Zwierzęce szczątki kostne z wielokulturowego stanowiska archeologicznego w miejscowości Górzec, stan. 13, pow. strzeliński, woj. dolnośląskie, Polska

• Authors: Aleksander Chrószcz , Maciej Janeczek , Tomasz Gralak

Title variants

EN

Animal bone remains from the multicultural archaeological site in Górzec, the site 13, Strzelin county, Lower Silesian Voivodeship, Poland

• Languages of publication: PL

Abstracts

EN

The paper presents an analysis of bone remains from the settlement in Górzec, the site 13, in the Strzelin county. They were described within four distinct chronological horizons:1. the Lusatian culture (the V period of the Bronze Age), 2. the La Tène culture (the La Tène period, LTC1 phase), 3. the Przeworsk culture (the Migration Period, D1 phase), 4. the Middle Ages (the 12th and 13th centuries). The aim of the study was to identify the species of bone remains, and if possible to determine the age, height at withers and sex of the animal from which the remains came as well as identification of traces of human activity and a description of pathological changes observed in the bone material. On this basis, attempts were made to determine the origins of the analysed animal bones and the role of animals in economy as well as to reconstruct a probable human diet and the role and percentage of wild animals. Archaeozoological research has also became the basis for an attempt to reconstruct changes of the environment and partly of the landscape, too. Human beings, with the increase of their capabilities, modified the environment so as to it met their needs. The human activity was the source of changes in the environment. It seems that with the passage of time a destruction of areas of deciduous forests took place and the forests had been replaced by cultivated fields and meadows. The analyses have resulted in founding several characteristic phenomena in animal production at the site 13 in Górzec throughout history: 1. Most of the bone remains derived from domestic animals and they were post-consumer remnants, and except from the earliest period of the settlement they were dominated by cattle. 2. From the La Tène period, the level of agricultural production increased enough to supply feeding stuffs to the extent that it was possible to overwinter a basic livestock. 3. Wild animals were of only peripheral interest to the local community. 4. In the early period of the settlement, probable use of fur and meat of dormice has been noticed, which, however, completely vanished in the early Middle Ages. 5. Cattle breeding was primarily focused on the use of cattle for dairy production (milk and milk derivatives) and with the passing of time a modification of the model has been observed, involving the growth in the meat production while maintaining milk production. 6. The use of draught cattle had not left typical traces on the bone material, which may indicate that it was not too intense and did not play a leading role in the use of the cattle. 7. Bone remains of pigs as well as sheep and goats had been taking interchangeably the second or third place thorough the history of the settlement in Górzec, with the exception of the earliest period (possible forest grazing of pigs). 8. In the case of small ruminants (sheep and goats), the transition has been observed from a quite versatile production model, though largely aimed on meat production, to a specialized model focused on meat production. 9. The diversification of sources of animal protein has been observed, which manifests itself in the use of dairy cattle, the specialization of small ruminants breeding in the direction of the meat production, the increase of the percentage of pigs and poultry. It appears that the latter was bred mainly for eggs. 10. The characteristic feature of the site in Górzec is that the qualitative and quantitative analyses of bone remains have provided results which place it between typically “urban” character of big-city sites like Opole or Wrocław, and other smaller, typically “rural” centres from Lower Silesia.

Keywords

EN

Górzec; multicultural settlement; bone remain

• Publisher: Institute of Archaeology and Ethnology, Polish Academy of Sciences
• Journal: Przegląd Archeologiczny
• Year: 2014
• Volume: 62
• Pages: 71-124

Dates

published

2014

Contributors

author

Aleksander Chrószcz

• Zakład Anatomii Zwierząt, Wydział Medycyny Weterynaryjnej, Uniwersytet Przyrodniczy

author

Maciej Janeczek

• Zakład Anatomii Zwierząt, Wydział Medycyny Weterynaryjnej, uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu

author

Tomasz Gralak

• Instytut Archeologii, Uniwersytet Wrocławski

References

• Albarella U., Johnstone C., Vickers K. 2008. The development of animal husbandry from the Late Iron Age to the end of the Roman period: a case study from South-East Britain. Journal of Archaeological Sciences 35, 1828-1848.
• Alexandrowicz S. 1968. Hodowla świń. Warszawa.
• Benecke N. 1994. Archaeozoologische Studien zur Entwicklung der Haustierhaltung in Mitteleuropa und Suedskandinavien von den Anfaengen bis zum ausgehenden Mittelalter. Berlin.
• Boekoenyi S. 1974. History of domestic mammals in central and eastern Europe. Budapest.
• Balasse M., Tresset A. 2002. Early weaning of Neolithic domestic cattle (Bercy, France) revealed by intra-tooth variation in nitrogen isotope ratios. Journal of Archaeological Sciences 29, 853-859.
• Bartosiewicz L. 1997. Draught cattle: their osteological identification and history. Annales Zooelogishe Wetenschappen 281, 9-121.
• Bartosiewicz L. 1999. Recent developments in archaezoological research in Slovenia. Arheoloski Vestnik 50, 311-322.
• Boessneck J. 1956. Ein Beitrag zur Errechnung der Wiederristhoehe nach Metapodienmasen bei Rindern. Zeitschrift fuer Tierzuechtung und Zuechtungsbiologie 68, 75-90.
• Całkin W. 1960. Izmienčiwost metapodii i jej znaczenie dla izučenija krupnogo rogatogo skota driewnosti. Bjulleten' Moskovskogo Obščestva Ispytatelej Prirody Otdel biologičeskij 65, 109-126.
• Chrószcz A., Janeczek M., Bielichova Z., Gralak T., Onar V. 2013. Cynophagia in the Púchov (Celtic) culture settlement at Liptovská Mara, northern Slovakia. International Journal of Osteoarchaeology (early view. Int. J. Osteoarchaeol.).
• Chrószcz A., Janeczek M., Pasicka E., Klećkowska-Nawrot J., Nowaczyk R., Pospieszny N. 2013. Zwierzęce szczątki a środowisko. (W:) M. Felsmann, J. Szarek, M. Felsmann (red.), Dawna medycyna i weterynaria – Środowisko a zwierzę, t. 1, 31-56.
• Chrószcz A., Janeczek M., Miklikova Z. 2010. Animal remains from Liptovská Mara, Northern Slovakia: A preliminary report. (W:) J. Beljak, G. Březinová, V. Varsik (red.), Archeόlogia Barbarov 2009. Achaeologica Slovaca Monographiae. Communicationes, t. 10, 225-237.
• Chrószcz A., Krupska A., Pospieszny N. 2007. Szczątki kostne zwierząt ze średniowiecznego stanowiska archeologicznego na górze Gromnik. (W:) K. Jaworski, A. Pankiewicz (red.), Gromnik – Z dziejów zasiedlenia i zagospodarowania szczytu, Wrocław, 129-142.
• Chrószcz A., Krupska A., Janeczek M., Pospieszny N., Jaworski K., Pankiewicz A. 2010. Animal remains from the archaeological excavation at Gromnik Hill (Rummelsberg) in Poland. Acta Scientarum Polonorum 9 (1), 19-32.
• Chrzanowska W. 1975. Die Knochenreste des Rindes (Bos primigenius f. taurus) aus den frühmittelalterlichen Städten Opole und Wrocław. Zoologia Poloniae 25, 191-162.
• Chrzanowska W. 1976. Szczątki kostne bydła (Bos primigenius f. taurus) z wczesnośredniowiecznego Opola i Wrocławia. Acta Universitatis Wratislaviensis 280, 163-181.
• Chrzanowska W. 1977. Zwierzęce szczątki kostne z osady wczesnośredniowiecznej w Starym Zamku. Roczniki Akademii Rolniczej w Poznaniu 153, 3-12.
• Chrzanowska W. 1979. Zwierzęcy materiał kostny z wykopalisk w Brodnie, gmina Środa Śląska. Roczniki Akademii Rolniczej w Poznaniu 65, 3-7.
• Chrzanowska W., Kosicki A. 1998. Konsumpcja mięsa w społecznościach kultury lateńskiej i przeworskiej w okresie lateńskim. (W:) Szczątki zwierzęce jako źródło badań nad zróżnicowaniem poziomów życia materialnego i kulturowego ludzi w różnych okresach dziejowych. Sympozjum archeozoologiczne – Wrocław 27-28 XI 1998. Wrocław, 85-90.
• Chrzanowska W., Molenda O. 1978. Zwierzęce szczątki kostne z wczesnośredniowiecznych wykopalisk w Opolu. Roczniki Akademii Rolniczej w Poznaniu 53, 3-15.
• Chrzanowska W., Pospieszny N. 1975. Knochenreste der wildlebenden Saeugetieren aus den Fruehmittelalterlichen Staedthen Opole und Wrocław. Zoologia Poloniae 24 (2), 119-181.
• Chrzanowska W., Wagner W. 1988. Statystyczna analiza zróżnicowania morfologicznego członów palcowych bliższych bydła. Roczniki Akademii Rolniczej w Poznaniu 198, 3-12.
• Cupere B. de, Lentacker A., van Neer W., Waelkens M., Verslype L., 2000. Osteological evidence for the draught exploitation of cattle: First application of a new methodology. International Journal of Osteoarchaeology 10, 254-267.
• Čižmářová J. 2004. Encyklopedie Keltů na Moravĕ a ve Slezku. Praha.
• Driesch A. von den 1976. Das Vermessen von Tierknochen aus vor- und fruehgeschichtlichen Siedlungen. Muenchen.
• Fock J. 1966. Metrische Untersuchungen an Metapodien einiger europaeischer Rindrassen. Muenchen.
• Fokt K. 2010. Późnośredniowieczne osadnictwo wiejskie na Dolnym Śląsku w świetle badań archeologicznych. Kraków.
• Gralak T. 2010. Górzec stanowisko 13, pow. strzeliński, woj. dolnośląskie, sprawozdanie z badań wykopaliskowych. Urząd Konserwatorski we Wrocławiu, maszynopis.
• Gralak T. 2012. Badania osady ludności kultury lateńskiej z Górca stan. 13, w powiecie strzelińskim. Śląskie Sprawozdania Archeologiczne 54, 139-160.
• Gralak T., Lisowska E., Sadowski K. 2012. Wyroby kamienne z osady z XII-XIII w. w Górcu, stanowisko 13, w powiecie strzelińskim na tle lokalnego zaplecza surowcowego – serii łupków kwarcytowych z Jegłowej, Śląskie Sprawozdania Archeologiczne 54, 257-288.
• Gralak T., Paszkiewicz B. 2010. Górzec, gm. Strzelin, pow. strzeliński, Wiadomości Numizmatyczne LIV, zeszyt 1 (189), 94-95.
• Greenfield H. J. 1988. The origin of milk and wool production in the Old World: A zooarchaeological perspective from the central Balkans. Current Anthropology 29 (4), 573-593.
• Greenfield H. J. 2010. The secondary products revolution: the past, the present and the future. World Archaeology 42 (1), 29-54.
• Greenfield H. J., Flower K. D. 2005. The secondary products revolution in Macedonia. BAR International Series 1414.
• Haevernick T. H. 1960. Die glasarmringe und Ringperlen der Mittel- und Spätelatènezeit auf dem europäischen Festland. Bonn.
• Helmer D., Gourichon L., Vila E. 2007. The development of the exploitation of product from Capra and Ovis (meat, milk and fleeces) from the PPNB to the Early Bronze in the northern Near East (8700-2000 BC). Anthropozoologia 42, 41-49.
• Hensel W. 1950. Studia i materiały do osadnictwa Wielkopolski wczesnohistorycznej, t. I. Poznań.
• Howard M. 1963. The metrical determination of the metapodials and skulls of cattle. (W:) A. E. Mourant, F. E. Zeuner (red.), Man and cattle. Royal Anthropological Society Occasional Paper 18, 91-100.
• Janeczek M., Chrószcz A., Onar V., Henklewski R., Piekalski J., Duma P., Czerski A., Całkosiński I. 2012. Anatomical and biomechanical aspects of horse spine: the interpretation of vertebral fusion in a medieval horse from Wroclaw (Poland). International Journal of Osteoarchaeology, DOI: 10.1002/oa.2248
• Junkelmann M., 1997. Panis Militaris. Roman meat consumption. Die Ernährung des römischen Soldaten oder der Grudnstoff der Macht. Mainz.
• Karwowski M. 1997. Keltische Glasfunde im polnischen Gebiet. Przegląd Archeologiczny 45, 33-72.
• King A. 1999. Diet in Roman world: a regional inter-site comparison of the mammal bones. Journal of Roman Archaeology 12, 160-202.
• Koenig H. E., Liebich H. G. 2008. Veterinary anatomy of domestic mammals, Stuttgart-New York.
• Koepke N., Baten J. 2008. Agricultural specialization and height in ancient and medieval Europe. Explorations in Economic History 45, 127-146.
• Krupska A. 1977. Szczątki kostne owcy i kozy z wczesnośredniowiecznego Wrocławia. Roczniki Akademii Rolniczej w Poznaniu 93, 23-36.
• Krupska A. 1978. Szczątki kostne owcy i kozy z wczesnośredniowiecznego Opola. Roczniki Akademii Rolniczej w Poznaniu 103, 17-29.
• Krupska A. 1996. Szczątki kostne zwierząt z wielokulturowego stanowiska nr 2 w Dobrzejowicach w woj. legnickim. Roczniki Akademii Rolniczej w Poznaniu 183, 53-69.
• Krupska A. 1997. Szczątki kostne zwierząt z wielokulturowych stanowisk archeologicznych w Żukowicach. Dolnośląskie Wiadomości Archeologiczne 4, 285-298.
• Krupska A., Chrószcz A. 2010. Szczątki kostne zwierząt z obiektów stanowiska Wojkowice 15 datowanych na okres kultury łużyckiej. (W:) B. Gediga (red.), Archeologiczne Zeszyty Autostradowe, z. 10. Badania na autostradzie A4, cz. 8. Wrocław, 261-281.
• Krupska A., Chrzanowska W. 2003. Zwierzęce szczątki kostne z wielokulturowego stanowiska Wilkowice 8, woj. dolnośląskie. (W:) B. Gediga (red.), Archeologiczne Zeszyty Autostradowe, z. 2, Badania na autostradzie A4, cz. 1. Wrocław, 355-369.
• Krupska A., Chrzanowska W., Chrószcz A. 2009. Badania archeozoologiczne nad neolitycznymi szczątkami kostnymi z Polwicy i Skrzypnika. (W:) B. Gediga (red.), Archeologiczne Zeszyty Autostradowe, z. 8, Badania na autostradzie A4, cz. 6. Wrocław, 153-176.
• Lasota-Moskalewska A. 2008. Archeozoologia – Ssaki, Warszawa.
• Legge S. 2005. Milk use in prehistory: the osteological evidence. (W:) J. Mulville, A. Outram (red.), The zooarchaeology of fats, oils, milk and dairying. Proceedings of the 9th Conference if the International Council of Archaeozoology. Oxford, 8-13.
• Litwińczuk Z., Szulc T. 2005. Hodowla i użytkowanie bydła. Warszawa.
• Locker A. 2000. Animal bone. (W:) A. Lawson (red.), Potterne 1982-1985: Animal husbandry in later prehistoric Wiltshire. Wessex Arch. Rep. 17. Dorchester, 101-119.
• Makowiecka M., Makowiecki D. 2005: Pożywienie zwierzęce mieszkańców osad przedlokacyjnych i okolic Starego Rynku w Poznaniu w świetle źródeł archeozoologicznych. (W:) Z. Kunratowska, T. Jarek (red.), Civitas Posnaniensis – Studia z dziejów średniowiecznego Poznania. Prace Komisji Historycznej 62. Poznań, 440-465.
• Makowiecka M., Makowiecki D. 2006: Studia nad średniowieczną gospodarką zwierzętami w strefie środkowej Odry na podstawie analiz archeozoologicznych materiałów z Krosna Odrzańskiego. (W:) M. Magda-Nowacka, A. Nawojska, J. Szymczak (red.), Archeologia w studiach nad najstarszymi dziejami Krosna Odrzańskiego, Krosno Odrzańskie, 133-173.
• Makowiecki D. 1998. Możliwości poznawcze i niektóre problemy metodyczne polskiej archeozoologii. Fontes Archaeologici Posnaniensis 9, 77-95.
• Makowiecki D. 2003. The usefulness of archaeozoological research in studies on the ‘reconstruction’ of the natural environment. Archaeozoologia 21, 121-134.
• Makowiecki D. 2004. Wędrówki zwierząt jako przykład działalności gospodarczej i pozagospodarczej człowieka. (W:) S. Moździoch (red.), Wędrówki rzeczy i idei w średniowieczu. Spotkania bytomskie V, Wrocław, 335-362.
• Makowiecki D. 2006. Archaeozoology’s contribution to the improvement of historian’s conceptions of subsidence economy and environment in Early Medieval Poland – selected problems. (W:) N. Benecke (red.), Beiträge zur Archaeozoologie und Prähistorischen Anthropologie, Band V, 77-82.
• Makowiecki D. 2008. Użytkowanie zwierząt i konsumpcja mięsa w średniowieczu w świetle badań archeozoologicznych. Wybrane zagadnienia. (W:) S. Suchodolski (red.), Źródła historyczne wydobywane z ziemi. Wrocław, 57-77.
• Makowiecki D. 2008: Badania archeozoologiczne w studiach nad paleośrodowiskiem człowieka. (W:) W. Chudziak (red.), Człowiek i środowisko przyrodnicze we wczesnym średniowieczu w świetle badań interdyscyplinarnych. Toruń, 123-137.
• Makowiecki D. 2010. Wczesnośredniowieczna gospodarka zwierzętami i socjotopografia in Culmine na Pomorzu Nadwiślańskim. Toruń.
• Marciniak A. 2003. What is ‘natural’ in the archaeozoological animal bone assemblage? Taphonomic and statistical arguments. Archaeozoologia 21, 103-120.
• Marom N., Bar-Oz G. 2009. Culling profiles: the indeterminancy of archaeological data to survivorship curve modeling of sheep and goat herd maintenance strategies. Journal of Archaeological Sciences 36, 1184-1187.
• Molenda O. 1984. Szczątki kostne świni (Sus scrofa f. domestica) z wczesnośredniowiecznego Ostrówka w Opolu. Roczniki Akademii Rolniczej w Poznaniu 154, 67-86.
• Molenda O. 1985. Szczątki kostne świni (Sus scrofa f. domesica) z wczesnośredniowiecznych stanowisk archeologicznych we Wrocławiu. Roczniki Akademii Rolniczej w Poznaniu 164, 25-41.
• Molenda O. 1988. Zwierzęce szczątki kostne z wielokulturowej osady w Radłowicach, Gmina Domaniów. Roczniki Akademii Rolniczej w Poznaniu 118, 45-64.
• Moszyńska M. 2011. Gryzonie. (W:) P. Zalewski (red.), Ilustrowana encyklopedia ssaków Polski. Warszawa, 202-203.
• Niegoda J. 1999. Naczynia ceramiczne. Wratislavia Antiqua 1. Wrocław, 157-182.
• Nowicki B., Kosowska B. 1995. Genetyka i podstawy hodowli zwierząt. Warszawa.
• Piekalski J. 1993. Bemerkungen zur Struktur des Konsums und Verteilung von Fleisch in mittelalterichen Breslau (Wrocław). Zeitschrift für Archäologie des Mittelalters 21, 169-184.
• Piekalski J. 1995. Budownictwo z drewna w późnośredniowiecznym Wrocławiu. Archaeologia Historica Polona 1. Toruń, 107-124.
• Rzeźnik P. 1999. Lokalne i ponadregionalne akcenty przemian ceramiki w XIII-wiecznym Wrocławiu. Mediaevalia Archaeologica 1, 125-136.
• Reitz E. J., Wing E. S. 2001. Zooarchaeology. Cambridge.
• Silver A. 1969. The aging of animal. (W:) D. Brothwell, E. S. Higgs (red.), Science in Archaeology (2nd ed.). London, 250-268.
• Sobociński M. 1994. Pożywienie mięsne ludności kultury łużyckiej z grodu w miejscowości Koziegłowy, woj. konińskie. Roczniki Akademii Rolniczej w Poznaniu 259, 63-68.
• Vigne J., Helmer D. 2007. Was milk a “secondary product” in the Old World Neolithisation process? Its role in the domestication of cattle, sheep and goats. Anthropozoologica 42, 9-40.
• Waluszewska-Bubień A. 1971. Fruehmittelalterliche Vogelknochenreste aus Ostrów Tumski in Wrocław. Zoologia Poloniae 21 (4), 395-415.
• Wyrost P. 1979. Wyniki dotychczasowych badań archeozoologicznych nad kostnym materiałem wykopaliskowym z Ostrówka w Opolu. WOINTiE Opole.
• Ziemiński R. 1993. Chów zwierząt z zoohigieną. Wrocław.
• Zietzschmann O., Kroelling O. 1955. Lehrbuch der Entwicklungsgeschichte der Haustiere. Berlin – Hamburg.

Identifiers

ISSN

0079-7138