Chrześcijanin bez Boga. Teologia polityczna Pierre’a Bourdieu

• Authors: Łuczewski Michał

Title variants

EN

A Christian without God: The Political Theology of Pierre Bourdieu

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Pierre Bourdieu jest teologiem, teologiem politycznym. Jednym z najważniejszych źródeł (choć ukrytym) myśli autora Reprodukcji jest klasyczne dzieło Ernsta Kantorowicza Dwa ciała króla. Studium ze średniowiecznej teologii politycznej. Konstruując jedną z najbardziej wpływowych teorii społecznych XX wieku, francuski badacz czerpie pełnymi garściami z religijnych metafor i pojęć. Stanowią one nie tyle retoryczny ornament, lecz także istotę jego myśli. Należy poważnie potraktować deklarację Bourdieu, że jest uczniem Pascala, „pascalianinem” ( pascalien). Istnieje bowiem głęboka racja, że antyklerykał i ateista opowiada się za największym apologetą chrześcijaństwa. Otóż podziela on wizję Pascala z jednym ważnym zastrzeżeniem. Deus absconditus Pascala, który ma nas uwolnić od nędzy świata, zostaje zakwestionowany, a cechy Boga jako wszechmocnego stwórcy i prawodawcy przechodzą na Państwo i naukę. W ten sposób Państwo zaczyna przypominać demiurga, Boga zła. Ponieważ Bourdieu nie wierzy w religijne drogi emancypacji spod władzy Państwa, emancypacja jako taka staje pod znakiem zapytania. Francuski socjolog znajduje jednak dwie wysoce ryzykowne drogi wyjścia: wiedzę i miłość. Emancypacja rozpoczyna się od wycofania się ze świata – od zmiany samego siebie, która jest warunkiem wszystkich zmian. Przez pokorę i ascezę wiedzie droga do konwersji naukowej, poprzez praktyki antynomijne wiedzie droga miłości. Odpowiada to dwóm wersjom gnostycyzmu: ascetycznej i libertyńskiej. W końcu jednak sam Bourdieu ulega sile Państwa i paradoksalnie staje po stronie Carla Schmitta.

EN

"Pierre Bourdieu is a theologian, a political theologian. One of the important, but hidden, source of his work is the classic work The King’s Two Bodies: A Study in Mediaeval Political Theolog y. While constructing one of the most influential social theories of the 20th century the French scholar draws handfuls of religious metaphors and concepts. These are not merely rhetorical ornaments; they are the essence of his thinking. We ought to treat seriously Bourdieu’s declaration that he is a Pascalian. There is a profound reason why the anti-cleric and atheist declares himself in favor of the greatest Christian apologist. This is because he shares Pascal’s vision with one important reservation. The Deus absconditus of Pascal, who is supposed to free us from the wretchedness of the world, is challenged while the qualities of God as the omnipotent creator and lawgiver are transferred to the State and science. In this way the State becomes reminiscent of the Gnostic demiurge, an evil God. Since Bourdieu does not believe in religious paths of emancipation from the power of the State, emancipation in itself become questionable. However, the French sociologist finds two risky ways out: knowledge and love. Emancipation begins with a withdrawal from the world, from changing oneself, which is the pre-condition for all changes. Humility and ascesis lead one along the path toward scientific conversion; the path of love leads through antinomic practices. This corresponds to two versions of Gnosticism: ascetic and libertine. In the end Bourdieu himself succumbed to the power of the State and paradoxically ended up on the same side as Carl Schmitt."

Keywords

PL

teoria społeczna; teologia polityczna; Bourdieu; Kantorowicz; Kafka; Pascal

• Publisher: Instytut Socjologii UW
• Journal: Stan Rzeczy
• Year: 2015
• Issue: 1(8)
• Pages: 194-227

Contributors

author

Łuczewski Michał

• Uniwersytet Warszawski; Wydział Filozofii i Socjologii; Instytut Socjologii

References

• "Böckenförde E.W. 2005–2006. Teoria polityki a teologia polityczna. Uwagi na temat ich wzajemnego stosunku, tłum. M. Kurkowska, „Teologia Polityczna”, nr 3, s. 301–309.
• Boudon R. 2003. Pour une sociologie critique, [w:] Y a-t-il encore une sociologie?, Odile Jacob, Paris, s. 123–159.
• Bourdieu P., Wacquant L. 2001. Zaproszenie do socjologii refleksyjnej, tłum. A. Sawisz, Oficyna Naukowa, Warszawa.
• Bourdieu P. 1984. La Dernière Instance, [w:] red. Y. David, J.-P. Morel, Le Siècle de Kafka, Centre Georges Pompidou, Paris, s. 268–270.
• Bourdieu P. 1986. Force of Law. Toward a Sociolog y of the Juridical Field, Hastings Law Journal”, nr 38, s. 814–853.
• Bourdieu P. 1988. Homo academicus, Stanford University Press, Stanford.
• Bourdieu P. 1990. In other words. Essays towards a reflexive sociology, Stanford University Press, Stanford.
• Bourdieu P. 1991. The political ontolog y of Martin Heidegger, Stanford University Press, Stanford.
• Bourdieu P. 1993. Sociology in Question, Sage, London.
• Bourdieu P. 1996. The State Nobility. Elite Schools in the Field of Power, Stanford University Press, Stanford.
• Bourdieu P. 2001. Reguły sztuki. Geneza i struktura pola literackiego, tłum. A. Zawadzki, Universitas, Kraków.
• Bourdieu P. 2004a. From the King’s House to the Reason of State. A Model of the Genesis of the Bureaucratic Field, „Constellations”, nr 11, s. 16–36.
• Bourdieu P. 2004b. Męska dominacja, tłum. L. Kopciewicz, Oficyna Naukowa, Warszawa.
• Bourdieu P. 2004c. Science of Science and Reflexivity, Polity, Cambridge.
• Bourdieu P. 2006. Medytacje pascaliańskie, tłum. K. Wakar, Oficyna Naukowa, Warszawa.
• Bourdieu P. 2007. Szkic teorii praktyki, poprzedzony trzema studiami na temat etnologii Kabylów, tłum. W. Kroker, Wydawnictwo Antyk, Kęty.
• Bourdieu, P. 2009. Rozum praktyczny. O teorii działania, tłum. J. Stryjczyk, WUJ, Kraków.
• Bourdieu P. 2013. Algerian Sketches, Polity, Cambridge.
• Bourdieu P. 2014. On the State, Polity, Cambridge.
• Bourdieu P. 2015. O społecznej naturze symboli [posłowie do Architektury gotyckiej i scholastyki Erwina Panofskiego], „Stan Rzeczy” 2015, nr 8, s. 163–185.
• Bourdieu P., De Saint-Martin M. 1982. La Sainte Famille. L’Episcopat frangais dans le champ du pouvoir, „Actes de la recherche en sciences sociales”, nr 44–45, s. 2–53.
• Brod M. 1982. Franz Kafka. Opowieść biograficzna, tłum. T. Zabłudowski, Czytelnik, Warszawa.
• Budzik S. 1997. Dramat odkupienia. Kategorie dramatyczne w teologii na przykładzie R. Girarda, H. U. von Balthasara i R. Schwagera, Biblos, Tarnów.
• Carnevali B. 2013. Girard-Bourdieu. Les origines augustiniennes d’une affinité anthropologique, wystąpienie na konferencji Girard-Bourdieu. Des affinités méconnues, 18 czerwca 2013 roku.
• Cassirer E. 2006. Mit państwa, tłum. A. Staniewska, Wydawnictwo IFiS PAN, Warszawa.
• Descartes R. 1998. List do Voetiusa, tłum. J. Usakiewicz, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• Descartes R. 2001. Medytacje o pierwszej filozofii. Zarzuty uczonych mężów i odpowiedzi autora. Rozmowa z Burmanem, tłum. M. i K. Ajdukiewiczowie i inni, Wydawnictwo Antyk, Kęty.
• Dianteill E. 2003. Pierre Bourdieu and the Sociology of Religion. A Central and Peripheral Concern, „Theory and Society” 2003, nr 5–6, s. 529–549.
• Domański J. 1997. Z dawnych rozważań o marności i pogardzie świata oraz nędz y i godności człowieka, Wydawnictwo IFiS PAN, Warszawa.
• Flahault F. 2013. Chers Jansénistes, un peu de sollicitude pour la difficulté d’exister, wystąpienie na konferencji Girard-Bourdieu. Des affinités méconnues, 18 czerwca 2013 roku.
• Flanagan K. 2007. Sociolog y in Theolog y. Reflexivity and Belief, Palgrave Macmillan, Basingstoke.
• Gdula M. 2009. Trzy dyskursy miłosne, Oficyna Naukowa, Warszawa.
• Gierycz M. 2007. Teologia polityczna a metoda badania relacji religii i polityki w procesie integracji europejskiej, „Przegląd Europejski”, nr 2, s. 39–50.
• Girard R. 2006. Początki kultury, tłum M. Romanek, Wydawnictwo Znak, Kraków.
• Grad P. 2013. Osądzić nowoż ytność. Wokół korespondencji Hansa Blumenberga i Carla Schmitta, „Kronos”, nr 2, s. 161–169.
• Grözinger K.E. 2006. Kafka a Kabała. Pierwiastek ż ydowski w dziele i myśleniu Franza Kafki, tłum. J. Güntner, Austeria, Kraków.
• Hałas E. 2013. Międz y odrzuceniem religii a zbawianiem świata. Itineraria socjologii i postsekularnej teorii społecznej, „Stan Rzeczy”, nr 5, s. 13–29.
• Hobbes T. 1954. Lewiatan, cz yli materia, forma i władza państwa kościelnego i świeckiego, tłum. Cz. Znamierowski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• Jonas H. 1994. Religia gnoz y, tłum. M. Klimowicz, Wydawnictwo Platan, Kraków.
• Jussen B. 2009. The King’s Two Bodies Today, „Representations”, nr 108, s. 102–117.
• Kantorowicz E.H. 2007. Dwa ciała króla. Studium ze średniowiecznej teologii politycznej, tłum. M. Michalski, A. Krawiec, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• Kantorowicz E.H. 2008. Kalendarium ż ycia i twórczości (przygotował Robert Pawlik), „Kronos”, nr 4, s. 49–68.
• Kołakowski L. 2001. Bóg nam nic nie jest dłużny. Krótka uwaga o religii Pascala i o duchu jansenizmu, Wydawnictwo Znak, Kraków.
• Koselleck R. 2001. Semantyka historyczna, tłum W. Kunicki, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań.
• Lamont M. 1987. How to Become a Dominant French Philosopher. The Case of Jacques Derrida, „American Journal of Sociology”, nr 3, s. 584–622.
• Lane J.F. 2006. Bourdieu’s Politics. Problems and Possiblities, Routledge, London.
• Lazier B. 2013. Przezwyciężyć gnozę. Hans Jonas, Hans Blumenberg i prawomocność świata natury, tłum. R. Zawisza, „Kronos”, nr 2, s. 142–160.
• Lipszyc A. 2012. Sprawiedliwość na końcu języka. Czytanie Waltera Benjamina, Universitas, Kraków .
• Marquard O. 2001. Szczęście w nieszczęściu. Rozważania filozoficzne, tłum. K. Krzemieniowa, Oficyna Naukowa, Warszawa.
• Marquard O. 1994. Od monomityczności do polimityczności, [w:] tegoż, Rozstanie z filozofią pierwsz ych zasad. Studia filozoficzne, tłum. K. Krzemieniowa, Oficyna Naukowa, Warszawa.
• Metz J.B. 2000. Teologia polityczna, tłum. A. Mosurek, Wydawnictwo WAM, Kraków.
• Panofsky E. 1997. Three Essays on Style, MIT, Cambridge.
• Pascal B. 1989. Myśli, tłum. T. Żeleński, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa.
• Pawlik R. 2008. Dwa ciała króla. Średniowieczna metaforologia polityczna Ernsta H. Kantorowicza, „Kronos”, nr 4, s. 42–48.
• Pawlik R. 2013. Od pracy pojęcia do pracy metafory. O metaforologii Hansa Blumenberga, „Kronos”, nr 2, s. 113–124.
• Peyrefitte A. 1981. The Trouble with France, Knopf, New York.
• Rey T. 2007. Bourdieu on Religion. Imposing Faith and Legitimacy, Equinox, London.
• Rudolph K. 1995. Gnoza. Istota i historia późnoantycznej formacji religijnej, tłum. G. Sowiński, Nomos, Kraków.
• Schmitt C. 2000. Teologia polityczna i inne pisma, tłum. M. Cichocki, Wydawnictwo Znak, Kraków-Warszawa.
• Schmitt C. 2008. Lewiatan w teorii państwa Thomasa Hobbesa. Sens i niepowodzenie politycznego symbolu, tłum. M. Falkowski, Prószyński i S-ka, Warszawa.
• Schmitt C. 2014. Teologia polityczna II, tłum. B. Baran, Wydawnictwo Aletheia, Warszawa.
• Scholem G. 1995. Redemption Through the Sin, [w:] tegoż, The Messianic Idea in Judaism and Other Essays on Jewish Spirituality, Schocken, New York, s. 78–141.
• Scholem G. 2006. Żydzi i Niemcy. Eseje, listy, rozmowa, tłum. A. Lipszyc, Wydawnictwo Pogranicze, Sejny.
• Sosnowska P. 2013. Teologia polityczna i nowoż ytność. Hans Blumenberg kontra Carl Schmitt, „Kronos”, nr 2, s. 170–183.
• Taubes J. 2013a. Apokalipsa i polityka. Eseje mesjańskie, tłum. Piotr Graczyk i inni, Fundacja Augusta hr. Cieszkowskiego, Warszawa.
• Taubes J. 2013b. Kafka, Kronos, nr 1, s. 206–207.
• Verter B. 2003. Spiritual Capital. Theorizing Religion with Bourdieu against Bourdieu. „Sociological Theory”, nr 2, s. 150–174.
• Voegelin E. 1992. Nowa nauka polityki, tłum. P. Śpiewak, Wydawnictwo Aletheia, Warszawa.
• Wagner I. 2012. Geniusz cz y biznesmen? Sprzężenie karier drogą do sukcesu w nauce, „Stan Rzeczy”, nr 2, 12–76.
• Warczok T. 2010. Ład konsekrowany, ład zdenaturalizowany. O socjologii religii Pierre’a Bourdieu, [w:] Religijność i duchowość. Dawne i nowe formy, red. M. Libiszowska-Żółtkowska, S. Grotowska, Nomos, Kraków, s. 154–166."