeczeństwo, 1(31), 5–23.
• Rzeźnicka-Krupa, J. (2011). Niepełnosprawność i pedagogika. Pytanie o podmiot a kwestia tożsamości i zmiany paradygmatycznej dyscypliny. Studia z Teorii Wychowania, 2, 2, 267–283.
• Rzeźnicka-Krupa, J. (2012). Niepełnosprawność w perspektywie kulturowej: źródła zmian w obszarze konstruowania przedmiotu zainteresowań pedagogiki specjalnej. Człowiek – Niepełnosprawność – Społeczeństwo, 2, 7–21.
• Sadowska, S. (2005). Ku edukacji zorientowanej na zmianę społecznego obrazu osób niepełnosprawnych. Toruń: Wydawnictwo Edukacyjne Akapit.
• Sadowska, S. (2006). Jakość życia uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim. Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls.
• Smoczyńska, K. (2010). Ocena jakości życia osób niepełnosprawnych. In: A.I. Brzezińska, J. Pluta, P. Rycielski (eds.), Potrzeby specyficznych grup osób z ograniczeniami sprawności.Wyniki badań (p. 92–104). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
• Sidor-Rządkowska, M. (2000). Etyczne aspekty rehabilitacji. Postępy Rehabilitacji, 14, 4, 59–67.
• Sikorska, J. (ed.). (2002). Społeczne problemy osób niepełnosprawnych. Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN.
• Szawarski, Z. (2000). Godność człowieka rehabilitowanego. Postępy Rehabilitacji, 14, 4, 77–84.
• Szczupał, B. (2008). Godność osoby z niepełnosprawnością. Studium teoretyczno-empiryczne poczucia godności młodzieży z dysfunkcją narządu ruchu. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Akapit.
• Taylor, S., Shoultz, B., Walker, P. (2003). Disability Studies: Information and Resources. Syracuse Univ., NY: Center on Human Policy.
• Walęcka-Matyja, K. (2013). Psychologiczne i społeczno-kulturowe determinanty postaw wobec osób niepełnosprawnych. In: E. Zasępa (ed.), Doświadczanie choroby i niepełnosprawności. Warszawa: Wydawnictwo APS.
• Wiszejko-Wierzbicka, D. (2008). Portrety psychospołeczne osób z różnymi typami ograniczonej sprawności – od teraźniejszości do przyszłości. In: W. Łukowski (ed.), Osoby z ograniczoną sprawnością na rynku pracy (p. 239–259). Wydawnictwo SWPS Academica.
• Wiszejko-Wierzbicka, D. (2010). Czynniki warunkujące jakość życia osób niepełnosprawnych. W: A.I. Brzezińska, J. Pluta, P. Rycielski (eds.), Wsparcie dla osób z ograniczeniami sprawności i ich otoczenia. Wyniki badań (p. 46–63). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
• Wojciechowski, A. (2001). Obecność. Teksty zebrane. Pamiętnik PRTON. Toruń: Wydawnictwo UMK.
• Wojciechowski, A. (2004). Terapia spotkania. Toruń: Wydawnictwo UMK.
• Wojciechowski, F. (2002). Podmiotowy i ekologiczny kontekst procesu rehabilitacji. Implikacje dla praktyki. In: W. Dykcik, B. Szychowiak (eds.), Nowatorskie i alternatywne metody w teorii i praktyce pedagogiki specjalnej (p. 101–117). Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
• Woynarowska, A. (2010). Niepełnosprawność intelektualna w publicznym i prywatnym dyskursie. Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls.
• Wyka, A.(1993). Badacz społeczny wobec doświadczenia. Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN.
• Zasępa, E., Wołowicz, A. (2010). Jakość życia rodzin z niepełnosprawnością intelektualną. Warszawa: Wydawnictwo APS.
• Zawiślak, A. (2011). Jakość życia osób dorosłych z niepełnosprawnością intelektualną. Warszawa: Difin.
• Żuraw, H. (1999). Procedury jakościowe w pedagogice. In: W. Dykcik (ed.), Pedagogika specjalna w sytuacji aktualnych zagrożeń i wyzwań XXI wieku. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
• Żuraw, H. (2001). Rewalidacyjne funkcje udziału w kulturze – aplikacja teorii Profesora Aleksandra Hulka. In: G. Dryżałowska (ed.), Paradygmaty i przeobrażenia edukacji specjalnej w świetle dorobku Profesora Aleksandra Hulka (p. 164–170). Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Żak.
• Żuraw, H. (2008). Udział osób niepełnosprawnych w życiu społecznym. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Żak.
• http://web.archive.org/web/20130612013924/http://www.bip.nauka.gov.pl:80/_ gAllery/ 15/03/15036/20110823_rozporzadzenie_obszary_wiedzy_08082011.pdf.
• http://www.bip.nauka.gov.pl/g2/oryginal/2013_05/77d8b666cc1470d4ab1970127bf475a6.pdf.
• https://www.nauka.gov.pl/g2/oryginal/2013_05/59579f9e6efaec82014d6d5be081ca23.pdf.
• http://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/zdrowie/zdrowie/stan-zdrowia-ludnosci-polski-wprzekroju- terytorialnym-w-2004-r,5,1.html.
• http://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/zdrowie/zdrowie/stan-zdrowia-ludnosci-polski-w- -2009-r,6,5.html.
• http://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/zdrowie/zdrowie/zdrowie-i-zachowania-zdrowotnemieszkancow- polski-w-swietle-badania-ehis-2014,10,1.html.
• http://polscyniepelnosprawni.agh.edu.pl.

Identifiers

DOI

10.5604/01.3001.0010.0972